Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ: Το διπλό όραμα

[…]

Γεγονός όμως είναι πως ο Φιτζέραλντ δεν ήταν «αντιπροσωπευτικός» τύπος της εποχής του, ούτε καμιάς άλλης εποχής. Έζησε σκληρά όσο λίγοι άνθρωποι κι έκανε πραγματικότητα τα όνειρά του με πρωτοφανή ένταση συναισθήματος. Τα όνειρά του αυτά δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστα: στην αρχή ήταν να γίνει αστέρι του ποδοσφαίρου και αριστούχος στο κολέγιό του, να γίνει ήρωας σε κάποιο πεδίο μάχης, να επιτύχει ως έμπορος και να έχει το καλύτερο κορίτσι. Ήταν τα κοινότατα οράματα που είχαν πολλοί νέοι της ηλικίας και της τάξης του, ειδικά εκείνοι που προσπαθούσαν να πετύχουν στον εμπορικό τομέα· και ο Φιτζέραλντ συγγένευε πιο πολύ μ’ αυτούς παρά με τους περισσότερους σοβαρούς συγγραφείς της γενιάς του. Το μόνο που τον έκανε να ξεχωρίζει από τους φιλόδοξους αυτούς νέους του εμπορίου ήταν το συναίσθημα που φόρτιζε τα όνειρά του και η ειλικρίνεια με την οποία δήλωνε τα όνειρα αυτά. Με τη σπάνια ευαισθησία του έκανε τους αναγνώστες του να πιστεύουν στη μοναδικότητα του κόσμου που ζούσαν. Αργότερα θα γράψει, σε τρίτο πρόσωπο, ότι αισθανόταν ευγνώμων στην εποχή της Τζαζ γιατί «τον ανάθρεψε, τον κολάκεψε και του χάρισε πιο πολλά χρήματα απ’ όσα ονειρευόταν, μόνο και μόνο για να λέει στον κόσμο πως αισθανόταν όπως ακριβώς κι αυτοί».

Ο Σκοττ έλεγε επίσης ότι στην εποχή του «η Αμερική ζούσε το μεγαλύτερο και πιο φανταχτερό πανηγύρι της ιστορίας της, για το οποίο πολλά μπορούσαν να γραφτούν». Ακόμα και σήμερα πολλά μπορούν να γραφτούν υπό το φως της δικής μας εποχής, που είναι πολύ περίεργη για κάθε τι της δεκαετίας του ’20, αλλά συνήθως την κρίνει λάθος. Αυτό το «πιο φανταχτερό πανηγύρι» της αμερικάνικης ιστορίας υπήρξε επίσης και ως ηθική επανάσταση, και κάτω απ’ αυτή την επανάσταση γίναν και πολλές κοινωνικές ανακατατάξεις. Η δεκαετία αυτή είναι η εποχή που ο πουριτανισμός δέχεται επιθέσεις και η προτεσταντική εκκλησία χάνει την κυρίαρχη θέση της. Ήταν η εποχή που η χώρα έπαψε να είναι Αγγλική και Σκοτσέζικη και τα παιδιά των μεταναστών κινούνταν να καταλάβουν θέσεις στην εθνική ζωή.

Ήταν η εποχή που η αμερικάνικη κουλτούρα μετατράπηκε από αγροτική σε αστική και που η Νέα Υόρκη έδινε τα κοινωνικά πρότυπα όλης της χώρας, αν και τα δικά της κοινωνικά πρότυπα τής τα είχαν δώσει άνθρωποι σαν τη Ζέλντα (σ.σ. η σύζυγος του Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ) και τον Σκοττ που είχαν φτάσει εκεί από τις επαρχίες του Νότου και της Δύσης.

[…]

Ο Φιτζέραλντ ζούσε τις μεγάλες στιγμές του και τις ξαναζούσε όταν τις κατέγραφε, αλλά παράλληλα στεκόταν μακριά απ’ αυτές και ψυχρά υπολόγιζε τις αιτίες και τις συνέπειές τους. Αυτή είναι η διττή ικανότητά του και το κυριότερο χαρακτηριστικό του ως συγγραφέα. Πήρε μέρος στα όργια της εποχής του, αλλά κρυφά κράτησε μια πιο απόμακρη θέση, θεωρώντας τον εαυτό του σα φτωχό που ζούσε ανάμεσα σ’ εκατομμυριούχους, σα σκυθρωπό χωριάτη ανάμεσα σ’ ευγενείς. Έλεγε ότι το κυριότερο ατού του ήταν «η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις δυο γενεές», την προπολεμική και τη μεταπολεμική. Πάντα καλλιεργούσε ένα διπλό όραμα. Στα έργα του προσπαθούσε να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στη λαμπερή ζωή των ιδιωτικών κλαμπ του Πρίνστον, της βόρειας ακτής του Λονγκ Άιλαντ, του Χόλιγουντ και της Ριβιέρα· περιέβαλλε τους ήρωές του με μιαν αχλύ θαυμασμού και ταυτόχρονα προσπαθούσε να διαλύσει αυτή την αχλύ. Ήθελε να ξέρει «πού νερώνεται το γάλα και πού νοθεύεται η ζάχαρη, πού το στρας πέρασε για διαμάντι και ο στόκος για πέτρα». Όλο του το έργο είναι σα να περιγράφει μια χορευτική εσπερίδα στην οποία κατάκτησε, όπως κάποτε έγραψε, το ωραιότερο κορίτσι, και την ίδια στιγμή στεκόταν έξω από την αίθουσα χορού, ένα μικρό αγόρι από τη Δύση με τη μύτη κολλημένη στο τζάμι, που αναρωτιόταν πόσο έκανε το εισιτήριο και ποιος πλήρωσε την ορχήστρα.

