Γιατί η πίεση του Τραμπ για διαπραγματεύσεις έχει φέρει την Ευρώπη στα όριά της; – Το χειρότερο σενάριο

Ο Ντόναλντ Τραμπ θέλει να συνάψει συμφωνία για να τερματιστεί ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία. Τι θα μπορούσε να πάει στραβά; Για την Ευρώπη, σχεδόν τα πάντα, όπως φαίνεται.

Περισσότερο από μια εβδομάδα αφότου ο Αμερικανός πρόεδρος πραγματοποίησε μια αιφνιδιαστική τηλεφωνική επικοινωνία με τον Ρώσο ομόλογό του, Βλαντίμιρ Πούτιν, και ανακοίνωσε την άμεση έναρξη διαπραγματεύσεων, οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι προσπαθούν ακόμη να βρουν τη θέση τους στην αλυσίδα των γεγονότων, η οποία κινείται με ιλιγγιώδη ταχύτητα.

Το γεγονός ότι το τηλεφώνημα δεν ήταν σε συντονισμό με την άλλη πλευρά του Ατλαντικού και αιφνιδίασε τους πάντες, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για ό,τι ακολούθησε: έναν καταιγισμό αντιδραστικών δηλώσεων, πικρές αλληλοκατηγορίες και συναντήσεις της τελευταίας στιγμής – Εμανουέλ Μακρόν και Κιρ Στάρμερ θα συναντηθούν με τον Τραμπ – για να διεκδικήσουν τη θέση της Ευρώπης στην τυχαία διπλωματική διαδικασία.

Έντονη αντίδραση από την ΕΕ, αλλά χωρίς αποτέλεσμα

«Αν υπάρξει συμφωνία που γίνεται πίσω από την πλάτη μας, απλώς δεν θα λειτουργήσει», δήλωσε η Κάγια Κάλλας, Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ. «Χρειάζονται οι Ευρωπαίοι για να εφαρμόσουν αυτή τη συμφωνία».

Ο Λευκός Οίκος, ωστόσο, δεν θορυβήθηκε. Στη συνέχεια, ο Τραμπ έστειλε αντιπροσωπεία στη Σαουδική Αραβία για τις πρώτες συνομιλίες υψηλού επιπέδου με Ρώσους αξιωματούχους εδώ και πάνω από τρία χρόνια. Οι δύο πλευρές συμφώνησαν να «εξομαλύνουν» τις διμερείς σχέσεις και να ορίσουν ειδικές ομάδες για να προωθήσουν τις διαπραγματεύσεις για το μέλλον της Ουκρανίας, η οποία δεν είχε προσκληθεί στη συνάντηση.

Η Κάλλας αντέδρασε με μια προειδοποίηση: «Η Ρωσία θα προσπαθήσει να μας διχάσει. Ας μην πέσουμε στις παγίδες τους». Τα λόγια της συμπυκνώνουν το δυσοίωνο συναίσθημα που εξαπλώνεται στην ευρωπαϊκή ήπειρο, η οποία φοβάται ότι η μακροπρόθεσμη ασφάλειά της εξαρτάται πλέον από τα σχέδια ενός και μόνο ανθρώπου, σημειώνει χαρακτηριστικά το Euronews.

Μια (πολύ) κακή συμφωνία

Η Ευρώπη γνώριζε καλά τον θαυμασμό του Ντόναλντ Τραμπ για τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Ο Ρεπουμπλικανός αποκάλεσε κάποτε τον Ρώσο πρόεδρο «ιδιοφυΐα» και περιέγραψε την απόφασή του να ξεκινήσει την εισβολή πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία ως «μεγάλο λάθος» που «έμοιαζε με μια σπουδαία διαπραγμάτευση».

Τώρα που επέστρεψε στον Λευκό Οίκο, διπλασίασε – και τριπλασίασε – την κολακευτική ρητορική του, σε σημείο που να αναπαράγει τα σημεία συζήτησης του Κρεμλίνου. Αφού ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι παραπονέθηκε για τον αποκλεισμό της χώρας του από τη συνάντηση στη Σαουδική Αραβία, ο Τραμπ ξέσπασε κατηγορώντας για τον πόλεμο αυτόν που δέχτηκε την επίθεση και όχι τον επιτιθέμενο.

«Είστε εκεί εδώ και τρία χρόνια. Θα έπρεπε να το είχατε τερματίσει πριν από τρία χρόνια. Δεν έπρεπε ποτέ να τον είχατε ξεκινήσει», είπε στους δημοσιογράφους.

