Το γυναικείο σώμα στο απόσπασμα

Κάθε καλοκαίρι, το γυναικείο σώμα τοποθετείται στο απόσπασμα. Κάθε καλοκαίρι, οι γυναίκες και τα κορίτσια της διπλανής ξαπλώστρας, της διπλανής πετσέτας όπως και οι πιο διάσημες ή αναγνωρίσιμες ανάμεσα μας, μετατρέπονται από υποκείμενα σε αντικείμενα.

Αν κάνουν δε το “λάθος” να αναρτήσουν στους λογαριασμούς τους κάποιο βίντεο ή φωτογραφία από μια ωραία, ανέμελη, ξέγνοιαστη θερινή στιγμή τους, γίνονται βορά στο πεινασμένο κακεντρεχές βλέμμα που είναι όχι μόνο έτοιμο, αλλά πρόθυμο να τις κρίνει.

Το εν λόγω βλέμμα, κρίνει με βάση ένα ιδανικό που υπάρχει στο φαντασιακό του, στη βάσανο του οποίου δεν θα υπέβαλαν ποτέ το δικό τους σώμα, οι διάφοροι κρίνοντες.

Το έδαφος έχει στρωθεί εδώ και αιώνες στον δυτικό κόσμο, από την βιομηχανία της μόδας και της ομορφιάς και βέβαια από την πατριαρχία, που θέλει τις γυναίκες ανάλογα την εποχή να πρέπει να ακολουθούν τις επιταγές όχι μόνο για το ντύσιμο ή το μακιγιάζ αλλά και για τον σωματότυπο και τα χαρακτηριστικά του προσώπου.

Ανάλογα την εποχή, οι γυναίκες κλήθηκαν όχι μόνο να ανταποκριθούν επιλέγοντας τα «κατάλληλα ρούχα» για την ηλικία, τον σωματότυπο και την περίσταση αλλά να είναι από χυμώδεις ως αποστεωμένες, από ολόλευκες κι αλαβάστρινες ώς μελαμψες, από μελαχρινές ως κατάξανθες, με χείλη λεπτά ως σαρκώδη, με φρύδια σαν κλωστή ή πυκνά, με κενό στους μηρούς ή με γεμάτους γλουτούς, κι όλα αυτά όχι για να ικανοποιηθούν οι ίδιες αλλά για να ικανοποιήσουν το αντρικό βλέμμα της κάθε εποχής.

Δεν έχει περάσει άλλωστε ένας μήνας από το λανσάρισμα ενός «περιτυλίγματος» (;) προσώπου από την εταιρία μιας γυναίκας που έχει επηρεάσει όσο λίγες τα τελευταία χρόνια το τι συνιστά «πρότυπο» όμορφιάς. Η Skims της Κιμ Καρντάσιαν λοιπόν, κυκλοφόρησε το Seamless Sculpt Face Wrap που υπόσχεται να σμιλεύσει μάγουλα, λαιμό και πηγούνι για να επιτευχθεί “το Απόλυτο Πρόσωπο”. Κι αυτό το αχρείαστο προϊόν, υπόσχεται αποτέλεσμα “κορσέ”, όσο εμείς κοιμόμαστε. Γιατί ούτε στον ύπνο, δεν είμαστε ελεύθερες να μην ασχολούμαστε με την εμφάνιση μας. Αυτονόητα, το προϊόν που υπόσχεται «το Απόλυτο Πρόσωπο» προκάλεσε αντιδράσεις κι όμως αυτό δεν εμπόδισε την δημιουργία λίστας αναμονής για να αποκτηθεί.

Κι ενώ τόσες γυναίκες και κορίτσια έρχονται αντιμέτωπες με αυτό το άπιαστο και συνεχώς μεταβαλλόμενο πρότυπο ομορφιάς, οι κριτές είναι πάντα ετοιμοπόλεμοι και πρόθυμοι να προσφέρουν ένα ακόμη σχόλιο.

Βασική υπερασπιστική γραμμή για το αχρείαστο σχόλιο τους, η απόφαση της εκάστοτε γυναίκας να αναρτήσει την εικόνα της. Πρόκειται για μια συγκεκαλυμμένη ενοχοποίηση του θύματος (victim blaming) η οποία συνηθίζεται στη δημόσια σφαίρα κι εκκινεί από την πεποίθηση πως οι γυναίκες και τα κορίτσια ετεροκαθορίζονται και αντλούν αξία από το βλέμμα των -στις περισσότερες περιπτώσεις άγνωστων σε εκείνες- στρέιτ ανδρών. Είναι τόσο βαθιά ριζωμένη η πεποίθηση αυτή, που οποιαδήποτε γυναίκα ή κορίτσι, μετατρέπεται από «θεά», «καλλονή», «κουκλάρα» σε «σαύρα», «τελειωμένη» και «μπάζο» ανάλογα με το πως ανταποκρίνεται ή πιο σωστά με το πως δεν ανταποκρίνεται, στο οποιοδήποτε δημόσιο ή ιδιωτικό σχόλιο.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν διευκολύνει αυτή την αυτόκλητη κριτική επιτροπή που δράττεται κάθε ευκαιρίας να σχολιάσει χολερικά, οποιαδήποτε. Πρόσφατα προκλήθηκε σάλος στην Ιταλία όταν αποκαλύφθηκε πως κλειστή ομάδα στο facebook που αριθμούσε δεκάδες χιλιάδες άνδρες μέλη αντάλλασσε εν αγνοία των θυμάτων φωτογραφίες γυναικών – στην πλειοψηφία συντρόφων τους- με τα ανάλογα σεξιστικά σχόλια. Μετά τις αντιδράσεις, η ομάδα έκλεισε με απόφαση της Meta. Η συγκεκριμένη σελίδα με το όνομα «Mia Moglie»- δηλαδή «η γυναίκα μου» ούτε η μόνη είναι, ούτε μόνο στην Ιταλία απαντώνται τέτοιες σελίδες και βέβαια δεν περιορίζονται μόνο στην πλατφόρμα του Facebook. Πριν δύο χρόνια στη χώρα μας, εκατοντάδες γυναίκες κι ανήλικα κορίτσια είχαν προχωρήσει σε καταγγελίες ομάδας στο telegram όπου άνδρες αναρτούσαν χωρίς την άδεια τους προσωπικές τους φωτογραφίες.

