Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ: Κάθε ζωή είναι μια πορεία προς την κατεδάφιση

Για πολύ καιρό θεωρούσαν τον Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ περισσότερο σαν έναν πλαίη-μπόυ παρά σαν ένα σοβαρό μυθιστοριογράφο. Εκείνος, που μ’ ένα μόνο μυθιστόρημα, την «Άλλη όψη του Παραδείσου», κατέκτησε τη δόξα, την άνοιξη του 1920, πέθανε ξεχασμένος τον Δεκέμβριο του 1940. Και έμεινε ξεχασμένος είκοσι ολόκληρα χρόνια. Μόνο το 1960 ανακάλυψαν και πάλι τα κείμενά του, που τα χαρακτηρίζουν η ειρωνεία και η θλίψη, ο  κυνισμός και η νοσταλγία. Μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες και τα πέντε του μυθιστορήματα, οι 150 νουβέλλες του, τα γράμματά του και η βιογραφία του. Έλειπαν, όμως, μερικά ακόμα σημεία για να ολοκληρωθή η γνωριμία με τον συγγραφέα. Και τα σημεία αυτά τα συμπληρώνει το μυθιστόρημα της Ζέλντα Φιτζέραλντ «Χαρίστε μου αυτό το βαλς» κι’ η βιογραφία της από τη Νάνσυ Μίλφορντ, που κυκλοφόρησε τελευταία.

«ΤΑ ΝΕΑ», 23.1.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ

Να λοιπόν η άλλη όψη των Φιτζέραλντ, ένα εντελώς αυτοβιογραφικό έργο, η αιώνια ιστορία του φτωχού ποιητή που παντρεύεται μια ωραία πριγκίπισσα, κατοικεί στο Ριτζ και κολυμπά μέσα στη σαμπάνια, γιατί «τρυφερή είναι η νύχτα» και φοβάται να ξυπνήση μέσα στα ερείπια του ονείρου του.

Ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ

Ο Σκοτ και η Ζέλντα δεν μπόρεσαν να καταλάβουν ο ένας τον άλλον, γιατί ήταν εντελώς όμοιοι. Αλαζονική και εύθραυστη σαν κι’ αυτόν, ζούσε μέσα σε ένα όνειρο και πέθανε σχιζοφρενής. «Δεν είναι αληθινά ο εαυτός μου», έγραψε, «παρά μόνο όταν είμαι κάποια άλλη που την πλούτισα με θαυμαστές φανταστικές ιδιότητες». Εκείνος υπήρξε ο πρίγκιπάς της και κείνη υπήρξε η πριγκίπισσά του.

Η Ζέλντα Σάυρ ήταν μόλις 18 χρονών όταν συνάντησε για πρώτη φορά τον Σκοτ Φιτζέραλντ, σ’ ένα χορό, τον Ιούλιο του 1918. Ήταν ένας κεραυνοβόλος έρωτας. Αναγνώρισε την ηρωίδα των ονείρων του σ’ αυτή τη μοντέρνα γυναίκα, που κάπνιζε, έπινε, φλέρταρε, φορούσε πολύ κοντές φούστες και φώναζε τους πυροσβέστες όταν βαριόταν. Κι’ εκείνη κατάλαβε ότι αυτός ο πολύ ωραίος υπολοχαγός, με το πλατύ μέτωπο, τα πράσινα μάτια και την ίσια μύτη, ήταν ο μοναδικός. Με το πρώτο βαλς ένιωσε ο ένας τον άλλον. «Θα έλεγε κανείς», έγραφε εκείνη, «ότι μια ουράνια έλξη τον σήκωνε από τους ώμους, ότι είχε την ικανότητα να πετά».

