Από την τζαζ στον Τραμπ – Ο Υπέροχος Γκάτσμπυ 100 χρόνια μιλάει για το ταραγμένο όνειρο της Αμερικής

Σήμερα θεωρείται αριστούργημα, αλλά όταν ο Μεγάλος Γκάτσμπυ δημοσιεύτηκε πριν από έναν αιώνα, η ανταπόκριση ήταν ανάμεικτη, με έναν κριτικό να γράφει: «Δεν ξέρω καν αν είναι πλήρως κατανοητό σε κάποιον που δεν έχει πάρει μια γεύση από το είδος της ζωής που περιγράφει».

Τότε, αυτή η ζωή -την οποία είχε ζήσει ο Φιτζέραλντ- ήταν ένας χρυσοποίκιλτος κόσμος που επιφυλάσσονταν στους πλούσιους και καλά δικτυωμένους. Ο αφηγητής του, ο Νικ Κάραγουεϊ, παρευρίσκεται στις λαμπερές συγκεντρώσεις του νεόπλουτου γείτονά του το καλοκαίρι του 1922, μια εποχή που πολλές οικογένειες των ΗΠΑ ζούσαν στη φτώχεια.

Μόνο όταν το βιβλίο δόθηκε σε χάρτινα αντίτυπα τσέπης στους Αμερικανούς στρατιώτες κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (χάρη στο μη κερδοσκοπικό Council On Books in Wartime), ο Υπέροχος Γκάτσμπυ έγινε επιτυχία.

Φ. Σκοτ Φιτζέλαντ / Wikimedia Commons

Νοσταλγώντας τα κορίτσια

Ίσως οι νεαροί άνδρες, μακριά από τη συνηθισμένη ζωή τους και νοσταλγώντας τα κορίτσια που είχαν φλερτάρει σε απλούστερες εποχές, συνδέθηκαν με τον Γκάτσμπυ (μια φιγούρα που ο Φιτζέραλντ άφησε σκόπιμα ασαφή, ώστε κάθε αναγνώστης να μπορεί να αποτυπώσει πάνω του τα δικά του όνειρα).

Καθώς ο πόλεμος έφτανε στο τέλος του, ίσως έβλεπαν τον εαυτό τους στον Νικ, τον επιστρέφοντα από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και παρατηρητή που δεν ταιριάζει απόλυτα σε καμία από τις κοινωνικές καταστάσεις στις οποίες βρίσκεται.

Ο Φιτζέραλντ πέθανε το 1940, αλλά η ιστορία του για τη νοσταλγία, την αγάπη, την τάξη και την Αμερική συνέχισε να συνδέεται με κάθε νέα γενιά, εμπνέοντας καλλιτέχνες και αναγνώστες με την εξαίσια γλώσσα και το τραγικό, διαχρονικό τόξο της.

«Έτσι συνεχίζουμε, σαν βάρκες ενάντια στο ρεύμα, που παρασύρονται ακατάπαυστα στο παρελθόν».

Σήμερα το χάσμα του πλούτου είναι εξίσου σημαντικό όπως ήταν και στην εποχή του Γκάτσμπυ, αλλά τώρα όλοι έχουν τηλέφωνο

100 χρόνια του Υπέροχου Γκάτσμπυ

Η αμέλεια των πλουσίων

Οι άνθρωποι και οι πολιτικές που διαδραματίζονται στο βιβλίο εξακολουθούν να έχουν απήχηση – τα άσχημα ακροδεξιά συναισθήματα, το χάσμα ανατολής-δυτικής ακτής, η αμέλεια των πλουσίων, η ισχυρή ιδέα της προσπάθειας να ξαναζήσουμε το παρελθόν.

Σήμερα το χάσμα του πλούτου είναι εξίσου σημαντικό όπως ήταν και στην εποχή του Γκάτσμπυ, αλλά τώρα όλοι έχουν τηλέφωνο. Ανεξάρτητα από το υπόβαθρό μας, μπορούμε να παρακολουθούμε τον παρακμιακό τρόπο ζωής μέσω διασημοτήτων και influencers.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν σε όλους μας να κατανοήσουμε την πολύ ιδιαίτερη μορφή φθόνου και κοινωνικής αναρρίχησης του Γκάτσμπυ.