Ο Ζελένσκι απάντησε ότι ο Τραμπ «δυστυχώς ζει σε ένα χώρο παραπληροφόρησης», και ο Τραμπ ακολούθησε αποκαλώντας τον Ζελένσκι «δικτάτορα χωρίς εκλογές», προκαλώντας διεθνή κατακραυγή. (σ.σ. Το σύνταγμα της Ουκρανίας απαγορεύει τη διεξαγωγή εκλογών υπό στρατιωτικό νόμο).

Τα φορτισμένα αυτά λόγια δημιουργούν σοβαρές αμφιβολίες για την ικανότητα – ή την προθυμία – του Τραμπ να είναι ένας αμερόληπτος, δίκαιος συντονιστής μεταξύ των δύο πλευρών. Η Ρωσία έρχεται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με ισχυρότερο διαπραγματευτικό χαρτί, καθώς διαθέτει μεγαλύτερο στρατό, οικονομία και έδαφος από την Ουκρανία, η οποία κοιτάζει μπροστά σε μια προσπάθεια ανοικοδόμησης δεκαετιών με κολοσσιαίο τίμημα.

Οι φόβοι των Ευρωπαίων

Αν ο Τραμπ, από την πρώτη στιγμή, πάρει το μέρος της Ρωσίας, η ισορροπία θα γείρει αμετάκλητα εναντίον του Ζελένσκι. Αυτό θα επιτρέψει στον Πούτιν να εξασφαλίσει το μεγαλύτερο μέρος, αν όχι το σύνολο, του ουκρανικού εδάφους που έχουν καταλάβει οι ρωσικές δυνάμεις, το οποίο υπολογίζεται σε περίπου 20% της έκτασης της χώρας.

Ο Λευκός Οίκος έχει ήδη δηλώσει ότι η επιθυμητή επιστροφή της Ουκρανίας στα προ του 2014 σύνορα και η ένταξη στο ΝΑΤΟ είναι «μη ρεαλιστικοί» στόχοι, που θα πρέπει να αποκλειστούν από οποιαδήποτε διευθέτηση με την Ρωσία. Η αμερικανική θέση ευθυγραμμίζεται με το σκεπτικό του Κρεμλίνου, το οποίο έχει επικαλεστεί το σχέδιο του Κιέβου να ενταχθεί στη στρατιωτική συμμαχία ως βασικό λόγο της εισβολής.

Ο Μάρκο Ρούμπιο, υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, προειδοποίησε ότι θα πρέπει να γίνουν «παραχωρήσεις από όλες τις πλευρές». Μέχρι στιγμής, πάντως, η κυβέρνηση Τραμπ έχει ρίξει το βάρος στην Ουκρανία.

Οι Ευρωπαίοι φοβούνται τώρα ότι ο Τραμπ, επιδιώκοντας την επικοινωνιακή νίκη ενός «μεσίτη» ειρήνης, θα αναγκάσει την Ουκρανία να αποδεχθεί πρώτα μια εσπευσμένη κατάπαυση του πυρός και, στη συνέχεια, μια εξαιρετικά δυσμενή συμφωνία.

Αφού συμμετείχε σε έκτακτη σύνοδο κορυφής στο Παρίσι, ο Ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ επέμεινε ότι οποιαδήποτε συμφωνία θα πρέπει να αποφύγει τα «ίδια λάθη» του παρελθόντος και να οδηγήσει σε μια «ψευδή αίσθηση λήξης» που το Κρεμλίνο θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί για να συνεχίσει την ιμπεριαλιστική του ατζέντα. «Δεν είναι η στιγμή, η Ρωσία του Πούτιν να προσαρτήσει εδάφη που δεν είναι δικά της», τόνισε.

Ο Πολωνός ομόλογός του, Ντόναλντ Τουσκ, ήταν πιο ωμός: «Μια αναγκαστική συνθηκολόγηση της Ουκρανίας θα σήμαινε συνθηκολόγηση ολόκληρης της κοινότητας της Δύσης. Με όλες τις συνέπειες αυτού του γεγονότος. Και ας μην προσποιείται κανείς ότι δεν το βλέπει αυτό».

Και παρά τις πρόσφατες δηλώσεις Ζελένσκι ότι είναι πρόθυμος να παραιτηθεί, με αντάλλαγμα την ειρήνη στη χώρα του αλλά και την είσοδό της στο ΝΑΤΟ, αλλά και τη διαφαινόμενη συνθηκολόγηση του Κιέβου να δώσει «γη και ύδωρ» – τον ορυκτό της πλούτο, δηλαδή – στις ΗΠΑ, είναι σχεδόν απίθανο να υποχωρήσει από τις θέσεις του ο Τραμπ.