Η Ζέλντα Φιτζέραλντ 

Έτσι, παντρεύτηκαν. Το 1920, μετά την επιτυχία του μυθιστορήματος «Η άλλη όψη του Παραδείσου», εγκαταστάθηκαν στη Νέα Υόρκη. Παντού όπου πήγαιναν, ο Σκοτ και η Ζέλντα, ωραίοι, νέοι, πλούσιοι και διάσημοι, ήταν οι πρωταγωνιστές μιας γιγαντιαίας γιορτής. Εκείνος δεν δίσταζε να υπερηφανεύεται για τη γυναίκα του και συχνά έλεγε στις διάφορες συνεντεύξεις: «Η γυναίκα του 1920, που φλερτάρει, φιλά, ορκίζεται χωρίς να κοκκινίζη και παίζει με τη φωτιά, είναι ένα είδος βαμπ με νοοτροπία παιδιού. Προτιμώ αυτόν τον τύπο της γυναίκας. Είναι αλήθεια, παντρεύτηκα την ηρωίδα των μυθιστορημάτων μου. Καμμία άλλη γυναίκα δεν θα μπορούσε να με ενδιαφέρη».

Το 1922, όμως, το μυθιστόρημά του «Οι ευτυχισμένοι και οι κολασμένοι» αφήνει να φανή μια παρέκκλιση του έρωτά τους: «Απ’ όπου κι’ αν περάσουμε, χάνεται κάτι από μέσα μας». Στο Παρίσι του 1924, στο απόγειο της επιτυχίας τους, όταν πετούν λεφτά από τα παράθυρα του Ριτζ, έχουν κάτι το κυνηγημένο. Ανάμεσα στις γυναίκες με τα χρυσά τακούνια και τα μακρυά κολλιέ, ζουν την «γλυκειά ζωή» του τελευταίου τσάρλεστον, με τη μελαγχολία που χαρακτήριζε τα παιδιά του αιώνα. Μετά από τέσσερα χρόνια γάμου, η ευτυχισμένη εικόνα αρχίζει να θαμπώνη. Και όσο τσακώνονται, τόσο περισσότερο εκείνη εξευτελίζεται, τόσο περισσότερο μισεί ο ένας τον άλλον, χωρίς να τολμούν όμως να το ομολογήσουν. Εξακολουθούν να είναι πάντα γοητευτικοί. Πίνουν, όμως, ολοένα και περισσότερο. Και εκείνος γράφει ολοένα και λιγώτερο.

Στην Κυανή Ακτή, η Ζέλντα αρχίζει μια ερωτική περιπέτεια με τον μέλλοντα (σ.σ. μετέπειτα, επί το ορθότερον) ναύαρχο Ζοζάν και κατηγορεί τον Σκοτ για ομοφυλοφιλία και για ανικανότητα. Με κόπο τον καθησυχάζει ο Χέμινγουαιη για τον ανδρισμό του. Αλλά τους είναι αδύνατο να χωριστούν, να αρνηθούν την εικόνα που έπλασε ο ένας για τον άλλον. Ο Σκοτ, όμως, δεν έχει πια ψευδαισθήσεις. «Οι μισοί από τους φίλους μας θα πουν ότι ο αλκοολισμός μου ήταν η αιτία της τρέλλας της Ζέλντα. Οι υπόλοιποι θα ισχυριστούν ότι η σχιζοφρένειά της με έσπρωξε στο αλκοόλ. Όλοι, πάντως, συμφωνούν ότι ο ένας θα ήταν πολύ καλύτερος χωρίς τον άλλον. Τι ειρωνεία, ποτέ δεν υπήρξαμε τόσο απελπισμένα ερωτευμένοι. Εκείνη αγαπά το αλκοόλ πάνω στα χείλη μου. Εγώ λατρεύω και τις πιο εξωφρενικές παραισθήσεις της».

Με διαύγεια ο Σκοτ σχεδιάζει ένα μυθιστόρημα με θέμα «μια γυναίκα που επιθυμεί να καταστρέψη έναν άνδρα, επειδή τον αγαπά υπερβολικά. Αποφασίζει λοιπόν να τον παντρευτή, για να πετύχη το σκοπό της. Γιατί ζηλεύει την επιτυχία του». Και εκεί βρίσκεται το κλειδί του δράματος. Η Ζέλντα ζηλεύει το ταλέντο του Σκοτ. Γιατί κι’ εκείνη γράφει. Το 1927 αποφασίζει ν’ ασχοληθή με τη ζωγραφική. Η έκθεσή της, όμως, είναι ένα φιάσκο. Λίγο αργότερα αποφασίζει να γίνη χορεύτρια κλασικών χορών. Αλλά κάτι τέτοιο είναι αδύνατο για μια γυναίκα 28 χρονών. Δίνει μια γκροτέσκα παράσταση, στους ενοχλημένους φίλους της. Μέχρι το τέλος, όμως, θα πιαστή από αυτό το όνειρο, που θα αποτελέση και το θέμα του βιβλίου της: «Χαρίστε μου αυτό το βαλς».

