Η ιστορία του αντι-τουριστικού κινήματος από την αρχαία Ρώμη μέχρι σήμερα

Αυτό το καυτό ευρωπαϊκό καλοκαίρι, οι διαμαρτυρίες κατά του τουρισμού έγιναν πρωτοσέλιδα, από τη Βαρκελώνη έως τη Βενετία, τη Μαγιόρκα και τις Καναρίους Νήσους. Ωστόσο, οι αναταραχές δεν περιορίζονται στην Ευρώπη.

Στην Πόλη του Μεξικού, την Παρασκευή, ειρηνικές διαμαρτυρίες κατά του υπερτουρισμού και του εξευγενισμού (gentrification) από ξένους «ψηφιακούς νομάδες» κατέληξαν σε βίαιες συγκρούσεις, με μια μικρή ομάδα διαδηλωτών να σπάει βιτρίνες καταστημάτων και να λεηλατεί μαγαζιά.

Νωρίτερα φέτος, ο οργανισμός τουρισμού της Ιαπωνίας προέτρεψε τους Αυστραλούς να αντικαταστήσουν το Τόκιο και το Κιότο (όπου οι τουρίστες έχουν κατηγορηθεί για παρενόχληση γκέισων) με λιγότερο τουριστικούς προορισμούς.

Οι τουρίστες έχουν επικριθεί για την κακή συμπεριφορά τους στην Ανταρκτική και στο Μπαλί (όπου ο τουρισμός αντιπροσωπεύει το 60-70% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος).

Ενώ οι αναταραχές για τον υπερτουρισμό στην Ευρώπη χρονολογούνται τουλάχιστον από το 2017, φέτος σηματοδοτείται ένα ορόσημο: για πρώτη φορά, οι διαμαρτυρίες συντονίστηκαν από ακτιβιστές της κοινότητας σε ολόκληρη την ήπειρο.

Οι ντόπιοι κατέφυγαν σε αντιτουριστικά γκράφιτι στην Αθήνα, επιθέσεις με νεροπίστολα στην Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία, και σε παρέλαση με νερό κατά των κρουαζιερόπλοιων στη Βενετία.

Συχνές καταγγελίες αφορούν τον υπερπληθυσμό, την αδυναμία πρόσβασης σε στέγαση και τις ζημιές στο φυσικό περιβάλλον.

Σε άλλα μέρη του κόσμου, οι ανησυχίες περιλαμβάνουν επίσης τις ανισορροπίες στις τουριστικές πολιτικές, την αδιαφορία των τουριστών και την κερδοσκοπία στον τομέα των ακινήτων.

Ωστόσο, οι τοπικές διαμαρτυρίες κατά του τουρισμού δεν είναι καινούργιο φαινόμενο.

Σύμφωνα με άρθρο του The Conversation, έχουν μακρά ιστορία: από την αρχαία Ρώμη και το Μπράιτον του 19ου αιώνα, μέχρι τη Χαβάη και την Καραϊβική μετά την άνοδο του μαζικού τουρισμού στη δεκαετία του 1950.

Αρχαία Ρώμη και Μπράιτον του 19ου αιώνα

Η αντιπάθεια προς τους τουρίστες χρονολογείται από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να ταξιδεύουν για «απόδραση».

Το 51 μ.Χ., ο φιλόσοφος Σενέκας ο Νεότερος έγραψε για τους τουρίστες που εγκατέλειπαν τη Ρώμη για να πάνε στην παραλία:

Γιατί πρέπει να βλέπω μεθυσμένους να παραπατούν στην ακτή ή θορυβώδεις παρέες σε βάρκες […] Ποιος θέλει να ακούει τους καυγάδες των νυχτερινών τραγουδιστών;

Αυτό θα μπορούσε να το έχει γράψει ένας ντόπιος που υποφέρει από τις υπερβολές των μεθυσμένων στο σημερινό Άμστερνταμ.

Η σύγκρουση των πολιτισμών των ντόπιων, που επικεντρώνεται στην εργασία και την οικογένεια, και του πνεύματος των επισκεπτών είναι διαχρονική.

Η γέννηση του σύγχρονου τουρισμού

Τα σύγχρονα θεμέλια του τουρισμού τέθηκαν το 1800 στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Περιλάμβαναν το τουριστικό γραφείο που ίδρυσε ο Thomas Cook, τις τεχνολογίες μεταφοράς με σιδηρόδρομο και ατμόπλοια, καθώς και μια κουλτούρα ταξιδιών που καθιερώθηκε με το γνωστό ως European Grand Tour.

Οι διαμαρτυρίες και το αντιτουριστικό κλίμα αναπτύχθηκαν με ταχείς ρυθμούς.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, οι πλούσιοι άρχισαν να κάνουν διακοπές στη θάλασσα.

Αναπτύχθηκαν θέρετρα για να τους εξυπηρετήσουν, αλλά η ζωή των κατοίκων συχνά επηρεαζόταν από αυτούς τους νεοφερμένους.

Οι εξεγέρσεις του 1827 στο Μπράιτον σηματοδότησαν μια πρώιμη αντιτουριστική σύγκρουση.

Τα αλιευτικά σκάφη απομακρύνθηκαν από την παραλία μετά από παράπονα των τουριστών για τα δίχτυα που απλώνονταν στην παραλία και για την αγενή συμπεριφορά των ψαράδων.

Οι διαμαρτυρίες κατεστάλησαν και τα σκάφη απομακρύνθηκαν από την κεντρική παραλία της πόλης.