Δρακόντειοι όροι

Στην παγκόσμια σκηνή, ο Τραμπ έχει αποκτήσει τη φήμη ότι επιδιώκει τη διπλωματία των συναλλαγών, η οποία προσομοιάζει στις προηγούμενες συναλλαγές του ως μεγιστάνας των ακινήτων στο Μανχάταν. Πρόσφατα, παρουσίασε ένα εξωφρενικό σχέδιο για την κατάληψη της κατεστραμμένης Λωρίδας της Γάζας και τη μετατροπή της σε «Ριβιέρα της Μέσης Ανατολής», εκτοπίζοντας σχεδόν δύο εκατομμύρια Παλαιστίνιους στη διαδικασία.

Με την Ουκρανία, όμως, δεν θέλει μόνο ειρήνη. Θέλει και… «business».

Νωρίτερα αυτό τον μήνα, ο Αμερικανός πρόεδρος έστειλε τον υπουργό Οικονομικών του, Σκοτ Μπέσεντ, στο Κίεβο για να παρουσιάσει μια συμφωνία που δίνει στην Αμερική πρόσβαση στα ορυκτά σπάνιων γαιών της Ουκρανίας, τα οποία ο Ζελένσκι είχε προηγουμένως διαφημίσει ως μοχλό πίεσης για να εξασφαλίσει την υποστήριξη του Τραμπ, να πείσει αμερικανικές εταιρείες να εγκαταστήσουν εταιρείες στην Ουκρανία και να αποτρέψει μια νέα ρωσική επίθεση.

Αλλά αυτό που έβαλε στο τραπέζι ο Μπέσεντ άφησε άναυδους τους Ουκρανούς. Σύμφωνα με την Telegraph, η οποία έλαβε αντίγραφο της συμφωνίας, οι ΗΠΑ πρότειναν μερίδιο 50% των εσόδων από την εξόρυξη, μερίδιο 50% της αξίας «όλων των νέων αδειών που εκδίδονται σε τρίτους» και «δικαίωμα πρώτης άρνησης» για εξαγωγές σε άλλες χώρες. Η συμφωνία θα διέπεται από το δίκαιο της Νέας Υόρκης και θα καλύπτει την πρόσβαση στα ορυκτά της Ουκρανίας, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, τα λιμάνια και «άλλες υποδομές (όπως συμφωνήθηκε)», πράγμα που σημαίνει ότι θα μπορούσε να προχωρήσει ακόμη περισσότερο.

Μια άβολη θέση

Ένας από τους πιο προφανείς λόγους για τους οποίους η Ευρώπη βρίσκεται σε κατάσταση πανικού σχετικά με τις διαπραγματεύσεις του Τραμπ είναι ότι έχει μείνει έξω από αυτές.

Ο Αμερικανός πρόεδρος πραγματοποίησε το τηλεφώνημά του με τον Πούτιν, χωρίς προηγουμένως να διαβουλευτεί με τους δυτικούς συμμάχους, διαλύοντας το ενιαίο μέτωπο που είχε απομονώσει τον Ρώσο ηγέτη για σχεδόν τρία χρόνια.

Ο Κιθ Κέλογκ, ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ για την Ουκρανία και την Ρωσία, επιβεβαίωσε αργότερα ότι η Ευρώπη δεν θα έχει θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και απλώς θα ερωτηθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας.

«Η ασφάλεια της Ευρώπης σε σημείο καμπής – Δεν αφορά μόνο την Ουκρανία»

Τα σχόλια αυτά προκάλεσαν σοκ στην ήπειρο: Η Ευρώπη είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής βοήθειας προς την Ουκρανία (132 δισ. ευρώ έναντι 114 δισ. ευρώ από την Αμερική) και θεωρεί ότι το μέλλον της είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη σταθερότητα της χώρας.

«Η ασφάλεια της Ευρώπης βρίσκεται σε σημείο καμπής. Ναι, αφορά την Ουκρανία – αλλά αφορά και εμάς», τόνισε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

«Η Ουκρανία πρέπει πάντα να συμπεριλαμβάνεται», δήλωσε και ο Γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν. «Οι ανησυχίες των Ευρωπαίων για την ασφάλεια πρέπει να λαμβάνονται υπόψη».

Την ανησυχία αυτή ενίσχυσε η πρόταση του Μάρκο Ρούμπιο ότι η ΕΕ θα κληθεί στο τραπέζι μόνο όταν έρθει η ώρα να χορηγηθεί ελάφρυνση των κυρώσεων για το Κρεμλίνο, βαθαίνοντας την εντύπωση ότι το μπλοκ αντιμετωπίζεται ως παθητικός θεατής και όχι ως ενεργός παίκτης.