Μάλιστα, όταν η οποιαδήποτε είναι «κάποια», δηλαδή αναγνωρίσιμη, πρέπει να ανέχεται την αχρείαστη κριτική και το ταξίδι της εικόνας της σε σελίδες του διαδικτύου, κρυφές και φανερές. Είναι τόσο βαθιά ριζωμένη η αντίληψη που θέλει τα σώματα των γυναικών να είναι κτήμα του ανδρικού βλέμματος που ακόμη και δημοσιολογούντες νιώθουν άνετα – δηλαδή δεν ντρέπονται- να αναρτήσουν και να σχολιάσουν επικριτικά το σώμα μιας γυναίκας. Πιο πρόσφατο παράδειγμα, αυτό δημοσιογράφου που δεν ντράπηκε να αναδημοσιεύσει επικρίνοντας την, την φωτογραφία ερμηνεύτριας με μαγιό. Δεν είναι ο μόνος, δεν είναι ο πρώτος και δυστυχώς δεν θα είναι κι ο τελευταίος. Η στην καλύτερη περίπτωση, μέτρια εμφάνιση τους- σύμφωνα με τη νόρμα των κυρίαρχων προτύπων ομορφιάς – ποτέ δεν εμπόδισε τους αυτόκλητους κριτές. Δεν θα μπω στον πειρασμό να αναλύσω πόσο ζηλεύω την αυτοπεποίθηση μέτριων ανδρών καθώς γνωρίζω πως δεν είμαι η μόνη.

Και βέβαια, θα ήταν ψευδές να ισχυριστεί κάποια, πως δεν είναι αρκετά και τα προσβλητικά σχόλια από γυναίκες. Μια βόλτα στα σχόλια κάτω από οποιαδήποτε ανάρτηση σελίδων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προς άγραν επισκεψιμότητας (click bait), αρκεί. Ο εσωτερικευμένος μισογυνισμός όπως και ο σεξισμός της διπλανής πόρτας ή πιο σωστά του διπλανού πληκτρολογίου, δεν κάνει χάρη σε καμιά μας.

Παρόλο που αυτού του είδους ο σεξισμός αγγίζει όλες τις γυναίκες, κάποιες δέχονται τα πυρά του δυσανάλογα. Ποιες είναι αυτές; Όσες έχουν γνώμη, πολιτική θέση, εκπεφρασμένη ταυτότητα, διεκδικητική στάση και μιλάνε για θέματα που η πατριαρχία έχει συνηθίσει να απευθύνει κυρίως σε άνδρες.

Αξίζει να αναλογιστούμε: αν κάποια γυναίκα με το εκτόπισμα, το προνόμιο και το ταλέντο της Νατάσσας Μποφίλιου δέχεται τόσο συχνές και τόσο επίμονες επιθέσεις, πως βιώνουν οι τόσες νέες γυναίκες εκεί έξω την παρουσία τους σε διαφορετικά πεδία όταν επιμένουν, διεκδικούν, απαιτούν και δεν κάθονται ήσυχες είτε  στην πολιτική, είτε στην τέχνη, είτε στα εργασιακά περιβάλλοντα και στην καθημερινή ζωή; Και τι μήνυμα παίρνουν τελικά τα κορίτσια, όταν αυτές που “δεν κάθονται ήσυχες” γίνονται αποδέκτριες τέτοιων επιθέσεων;

Όσο επιτρέπουμε, κατανοούμε, δικαιολογούμε τέτοια σχόλια όταν έχουν αντικείμενο γυναίκες που έχουν δημόσιο βήμα, βάζουμε ένα ακόμη λιθαράκι στην ενοχοποίηση του γυναικείου σώματος ή κάθε σώματος που δεν ικανοποιεί πλήρως το κυρίαρχο αντρικό βλέμμα. Απέναντι στο κυρίαρχο βλέμμα, είμαστε όλες χαμένες – ανεξάρτητα από το πόσο «όμορφες», έξυπνες ή επιτυχημένες κι αν είμαστε- γιατί ο πήχυς μετατοπίζεται κατά το δοκούν ώστε να μην είμαστε ποτέ αρκετές.