Ο άγνωστος πόλεμος Κιέβου-Μόσχας: Ο Ζελένσκι δεν θέλει μόνο εδάφη πίσω, αλλά και έναν… καλλιτέχνη

Κατά τη διάρκεια συναντήσεών του με Ευρωπαίους ηγέτες, ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι δήλωσε ότι η χώρα του δεν θα παραχωρήσει καθόλου εδάφη στη Ρωσία. Το Κίεβο όμως θέλει να ανακτήσει και κάτι άλλου που θεωρεί κλεμμένο: την ιστορία του.

Τις τελευταίες εβδομάδες το Κίεβο έχει κατακλυστεί από έργα του Ρώσου καλλιτέχνη Καζιμίρ Μαλέβιτς, που έζησε στον Μεσοπόλεμο.

Κινηματογράφοι, εστιατόρια και εκθέσεις τιμούν τον πρωτοποριακό καλλιτέχνη που γεννήθηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα και μεγάλωσε στην Ουκρανία, τότε τμήμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και κατόπιν της ΕΣΣΔ. Παρότι έχτισε την καριέρα του στη Μόσχα, διατήρησε στενούς δεσμούς με την ιδιαίτερη πατρίδα του.

Όπως αναφέρουν οι New York Times, για τους Ουκρανούς, είναι μια ευκαιρία να διεκδικήσουν έναν καλλιτέχνη που έλειπε για καιρό από το πολιτιστικό τους αφήγημα. «Είμαστε όλοι περήφανοι που είναι Ουκρανός», έγραψε στα κοινωνικά δίκτυα ο Ουκρανός ροκ σταρ Σβιατοσλάβ Βακάρτσουκ. Δημοσίευσε μια φωτογραφία του με μπλούζα από τους παραγωγούς της ταινίας που έγραφε: «Είμαι Ουκρανός. Μαλέβιτς».

Καζιμίρ Μαλέβιτς (Πηγή: https://k-malevich.ru)

«Οι προσπάθειες να αναδειχθεί η «ουκρανικότητα» του Μαλέβιτς αποτελούν το πιο πρόσφατο μέτωπο σε έναν πολιτιστικό πόλεμο ανάμεσα σε Ουκρανία και Ρωσία, που εξελίσσεται παράλληλα με τον πόλεμο στο πεδίο των μαχών. Η Ουκρανία προσπαθεί να ανακτήσει πολιτιστική κληρονομιά που, όπως λέει το Κίεβο, η Ρωσία έχει ιδιοποιηθεί ή καταστρέψει επί αιώνες κυριαρχίας — πρώτα υπό τη Ρωσική Αυτοκρατορία και έπειτα υπό την ΕΣΣΔ» αναφέρει το αμερικανικό δημοσίευμα.

Η κρίση ταυτότητας των Ουκρανών έχει φτάσει σε τέτοιο επίπεδο που ασκούν πιέσεις στα μουσεία όλου του κόσμου να επαναχαρακτηρίσουν ως ουκρανικά έργα, αντί για ρωσικά. Πολλοί Ουκρανοί έχουν επίσης στραφεί σε παραδοσιακά τραγούδια και ποίηση για να αντικρούσουν τις προσπάθειες της Μόσχας να σβήσει την κουλτούρα τους.

«Δεν μπορούμε να τον απομακρύνουμε από το ρωσικό πλαίσιο»

Ωστόσο, η πολιτισμική επίθεση των Ουκρανών δεν θα είναι εύκολη υπόθεση.

«Η επαναδιεκδίκηση του Μαλέβιτς μπορεί να είναι η πιο δύσκολη πολιτιστική μάχη της Ουκρανίας» σημειώνουν οι New York Times, καθώς «τα περισσότερα έργα του βρίσκονται σε ρωσικά μουσεία, αφήνοντας την Ουκρανία με σχεδόν κανένα» ενώ «πολλά μουσεία ανά τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του MoMA στη Νέα Υόρκη, συνεχίζουν να παρουσιάζουν τον Μαλέβιτς ως Ρώσο».

Το αμερικανικό δημοσίευμα αναφέρει ότι με την ιδιοποίηση ενός ονόματος αναγνωρίσιμου σε όλο τον κόσμο, το Κίεβο θέλει να επιβεβαιώσει το πολιτιστικό του βάρος και να δώσει στους συμμάχους του έναν ακόμη λόγο να το στηρίξουν έπειτα από σχεδόν τέσσερα χρόνια πολέμου.

Η Τετιάνα Φιλέφσκα, ιστορικός τέχνης και ειδική στον Μαλέβιτς, είπε ότι έμαθε για πρώτη φορά τις ουκρανικές ρίζες του καλλιτέχνη στα μέσα της δεκαετίας του 2000, ενώ εργαζόταν σε ένα πρότζεκτ με Πολωνούς ειδικούς. «Δεν είχα ιδέα ότι είχε οποιαδήποτε σχέση με την Ουκρανία», είπε. «Κανείς στην Ουκρανία δεν μιλούσε πραγματικά γι’ αυτό». Η ανακάλυψη την ώθησε να ερευνήσει βαθύτερα. Οργάνωσε περιηγήσεις στο Κίεβο για να δείξει πού έζησε και σπούδασε ο Μαλέβιτς και έδωσε διαλέξεις για το πώς η ζωή των Ουκρανών χωρικών ενέπνευσε την τέχνη του.

Ωστόσο, η Φιλέφσκα είπε ότι θα ήταν λάθος να χαρακτηριστεί ο Μαλέβιτς αποκλειστικά ως Ουκρανός. «Δεν μπορούμε να τον απομακρύνουμε από το ρωσικό πλαίσιο», είπε. Όμως θα ήθελε η ουκρανική ταυτότητα του καλλιτέχνη να αναγνωριστεί — ξεκινώντας από την ίδια την Ουκρανία.

Εναντίον του ρωσικού πολιτισμού

Η Ουκρανία εδώ και χρόνια έχει υιοθετήσει πολιτικές δίωξης των ρωσικών πολισμικών στοιχείων και ρωσικής γλώσσας όπως καταγράφουν εξωτερικοί -και όχι Ρώσοι- παρατηρητές

Η Αποστολή Παρακολούθησης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ στην Ουκρανία (HRMMU) έχει σημειώσει και την έκθεση του 2023 ότι οι αλλαγές στον νόμο για τα ΜΜΕ και στη γλωσσική νομοθεσία «περιορίζουν δυσανάλογα τη χρήση μειονοτικών γλωσσών στα μέσα ενημέρωσης», αυξάνοντας τις ποσοστώσεις στην κρατική γλώσσα.

Σε άλλη περίοδο, ο ΟΗΕ επαναλαμβάνει την ανησυχία ότι ο νόμος «On national minorities (communities)» περιορίζει τη χρήση μειονοτικών γλωσσών (άρα και των ρωσόφωνων) στη δημόσια σφαίρα, ζητώντας τροποποιήσεις για ευθυγράμμιση με τα διεθνή πρότυπα.

Για μια χώρα που έχει κακό ιστορικό στην προστασία των μειονοτήτων και τον σεβασμό σε άλλους πολιτισμούς, η διεκδίκηση της ουκρανικότητας ενός καλλιτέχνη δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση.