Μακεδονικά φαντάσματα

Τον Σεπτέμβριο του 2024 το Μονομελές Εφετείο Δυτικής Μακεδονίας πήρε μία απόφαση στην οποία δεν δόθηκε ίσως όση σημασία έπρεπε. Αποδέχτηκε την ανακοπή που είχε κάνει η Εισαγγελέας Πρωτοδικών Φλώρινας και τις τριτανακοπές σωματείων κατά της απόφασης με την οποία είχε αναγνωριστεί σωματείο με την επωνυμία Κέντρο Μακεδονικής Γλώσσας. Η επιχειρηματολογία της απόφασης ήταν ότι το σωματείο υποστήριζε ότι και στην Ελλάδα ομιλείται η μακεδονική γλώσσα που η Συνθήκη των Πρεσπών αναγνώρισε ότι ομιλείται στη Βόρεια Μακεδονία. Σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης του δικαστηρίου η γλώσσα αυτή ομιλείται μόνο στην άλλη πλευρά των συνόρων, ενώ αυτό που συνήθως περιγράφεται ως το σλαβόφωνο ιδίωμα που απαντάται σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας – και που στο οποίο παρέπεμπε η έκφραση «δίγλωσσοι» – είναι ένα κράμα γλωσσών, αλλά όχι το νοτιοσλαβικό ιδίωμα που αναγνώρισε ως μακεδονική γλώσσα η Συμφωνία των Πρεσπών. Κατά συνέπεια η αναφορά σε μακεδονική γλώσσα εντός της ελληνικής επικράτειας θα ήταν επιζήμια για τα εθνικά συμφέροντα.

Βεβαίως, στην πραγματικότητα όλοι ξέρουμε ότι αυτό που περιγράφεται από τη Συμφωνία των Πρεσπών ως μακεδονική γλώσσα ομιλείται και στη χώρα μας από ένα μικρό σχετικά αριθμό συμπολιτών μας, που κάποτε ήταν αρκετά μεγαλύτερος αλλά μεσολάβησε ο Εμφύλιος όταν πολλοί από όσους το μιλούσαν πέρασαν στη Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας αλλά και οι επιπτώσεις από την απαγόρευση αυτής της γλώσσας για χρόνια.

Ένα από τα πεδία που αυτές οι απαγορεύσεις εφαρμόστηκαν, που αντιμετώπισαν έναν αριθμό συμπολιτών μας ως δυνάμει «αντεθνικών στοιχείων», ήταν τα τραγούδια. Για χρόνια στα πανηγύρια παίζονταν τραγούδια χωρίς λόγια. Χοροί (και οι μελωδίες που αντιστοιχούν) περιλαμβάνονται στο «εθνικό ρεπερτόριο} χωρίς κανείς να εξηγεί σε ποια γλώσσα ήταν γραμμένα τα αντίστοιχα τραγούδια. Κάποια στιγμή τα πράγματα έδειξαν να βελτιώνονται. Σταδιακά στα πανηγύρια μπορούσαν τα τραγούδια να αποκτούν ξανά και λόγια. Η Συμφωνία των Πρεσπών φάνηκε να παγιώνει αυτή τη βελτίωση της κατάστασης και την αποδοχή της απλής πραγματικότητας ότι υπάρχουν άνθρωποι – πείτε τους Σλαβομακεδόνες ή «ντόπιους» – που είναι έλληνες πολίτες, αλλά πέραν των ελληνικών μιλούν την ίδια γλώσσα με τους ανθρώπους που βρίσκονται στη Βόρεια Μακεδονία και μοιράζονται με αυτούς και παραδόσεις και ιστορίες. Άλλωστε, η καταγωγή αρκετών οικογενειών στη Βόρεια Μακεδονία είναι από την ελληνική Μακεδονία.

Ταυτόχρονα, το πώς εξελίχτηκαν τα πράγματα από την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών και μετά, απέδειξαν ότι προφανώς δεν επήλθε η καταστροφή, ούτε συρρικνώθηκε ο «εθνικός χώρος». Άλλωστε, η μικρή χώρα στα βόρειά μας εξαρχής δύσκολα θα μπορούσε να θεωρηθεί απειλή για τη χώρα μας.