Η αντιζηλία ανάμεσα στον Σκοτ και στη Ζέλντα θυμίζει τον ανταγωνισμό του Ντικ και της Νικόλ, ηρώων του μυθιστορήματος του Σκοτ «Τρυφερή είναι η νύχτα». Το 1930, μετά από μια νευρική κατάπτωση και μια απόπειρα αυτοκτονίας, η Ζέλντα μπαίνει σε μια ψυχιατρική κλινική. Σχιζοφρένεια, αυτή ήταν η διάγνωση των γιατρών. Στην κλινική, μέσα σε έξη βδομάδες, έγραψε το έργο της «Χαρίστε μου αυτό το βαλς». Ο ρομαντικός του τίτλος κρύβει, στην πραγματικότητα, μια αυτοανάλυση. Όλο το έργο, έως την παραμικρή λεπτομέρεια, είναι αυτοβιογραφικό. Η ηρωίδα παντρεύεται έναν πετυχημένο ζωγράφο, ζη στο Παρίσι των «Τρελλών Χρόνων», γίνεται μεγάλη χορεύτρια, αλλά η καρριέρα της διακόπτεται από ένα ατύχημα.

Ο Σκοτ, που δούλευε το έβδομο σχεδίασμα του μυθιστορήματός του «Τρυφερή είναι η νύχτα», τα έχασε όταν διάβασε τα χειρόγραφα της γυναίκας του. «Όλο της το μυθιστόρημα είναι μια απομίμηση του δικού μου, ακόμα και ο ρυθμός, ακόμα και το θέμα».

Στην πραγματικότητα είναι η κατάρρευση μιας προσωπικότητας. Ο υπέροχος Σκοτ και η ωραία Ζέλντα έγραψαν, καθένας, τη δική του έκδοση του ίδιου μυθιστορήματος. Του μυθιστορήματος της διαλύσεως. Και οι δύο είχαν «τη διάθεση για καταστροφή», που χαρακτηρίζει όλους τους ήρωες του Φιτζέραλντ. «Κάθε ζωή είναι μια πορεία προς την κατεδάφιση», έλεγε ο Σκοτ, που πέθανε αλκοολικός, κατεστραμμένος, ξεχασμένος, στα 44 χρόνια του, την 21η Δεκεμβρίου 1940. Η Ζέλντα δεν μπόρεσε να παρευρεθή στην κηδεία. Εκείνη, όμως, έβαλε το τέλος στην «Ιστορία των Φιτζέραλντ». Στις 11 Μαρτίου του 1948, μαζί με οκτώ άλλες τρελλές, κάηκε ζωντανή όταν το ψυχιατρείο όπου την είχαν κλείσει έπιασε φωτιά.

*Άρθρο αφιερωμένο στη μνήμη του Σκοτ και της Ζέλντα Φιτζέραλντ, που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Τρίτη 23 Ιανουαρίου 1973.

Ο αμερικανός συγγραφέας Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ (Francis Scott Key Fitzgerald) γεννήθηκε στην πόλη Σαιν Πωλ της πολιτείας της Μινεσότα στις 24 Σεπτεμβρίου 1896 και απεβίωσε στο Χόλιγουντ της Καλιφόρνιας στις 21 Δεκεμβρίου 1940.

Το πλέον φημισμένο συγγραφικό έργο του Φιτζέραλντ υπήρξε Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ (The Great Gatsby, 1925).

Η Ζέλντα Σάυρ – Φιτζέραλντ (Zelda Sayre Fitzgerald) γεννήθηκε στην πόλη Μοντγκόμερι, πρωτεύουσα της πολιτείας της Αλαμπάμα, στις 24 Ιουλίου 1900 και απεβίωσε στην πόλη Άσβιλ της Βόρειας Καρολίνας τη νύχτα της 10ης προς την 11η Μαρτίου 1948.