Η θέση του Ρούμπιο έρχεται σε αντίθεση με τον επίσημο στόχο της ΕΕ να κάνει την Ρωσία να πληρώσει για την επιθετικότητά της. Πρόσφατα, οι Βρυξέλλες ανέπτυξαν ένα δάνειο πολλών δισεκατομμυρίων για το Κίεβο, χρησιμοποιώντας ως εγγύηση τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας. Εάν τα χρήματα αποδεσμευτούν, όπως πιέζει το Κρεμλίνο, το δάνειο θα καταρρεύσει και θα αφήσει τις πρωτεύουσες υπεύθυνες για την αποπληρωμή.

Για τον Nicolai von Ondarza, ανώτερο ερευνητή στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων και Ασφάλειας (SWP), οι δημόσιες δηλώσεις της κυβέρνησης Τραμπ σχετικά με την Ουκρανία ισοδυναμούν ήδη με το χειρότερο σενάριο για την Ευρώπη: «Οι ΗΠΑ όχι μόνο προσπαθούν να διαπραγματευτούν για την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας χωρίς τους Ευρωπαίους, αλλά δίνουν επίσης στη Ρωσία σημαντικές διπλωματικές νίκες πριν καν ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις, αποδεχόμενες δημοσίως όλα τα σημεία συζήτησης της Ρωσίας».

Και ακόμα χειρότερα: Η κυβέρνηση Τραμπ έστειλε ερωτηματολόγιο στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, με το οποίο ζητούσε να μάθει αν είναι πρόθυμες να αναπτύξουν στρατιωτική αποστολή για τη διασφάλιση της μελλοντικής ειρηνευτικής συμφωνίας. Την ίδια στιγμή, όμως, ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Πιτ Χέγκσεθ, ξεκαθάρισε ότι η χώρα του δεν θα δεσμεύσει αμερικανικά στρατεύματα στο έδαφος και πως οποιαδήποτε ειρηνευτική αποστολή «δεν θα πρέπει να καλύπτεται» από το άρθρο 5 του ΝΑΤΟ για τη συλλογική άμυνα.

Εκτός συμφωνίας η ΕΕ, αλλά θα κληθεί να τη λειτουργήσει μόνη της

Μετά τη σύνοδο κορυφής στο Παρίσι, ο Βρετανός πρωθυπουργός Κίρ Στάρμερ δήλωσε την πρόθεσή του να στείλει στρατιώτες στην Ουκρανία μαζί με άλλα έθνη, εάν βρεθεί λύση. Όμως, πρόσθεσε με νόημα ότι «πρέπει να υπάρχει ένα αμερικανικό στήριγμα, διότι μια αμερικανική εγγύηση ασφαλείας είναι ο μόνος τρόπος για να αποτρέψουμε αποτελεσματικά την Ρωσία από το να επιτεθεί ξανά στην Ουκρανία».

Η πρωθυπουργός της Δανίας Μέττε Φρεντέρικσεν είπε ότι η χώρα της είναι «ανοιχτόμυαλη» στην ιδέα της ειρηνευτικής δύναμης, αλλά σημείωσε πως θα χρειαστεί αμερικανική συμμετοχή για να λειτουργήσει: «Ένα πολύ σημαντικό πράγμα είναι πώς θα δουν οι Αμερικανοί αυτά τα ζητήματα. Θα στηρίξουν τους Ευρωπαίους σε περίπτωση που χρειαστεί οι στρατιώτες της να πατήσουν στο ουκρανικό έδαφος;».

Αντίθετα, ο απερχόμενος Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς δήλωσε ότι η συζήτηση ήταν «εντελώς πρόωρη» και ο Ντόναλντ Τουσκ επέμεινε πως τα στρατεύματα της Πολωνίας χρειάζονται για την προστασία των συνόρων της με τη Λευκορωσία.

Οι διαφωνίες αντικατοπτρίζουν την αυξανόμενη απόγνωση των Ευρωπαίων, καθώς σκέφτονται το πικρό χάπι που πρέπει να καταπιούν: οι ΗΠΑ θα ηγηθούν των διαπραγματεύσεων για τη συμφωνία και στη συνέχεια η Ευρώπη, αφού μείνει έξω από το δωμάτιο, θα κληθεί να κάνει τη συμφωνία να λειτουργήσει, ως επί το πλείστον μόνη της και ως επί το πλείστον χωρίς την ομπρέλα ασφαλείας του ΝΑΤΟ.