Στη δεκαετία του 1880, συντονισμένες διαμαρτυρίες και ακτιβισμός έβαλαν στόχο να εμποδίσουν τους σιδηροδρόμους να μεταφέρουν τουρίστες με τρένα στην γραφική περιοχή του Λέικ Ντιστρικτ του Ηνωμένου Βασιλείου.

«Τα ηλίθια κοπάδια των σύγχρονων τουριστών αφήνουν τον εαυτό τους να αδειάζει σαν κάρβουνα από ένα σάκο στο Windermere και το Keswick», έγραψε ο φιλόσοφος John Ruskin.

Οι διαμαρτυρόμενοι πέτυχαν τουλάχιστον μια προσωρινή νίκη.

Η μαζικοποίηση μετά τον Β’ Παγκόσμιο

Ωστόσο, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καταλύτης για αυτές τις διαμαρτυρίες ήταν η «μαζικοποίηση» του τουρισμού.

Αυτό είναι αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης και της εμπορευματοποίησης της τουριστικής βιομηχανίας.

Συμβολίζεται από τα κρουαζιερόπλοια, τα τζάμπο τζετ και τα μεγάλα θεματικά πάρκα.

Ο μαζικός τουρισμός ήταν αποτέλεσμα της ανάπτυξης της μεσαίας τάξης, η οποία απέκτησε το δικαίωμα σε πληρωμένες διακοπές.

Τα συστήματα μαζικής μεταφοράς έκαναν τον τουρισμό φθηνότερο, πιο προσιτό και πιο ευρύ.

Αναπτύχθηκε μια τουριστική κουλτούρα, όπου ορισμένα τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού άρχισαν να θεωρούν τις συχνές διακοπές ως δικαίωμα και όχι ως σπάνιο προνόμιο.

Το κλασικό βιβλίο The Golden Hordesπεριλαμβάνει ένα κεφάλαιο με τίτλο «Paradise Rejected» (Ο απορριφθείς παράδεισος) καταγράφει το τοπικό αντιτουριστικό κλίμα από την Καραϊβική έως τη Χαβάη και την Ευρώπη.

Οι συγγραφείς Louis Turner και John Ash περιγράφουν βίαια αντιτουριστικά επεισόδια της δεκαετίας του 1970 σε μέρη όπως η Τζαμάικα.

Οι κυβερνήσεις συχνά ξεκινούσαν εθνικές «εκστρατείες χαμόγελου» για να αποτρέψουν τους τουρίστες από το να εγκαταλείψουν τις χώρες τους ως προορισμούς.

Αυτό συνέβαινε ενώ πολλές από αυτές τις χώρες αποαποικιοποιούνταν και χαράζονταν το δρόμο προς την ανεξαρτησία.

Το «μάρκετινγκ αλόχα»

Οι αυτόχθονες Κανακά Μαόλι της Χαβάης διαμαρτύρονται εδώ και δεκαετίες για τον τουρισμό, καθώς αναπτύσσεται η μαζική τουριστική βιομηχανία.

Ο τουρισμός στη Χαβάη βασίστηκε εν μέρει σε καταχρηστικές πτυχές της κουλτούρας τους, ειδικά στο μάρκετινγκ του «αλόχα»: η ρομαντικοποίηση της κουλτούρας με στερεοτυπικούς τρόπους για να προσελκύσει τις εξωτικές φαντασιώσεις των ταξιδιωτών.

Πολλές από τις διαμαρτυρίες στη Χαβάη έλαβαν χώρα στις παραλίες της, όπου οι ντόπιοι ενημέρωναν τους τουρίστες για το πολιτικό τους πλαίσιο και για την κρίση στέγασης που προκάλεσε ο τουρισμός.

Από το 2004, ορισμένοι τοπικοί ακτιβιστές άρχισαν να οργανώνουν «παράκαμψεις» για τους τουρίστες, προκειμένου να μοιραστούν τις απόψεις των ντόπιων και να διηγηθούν εναλλακτικές ιστορίες.

Μία νέα κουλτούρα απέναντι στον τουρισμό

Οι διαμαρτυρίες ενδέχεται σύντομα να δώσουν τη θέση τους σε πιο ολοκληρωμένες στρατηγικές της κοινότητας.

Κοινωνικά κινήματα οργανώνονται ενάντια στον υπερτουρισμό και την τουριστικοποίηση.

Για παράδειγμα, ένα συνέδριο που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στη Βαρκελώνη (από τις 3 έως τις 6 Ιουλίου) συγκέντρωσε συμμετέχοντες από όλη την Ευρώπη με σκοπό τη δημιουργία συμμαχιών μάθησης για την ενδυνάμωση των κοινοτήτων.

Το συνέδριο διοργανώθηκε από το παγκόσμιο δίκτυο Stay Grounded.

Κοιτώντας πίσω, ο όρος «αντιτουρισμός» μπορεί να είναι λανθασμένος.

Οι τοπικές κοινότητες δεν είναι απαραίτητα εναντίον των τουριστών και του τουρισμού.

Είναι εναντίον των τουριστών που δεν σέβονται τον τόπο τους, της τουριστικής βιομηχανίας που βασίζεται στην ανάπτυξη και των κυβερνήσεων που δεν διαχειρίζονται αποτελεσματικά τον τουρισμό προς όφελος των κατοίκων της περιοχής.

Εδώ και πολύ καιρό είναι σαφές ότι πρέπει να βελτιωθούμε – και οι τοπικές κοινότητες, που έχουν βαρεθεί, παίρνουν τα πράγματα στα χέρια τους.