Το δράμα που παρακολούθησε, αλλά και στο οποίο τελικά συμμετείχε ως πρωταγωνιστής, ήταν το ηθικό δράμα που οδηγεί σε ανταμοιβή ή τιμωρία. […]

Το κυριότερο χαρακτηριστικό των ηρώων του ήταν τα όνειρά τους, που μπορεί να ήταν συχνά κοινά ή φτηνά, όμως πάντα ο Φιτζέραλντ κατάφερνε να τα ντύνει με μιαν ατμόσφαιρα μυστηρίου. […]

Στα διηγήματα του Φιτζέραλντ δεν υπάρχει αληθινός ανταγωνισμός μεταξύ του σταχτόγκριζου προλεταριάτου και της μπουρζουαζίας. Αντίθετα, υπάρχει ένας άλλος ανταγωνισμός που ο Φιτζέραλντ θα πρέπει να θεώρησε κάποτε καθαρά μαρξιστικό: Είναι η μάχη του πλούτου ως ρευστού εισοδήματος και του πλούτου ως κληρονομημένης περιουσίας, ή μάλλον —επειδή ο Φιτζέραλντ δεν είναι δοκιμιογράφος αλλά διηγηματογράφος— η ιστορία ενός άντρα και μιας γυναίκας ως εκπροσώπων της νέας και της παλιάς τάξης του πλούτου.

Τα ανάμεικτα συναισθήματά του για τους πολύ πλούσιους, που περιέχουν περιέργεια και θαυμασμό, αλλά και δυσπιστία γι’ αυτούς, αποκαλύπτονται στα κύρια θέματα των περισσότερων διηγημάτων του. Φυσικά, υπάρχουν στα έργα του και περιγραφές άλλων καταστάσεων, που δεν αφορούν κατευθείαν στις σχέσεις μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Έγραψε για το πρόβλημα που έχει ο καθένας να προσαρμοστεί στη ζωή, που το θεωρούσε πολύ δύσκολο, ειδικά για τις τόσο αυτοσυγκρατημένες Αμερικανίδες. Έγραψε για τη συμπεριφορά των κοριτσόπουλων, των κομπιναδόρων, των άφραγκων. Έγραψε με θελκτικό τρόπο για την παιδική του ηλικία. Έγραψε για το ξανασμίξιμο χωρισμένων ζευγαριών, για την αντίθεση βορρά και νότου στον τρόπο ζωής, για τους Αμερικανούς που αισθάνονται διαλυμένοι στην Ευρώπη, για τους αυτοβασανισμούς των ταλαντούχων αλκοολικών. […]

*Αποσπάσματα από κείμενο του αμερικανού συγγραφέα και κριτικού λογοτεχνίας Μάλκολμ Κάουλι (Malcolm Cowley, 1898-1989) για τον Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ (σε απόδοση του Ερρίκου Μπελιέ), που έφερε τον τίτλο «Η ρομαντική ιστορία του χρήματος» και είχε δημοσιευτεί στο υπ’ αριθμόν 138 τεύχος του περιοδικού «Διαβάζω», το Φεβρουάριο του 1986.

Ο Μάλκολμ Κάουλι

Ο αμερικανός συγγραφέας Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ (Francis Scott Key Fitzgerald) γεννήθηκε στην πόλη Σαιν Πωλ της πολιτείας της Μινεσότα στις 24 Σεπτεμβρίου 1896 και απεβίωσε στο Χόλιγουντ της Καλιφόρνιας στις 21 Δεκεμβρίου 1940.

Το πλέον φημισμένο συγγραφικό έργο του Φιτζέραλντ υπήρξε Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ (The Great Gatsby, 1925).

Οι φωτογραφίες του παρόντος άρθρου προέρχονται στο σύνολό τους από το προαναφερθέν αφιερωματικό τεύχος του περιοδικού «Διαβάζω».