Ανεπανόρθωτα αποδυναμωμένη

Την ανησυχία της Ευρώπης ενισχύει το γεγονός ότι, ανεξάρτητα από το αν επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ Πούτιν και Τραμπ, οι ΗΠΑ είναι έτοιμες να μειώσουν σταδιακά τη στρατιωτική τους παρουσία στην ήπειρο, η οποία χρονολογείται από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, όταν η Ουάσινγκτον ήταν αποφασισμένη να αποτρέψει την επέκταση της Σοβιετικής Ένωσης.

Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής τον Φεβρουάριο του 2022, ο αριθμός των αμερικανικών στρατευμάτων που σταθμεύουν στην Ευρώπη αυξήθηκε σε περίπου 100.000. Ωστόσο, σύμφωνα με τον υπουργό Άμυνας του Τραμπ, οι ΗΠΑ δεν θα επικεντρώνονται πλέον «πρωτίστως» στην Ευρώπη και αντ’ αυτού θα στραφούν στην περιοχή του Ειρηνικού για να αποτρέψουν τον πόλεμο με την Κίνα και στα σύνορα με το Μεξικό για να περιορίσουν την παράτυπη μετανάστευση.

Η προοπτική να κληθεί η Ευρώπη να διαφυλάξει μια εύθραυστη, ενδεχομένως ανυπόφορη, διευθέτηση μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, ενώ οι ΗΠΑ αποσύρουν σταδιακά τους στρατιώτες τους από το ευρωπαϊκό έδαφος, φαίνεται να είναι μια συνταγή καταστροφής που οι Ευρωπαίοι ηγέτες αγωνιούν να αποτρέψουν.

«Τα θεμέλια της ευρωπαϊκής ασφάλειας καταρρέουν»

«Δεν πρέπει να υπάρχει διαχωρισμός της ασφάλειας και των ευθυνών μεταξύ της Ευρώπης και των ΗΠΑ, πράγμα που σημαίνει ότι το ΝΑΤΟ βασίζεται στο γεγονός πως ενεργούμε πάντα από κοινού και κινδυνεύουμε από κοινού και εγγυόμαστε την ασφάλειά μας μέσω αυτού», υπογράμμισε ο Όλαφ Σολτς, προσθέτοντας ότι «αυτό δεν πρέπει να αμφισβητηθεί. Πρέπει να το έχουμε κατά νου».

Πάντως, ο Φρίντριχ Μερτς, ο κεντροδεξιός διαδόχος του Σολτς στην γερμανική καγκελαρία όπως όλα δείχνουν, είναι φιλο-Τραμπ και μένει να φανεί η δική του στάση στο όλο θέμα.

Ο Ντόναλντ Τουσκ, πάντως, διεμήνυσε ότι «χωρίς την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, είναι δύσκολο να φανταστούμε την αποτελεσματική εγγύηση της ασφάλειας, οπότε αυτή η συνεργασία είναι στην πραγματικότητα μια αναγκαιότητα».

Η απουσία της Αμερικής κινδυνεύει να δημιουργήσει ένα στρατηγικό άνοιγμα για τον Πούτιν, ώστε να εκπληρώσει τον δύσκολο στόχο τού να διαλύσει τη διατλαντική συμμαχία, η οποία μέχρι τώρα λειτουργούσε ως το κύριο προπύργιο απέναντι στην εμμονή του να επαναβεβαιώσει τη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας.

Τα γεγονότα του Φεβρουαρίου του 2025 θα μπορούσαν να μείνουν στην Ιστορία ως «το πραγματικό σημείο καμπής», όταν το συμφέρον ασφαλείας της Αμερικής έγινε «θεμελιωδώς διαφορετικό» από εκείνο της Ευρώπης, λέει η Jana Puglierin, ανώτερη πολιτική συνεργάτης στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων.

«Ο Τραμπ θα μπορούσε να κάνει παραχωρήσεις που ο Μπάιντεν αρνήθηκε να κάνει τον Δεκέμβριο του 2021, για παράδειγμα σχετικά με τη στάθμευση αμερικανικών στρατευμάτων και οπλικών συστημάτων στην Ανατολική Ευρώπη ή ένα ρωσικό βέτο στην περαιτέρω διεύρυνση του ΝΑΤΟ», εξήγησε η Puglierin, προειδοποιώντας πως «η Ευρώπη κινδυνεύει να μείνει ανίσχυρη στο περιθώριο, καθώς τα θεμέλια της ευρωπαϊκής ασφάλειας καταρρέουν».