Άλμπιν Λέσκυ: Το μήνυμα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας προς τον σύγχρονο άνθρωπο

Η αρχαία ελληνική τραγωδία αποτελεί την υψίστη δημιουργία της αττικής και παγκόσμιας διανοήσεως. Σ’ αυτήν διαγράφεται η μορφή της λατρείας του θείου και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ο μύθος της επικής, της ομηρικής, της λυρικής και της χορικής ποιήσεως, μετά δύο βαθμίδες, συνεχίστηκε με μια τρίτη, την τραγική ποίηση. Ο 5ος π.Χ. αιώνας δεν έχει παρόμοιο ιστορικό φαινόμενο. Ούτε και οι επόμενοι. Ο δυνατός παλμός του αιώνος αυτού δημιούργησε την τραγωδία. Ζούμε σήμερα στην εποχή των διαστημικών εξορμήσεων και προσπαθούμε ν’ απομακρύνουμε τον άνθρωπο από τη φύση του. Η αφηρημένη τέχνη είναι μια έκφραση της τάσεως αυτής. Διατρέχουμε σήμερα τον κίνδυνο να χάσουμε την ελληνική κληρονομιά, που είναι η ρίζα ολοκλήρου του δυτικού πολιτισμού. Τι έχει να πη η τραγωδία και ποιο είναι το μήνυμά της στον άνθρωπο του 20ού αιώνα; Τα κοινά χαρακτηριστικά και το νόημα των τραγωδιών και της τραγικής ποιήσεως στον αιώνα μας θα προσπαθήσουμε να διαγράψουμε.

«ΤΑ ΝΕΑ», 4.11.1967, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Αισχύλος, με τα λίγα έργα του που σώθηκαν, δίνει την προβληματικότητα του δρώντος, του ενεργούντος ανθρώπου. Και πιο συγκεκριμένα, την τραγικότητα του ενεργούντος ανθρώπου. Αυτό φαίνεται καθαρά στην τραγωδία του «Επτά επί Θήβας», όπου ο Ετεοκλής ενσαρκώνει την τραγικότητα του ενεργούντος ανθρώπου. Αλλά και στις «Ικέτιδες», όπου οι κόρες θέλουν να κρεμασθούν στ’ αγάλματα, φαίνεται το ίδιο. Στην «Ορέστεια» του Αισχύλου, το μέγιστο επίτευγμα του ανθρωπίνου πνεύματος, και μάλιστα στο δεύτερο δράμα «Χοηφόροι», ο Ορέστης παρουσιάζεται εκδικητής και μητροκτόνος, και είναι ο τραγικώς δρων άνθρωπος. Ο ποιητής, που μαχόταν στον Μαραθώνα, φρονεί ότι η ανθρώπινη αυτή προβληματικότητα δεν είναι παρά ένα μέρος της τραγικότητας του κόσμου, με μια διακήρυξη συμφιλιώσεως. Το τελικό δίδαγμα από τα έργα του Αισχύλου: Η ανθρώπινη ενέργεια είναι εκτεθειμένη στην τραγικότητα και η μόνη λύση που υπάρχει είναι η παγκόσμια συμφιλίωση με τη θεία τάξη.

Η «θέση» του Σοφοκλή για τον άνθρωπο φαίνεται στην τραγωδία του «Αίας». Ο Αίας εκπροσωπεί τον άνθρωπο με την αβεβαιότητα του ενεργούντος. Στην τραγωδία του «Οιδίπους τύραννος» ο Οιδίπους είναι πατροκτόνος και αιμομίκτης. Στο έργο του αυτό παρουσιάζονται τόσο μεγάλοι οι θεοί και τόσο μικρός ο άνθρωπος, που λαμβάνει το δράμα την υψίστη τραγικότητα. Το μήνυμα του Σοφοκλή εισέρχεται εδώ στην τελική ολοκλήρωσή του. Πώς θα μπορέση ο άνθρωπος να σώση την αξιοπρέπειά του; Να γνωρίση τα όρια της δράσεώς του και να προσαρμόση την πορεία του, είναι η απάντηση του μεγάλου τραγικού. Στην «Αντιγόνη» ο άνθρωπος ναυαγεί, όταν αγνοεί τους υπερκείμενους νόμους. Ο Σοφοκλής υποδεικνύει τα όρια του ανθρώπου, αλλά και γίνεται κήρυκας του ανθρώπινου μεγαλείου. Στον «Οιδίποδα τύραννο» φαίνεται πόσο μεγάλος μπορεί να αναδειχθή ο άνθρωπος όταν τον πλήξη η μοίρα. Ο Οιδίπους αναγνωρίζει την ενοχή του, επιβάλλει στον εαυτό του τη σκληρότερη τιμωρία· τα έχει χάσει όλα, εκτός από την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Στα δράματα του Ευριπίδη η εικόνα του ανθρώπου είναι ασταθέστερη. Ο πλούτος, όμως, του ανθρώπινου ψυχικού βίου καθίσταται ορατός με νέο τρόπο. Μεταξύ των μορφών του ποιητή, οι περισσότεροι προσφέρουν τη ζωή τους για θυσία. Ο μέγας ποιητής και μύστης των ψυχών θέλησε, με τα έργα του, να δώση το υψηλό πάθος της ανθρώπινης θυσίας.