Όμως, στην πατρίδα μας ο πειρασμός της πατριδοκαπηλίας είναι πάντα μεγάλος. Ιδίως όταν έχουμε άνοδο της ακροδεξιάς, αλλά και προσπάθεια και του κυβερνώντος κόμματος να απευθυνθεί στο ακροδεξιό ακροατήριο. Ούτε είναι τυχαίο ότι υπάρχει ακόμη ένα ολόκληρο «οικοσύστημα» διαφόρων «εθνικών οργανώσεων» και «σωματείων».

Και φαίνεται ότι ένα ορισμένο εθνικιστικό κλίμα εξακολουθεί να επικρατεί. Με αποτέλεσμα περιστατικά όπως αυτά στη Φλώρινα όπου ο δήμαρχος θεώρησε προβληματικό να ακουστεί ένα τραγούδι στη μακεδονική γλώσσα, από ένα ελληνικό συγκρότημα. Αναρωτιέται κανείς ποια ήταν η απειλή από ένα τραγούδι, από αυτά που ακούγονται σε πανηγύρια, ή που μπορεί εύκολα κανείς να βρει στο διαδίκτυο, και που απλώς υπογραμμίζει ότι υπάρχουν τραγούδια που τραγουδιούνται σε μια γλώσσα που μιλιέται και από τις δυο πλευρές των συνόρων. Υπό κανονικές συνθήκες κάποιος θα μπορούσε να σκεφτεί ότι αυτό μάλλον φέρνει πιο κοντά τους λαούς παρά τους απομακρύνει.

Όμως, αυτό ακριβώς είναι πάντα το πρόβλημα με τον εθνικισμό. Ποτέ δεν αντιστοιχεί ποτέ σε πραγματικά «εθνικά ζητήματα». Είναι περισσότερο ένα νόμισμα για εσωτερική πολιτική κατανάλωση. Και την ίδια ώρα μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ίδια την εξωτερική πολιτική. Το παράδειγμα του «Μακεδονικού» ήταν από αυτή την άποψη χαρακτηριστικό. Χρειάστηκε να φτάσουμε στο 2018 για μια λύση που ήταν στο τραπέζι από τη δεκαετία του 1990 και ακόμη και σήμερα μπορεί κανείς να δει αρνητικές αναφορές και σχόλια παλαιάς κοπής από κάθε λογής αυτόκλητους «μακεδονομάχους».

Όμως, τίποτα δεν έχουμε να φοβηθούμε από πράγματα που απλώς υπάρχουν. Και αυτό σημαίνει ότι είναι καλύτερα να μην τα αποσιωπούμε, να μην τα λογοκρίνουμε. Ακόμη και εάν πρόκειται απλώς για ένα τραγούδι.

Ακόμη περισσότερο, αυτός είναι και ένα τρόπος για να έρθουν χώρες και λαοί πιο κοντά. Και μια που μιλάμε για τραγούδια, υπάρχει ένας τραγούδι που με ή χωρίς λόγια παίζεται από τις δυο πλευρές των συνόρων, το τραγούδι για τη Μίρκα Γκίνοβα, δηλαδή το τραγούδι για την Ειρήνη Γκίνη, τη νηπιαγωγό και πρώτη γυναίκα εκτελεσμένη στον Εμφύλιο στις 26 Ιουλίου 1946, τότε ως «εθνικοφροσύνη» οριζόταν να εκτελούνται άνθρωποι που είχαν πάρει μέρος στην Αντίσταση.

Οι χώρες μπορούν να ζουν συντηρώντας τα φαντάσματα του παρελθόντος. Και στη χώρα μας αυτό έχει γίνει πολύ συχνά. Έχει γίνει και στις γειτονικές χώρες. Μπορούν, όμως, και να ξεφύγουν από τα φαντάσματα, να θυμηθούν ότι η αλήθεια είναι πάντα πιο απελευθερωτική από τον όποιο μύθο και να μάθουν να συνυπάρχουν. Γνωρίζοντας την ιστορία και όχι προσπερνώντας την, αλλά έχοντας και επίγνωση ότι μπορούν πάντα να γραφτούν και νέες σελίδες στην ιστορία: ειρήνης, συνύπαρξης, συνεργασίας. Και οι μουσικές που δεν γνωρίζουν από γραμμές συνόρων, μπορούν να είναι δρόμος προς τα εκεί.