Άνδρες που έχουν πλουτίσει με αμφίβολα μέσα

«Ποιος από εμάς δεν έχει μισήσει τον εαυτό του επειδή επιθυμεί να κάνει scrolling, να τσιμπήσει και να ζουμάρει την επιμελημένη ζωή στην οθόνη κάποιου άλλου;» σχολιάζει η Τζέιν Γκρόουθερ στον Guardian συνεχίζοντας:

«Το μοναχικό τέλος του Γκάτσμπυ, που εγκαταλείφθηκε από όλους τους καλεσμένους που παρευρέθηκαν στις αξιοθρήνητες βραδιές του, είναι πάρα πολύ σχετικό στην εποχή του συνδρόμου της ψηλής παπαρούνας και της ακυρωτικής κουλτούρας.

»Και η ιδέα ότι άνδρες που έχουν πλουτίσει με αμφίβολα μέσα αναβοσβήνουν τα μετρητά και την επιρροή τους για να υπεραναπληρώσουν, να πανηγυρίσουν και να κυνηγήσουν επίμονα ένα προσωπικό όνειρο δεν είναι πλέον αδιανόητη, είναι η είδηση.

»Έχουμε παρακολουθήσει τους κτηνώδεις, ναρκισσιστές και ισχυρούς να μιλούν με ρατσιστικούς όρους, να ψεύδονται ατιμώρητα και να δείχνουν μηδενική προσοχή στις επιπτώσεις. Δεν είναι περίεργο, στο σημερινό κλίμα, που η φράση του Φιτζέραλντ για τους Μπιουκάναν έχει κοινοποιηθεί ευρέως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: «κατέστρεψαν πράγματα και πλάσματα και μετά αποσύρθηκαν πίσω στα χρήματά τους ή στην τεράστια απροσεξία τους… και άφησαν άλλους ανθρώπους να καθαρίσουν το χάος που δημιούργησαν»».

«Έτσι συνεχίζουμε, σαν βάρκες ενάντια στο ρεύμα, που παρασύρονται ακατάπαυστα στο παρελθόν»

Φ. Σκοτ και Ζέλντα Φιτζέραλντ / Wikimedia Commons

Ο καθένας μπορεί να γίνει τα πάντα

Άλλες, πιο συναισθηματικές, αλήθειες του μυθιστορήματος γοητεύουν και σήμερα, όπως και το 1925 – υπάρχει λόγος που η αιώνια ρομαντική Τέιλορ Σουίφτ αναφέρει το μυθιστόρημα στα τραγούδια της (ακούστε τους στίχους των Happiness και This Is Why We Can’t Have Nice Things).

Και είναι εύκολο να φανταστεί κανείς πώς η διάσπαση μεταξύ της δημόσιας και της ιδιωτικής προσωπικότητας του Γκάτσμπυ μπορεί να έχει απήχηση στην ποπ σταρ. Ο Γκάτσμπυ είναι «πανέμορφος» για τους άλλους χαρακτήρες επειδή είναι η ενσάρκωση του «τι θα γινόταν αν;», με τη μετεωρική του άνοδο και την πίστη του στην αιώνια ελπίδα.

Με αυτόν τον τρόπο αντιπροσωπεύει επίσης το αμερικανικό όνειρο: την ιδέα ότι ο καθένας μπορεί να γίνει τα πάντα.

Νυχτοπεταλούδες των πάρτι

Οι γυναίκες του Φιτζέραλντ είναι «νυχτοπεταλούδες των πάρτι», «ποθητές ερωμένες», «μικροκαμωμένες» αθλήτριες και όμορφες κληρονόμοι των οποίων η φωνή «είναι γεμάτη χρήματα».

Ο ίδιος ο συγγραφέας παραδέχτηκε ότι η έλλειψη ολοκληρωμένων γυναικείων χαρακτήρων ήταν ένα από τα ελαττώματα του Υπέροχου Γκάτσμπυ, όταν έγραψε στον εκδότη του Μαξ Πέρκινς για να συζητήσει τους λόγους για τους οποίους το βιβλίο είχε αποτύχει κατά την έκδοσή του: «το βιβλίο δεν περιείχε κανέναν σημαντικό γυναικείο χαρακτήρα, και οι γυναίκες ελέγχουν σήμερα την αγορά της μυθοπλασίας».