Παρά τις διαφορές μεταξύ των τριών τραγικών υπάρχουν κοινά σημεία. Και οι τρεις, στις τραγωδίες τους, θέτουν το ερώτημα: Ποια είναι η στάση του ανθρώπου προς τον κόσμο; Ποιες οι δυνάμεις που τον παρασύρουν; Και ποιες οι δυνατότητες να μην παρασυρθή; Διανύουμε μιαν εποχή καταπληκτικών εξελίξεων, όπου ο άνθρωπος κινδυνεύει να χάση την τοποθέτησή του. Πρέπει να πορευθούμε στις πηγές και να αντλήσουμε διδάγματα από τους τραγικούς ποιητές, οι οποίοι έδωσαν τον «τύπο» της θυσίας και του προορισμού του ανθρώπου, που συνοψίζεται σ’ αυτά τα λόγια του Καντ: «Το σπουδαιότερο που οφείλει να γνωρίζη ο άνθρωπος είναι να μάθη ποιος πρέπει να είναι για να λέγεται άνθρωπος». Τούτο είναι και το μήνυμα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας προς τον σύγχρονο άνθρωπο.

*Αποσπάσματα από την ομιλία που είχε εκφωνήσει ο διαπρεπής αυστριακός ελληνιστής και κλασικός φιλόλογος Άλμπιν Λέσκυ (Albin Lesky) κατά την τελετή της αναγόρευσής του σε επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ στις αρχές Νοεμβρίου του 1967. Τα ανωτέρω προέρχονται από άρθρο που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» το Σάββατο 4 Νοεμβρίου 1967 υπό τον τίτλο «Να αντλήσουμε διδάγματα από τους τραγικούς ποιητάς». Συντάκτης του άρθρου ήταν ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Βασίλης Πλάτανος (1934-2011).

Ο Άλμπιν Λέσκυ, διακεκριμένος μελετητής της ελληνικής αρχαιότητας, γεννήθηκε στο Γκρατς στις 7 Ιουλίου 1896 και απεβίωσε στο Ίνσμπρουκ στις 28 Φεβρουαρίου 1981.

Ενθουσιώδης υπέρμαχος του ανθρωπιστικού ιδεώδους, ο Λέσκυ διετέλεσε καθηγητής των πανεπιστημίων του Ίνσμπρουκ και της Βιέννης (και πρύτανης του δευτέρου το 1963/64), ενώ υπήρξε εξέχον μέλος της Αυστριακής Ακαδημίας.

Μεταξύ των πολλών άλλων διακρίσεων που έλαβε κατά τη διάρκεια του βίου του, ο Λέσκυ αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας και της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ (1972).

Η δημοσιογραφική δεοντολογία επιβάλλει να αναφέρουμε ότι στο διαδικτυακό τόπο του Πανεπιστημίου της Βιέννης, πέραν των λοιπών πληροφοριών για τον Λέσκυ, σημειώνεται η ανάμειξή του στον εθνικοσοσιαλισμό (γνωστοποιείται ότι υπήρξε μέλος του κόμματος από το Δεκέμβριο του 1938 και ότι συμμετείχε στη ναζιστική προπαγάνδα κατά τη διάρκεια του πολέμου).