Οκτώ μήνες πριν πεθάνει, ο Φιτζέραλντ παρακάλεσε τον εκδότη του στο Scribner’s, να προωθήσει το βιβλίο. «Θα μπορούσε μια δημοφιλής επανέκδοση σε αυτή τη σειρά με πρόλογο όχι από μένα αλλά από κάποιον από τους θαυμαστές του -μπορώ ίσως να διαλέξω έναν- να το κάνει αγαπημένο στις αίθουσες διδασκαλίας, στους καθηγητές, στους λάτρεις της αγγλικής πεζογραφίας -σε οποιονδήποτε;», ρωτούσε σε μια επιστολή του.

Τρέιλερ από την μεταφορά του Υπέροχου Γκάτσμπυ στη μεγάλη οθόνη το 2013, με τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο και την Κάρεϊ Μάλιγκαν

Η δεύτερη ζωή του Γκάτσμπυ

Η αναβίωση του Υπέροχου Γκάτσμπι ξεκίνησε σχεδόν αμέσως μετά το θάνατο του Φιτζέραλντ, όταν σημαντικοί φίλοι λογοτέχνες όπως ο Μάλκολμ Κάουλι, ο Έντμουντ Γουίλσον και η Ντόροθι Πάρκερ πίεσαν για επανεκδόσεις του έργου του.

Ο Γουίλσον, ο οποίος είχε περάσει ένα χρόνο πριν από τον Φιτζέραλντ στο Πρίνστον, επιμελήθηκε το ανολοκλήρωτο πέμπτο μυθιστόρημα του φίλου του, το The Love of the Last Tycoon, το οποίο εκδόθηκε το 1941.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έδωσε τεράστια ώθηση στον Γκάτσμπy, όταν 155.000 αντίτυπα του μυθιστορήματος εκδόθηκαν από τις Εκδόσεις των Ενόπλων Δυνάμεων ως χαρτοδέτες. Σχεδιασμένα για να χωράνε στις τσέπες των μελών της υπηρεσίας, τα βιβλία διανεμήθηκαν σε στρατιώτες και ναύτες που υπηρετούσαν στο εξωτερικό.

Μετά τον πόλεμο, η επανάσταση των χαρτόδετων βιβλίων σάρωσε τον Γκάτσμπy (η Bantam έβγαλε μια έκδοση το 1946) και το μυθιστόρημα δραματοποιήθηκε σε πρώιμες τηλεοπτικές εκπομπές όπως το Playhouse 90 του CBS.

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο Γκάτσμπy ήταν σε καλό δρόμο για να γίνει υποχρεωτικό ανάγνωσμα στα λύκεια και τα κολέγια όλης της Αμερικής, δημιουργώντας έτσι εκατοντάδες χιλιάδες δοκίμια για τον «Συμβολισμό του πράσινου φωτός».

Για έναν άνθρωπο που δήλωσε περίφημα ότι τέτοια πράγματα δεν υπάρχουν, ο Φιτζέραλντ και το μυθιστόρημά του απόλαυσαν μια από τις πιο θαυματουργές δεύτερες πράξεις στην αμερικανική ζωή.

«Ο Γκάτσμπυ πίστευε στο πράσινο φως, στο οργιαστικό μέλλον που χρόνο με το χρόνο απομακρύνεται μπροστά μας. Μας ξέφυγε τότε, αλλά δεν πειράζει – αύριο θα τρέξουμε πιο γρήγορα, θα απλώσουμε τα χέρια μας πιο μακριά….. Και ένα ωραίο πρωινό…».

*Με στοιχεία από theguardian.com και washingtonpost.com | Αρχική φωτό: Από την μεταφορά του Υπέροχου Γκάτσμπυ στη μεγάλη οθόνη το 2013, με τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο και την Κάρεϊ Μάλιγκαν.