«Στη μνήμη υπάρχει πρόκληση» – Η παλαιστινιακή κλωστοϋφαντουργία και το κέντημα ως πράξη αντίστασης

Εν μέσω της γενοκτονίας της Παλαιστίνης από το Ισραήλ, του λιμού, του εκτοπισμού εκατομμυρίων Παλαιστινίων και της σκόπιμης στοχοποίησης της παλαιστινιακής κληρονομιάς, το «Μνήμη νήματος: Κεντήματα από την Παλαιστίνη» στο V&A Dundee συγκεντρώνει μια ζωτική και επείγουσα έκθεση εκατοντάδων ενδυμάτων και υφασμάτων, προσωπικών φωτογραφιών και σπάνιων αντικειμένων που καλύπτουν σχεδόν 150 χρόνια παλαιστινιακής ιστορίας: από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τη Βρετανική Εντολή (British Mandate), τη Νάκμπα του 1948, την Πρώτη και τη Δεύτερη Ιντιφάντα και τη σημερινή αιματηρή πολιορκία της Γάζας.

Το μήνυμα που κρύβεται πίσω από την έκθεση είναι σαφές: η κατάθεση της μαρτυρίας για την ανθεκτικότητα του παλαιστινιακού λαού μέσα από τα ρούχα και τα ενδύματα που αφηγούνται ιστορίες και κρατούν μνήμες, και τα κεντήματα που αντιστέκονται στη διαγραφή.

Περισσότερο από μια έκθεση κλωστοϋφαντουργίας, τα έργα που εκτίθενται έχουν διασωθεί από τη συνεχιζόμενη καταστροφή χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς – συμπεριλαμβανομένων μουσείων και βιβλιοθηκών – στην περιοχή.

Σύμφωνα με το Παλαιστινιακό Υπουργείο Τουρισμού και Αρχαιοτήτων, περισσότεροι από 200 πολιτιστικά σημαντικοί χώροι έχουν υποστεί ζημιές ή έχουν καταστραφεί μόνο από τον Οκτώβριο του 2023, ενώ η Unesco έχει ζητήσει την προστασία τους.

Μεταξύ των ιδρυμάτων που καταστράφηκαν είναι τα Κεντρικά Αρχεία στη Γάζα, το Πολιτιστικό Κέντρο Rashad Shawa και η Δημόσια Βιβλιοθήκη Beit Hanoun.

Η έκθεση στο V&A Dundee παρουσιάζεται σε συνεργασία με το Παλαιστινιακό Μουσείο στο Birzeit στη Δυτική Όχθη και το Hayy Jameel, στην Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας. Είναι ελεύθερη για το κοινό και δεν θα μπορούσε να έρθει σε πιο κρίσιμη στιγμή.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη V&A Dundee (@vadundee)

«Τα ρούχα μπορούν να μας μιλήσουν»

«Πρόκειται για ένα έργο που εξελίσσεται διαρκώς και για μια ευκαιρία να συνεχίσουμε να αφηγούμαστε ιστορίες με διαφορετικούς τρόπους μέσω διαφορετικών αντικειμένων», λέει η επιμελήτρια Rachel Dedman.

«Ασχολούμαστε με τη γενοκτονία στη Γάζα και τη βίαιη κατοχή της Παλαιστίνης, αλλά ευρύτερα, νομίζω, ρίχνουμε μια ματιά στους τρόπους με τους οποίους η θλίψη γράφεται στα αντικείμενα, τον τρόπο με τον οποίο τα ρούχα συνδέονταν με την αγάπη ή τη μητρότητα. Αυτοί είναι πολύ απλοί και αθόρυβοι τρόποι με τους οποίους τα ρούχα μπορούν να μας μιλήσουν».

Στην Παλαιστίνη, το tatreez (κέντημα) δεν είναι απλώς διακοσμητικό- είναι μια γλώσσα. Παραδιδόμενο από γενιές γυναικών, είναι μια καθομιλουμένη της ταυτότητας, του ανήκειν και της αντίστασης, ραμμένη σε φορέματα, σακάκια και σάλια για να αφηγείται ιστορίες και να διατηρεί την πολιτιστική μνήμη.

Η έκθεση παρουσιάζει ενδύματα που κατασκευάστηκαν κατά την εποχή της Βρετανικής Εντολής στην Παλαιστίνη (1920-1948), μια περίοδο αποικιοκρατίας που έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της σύγχρονης παλαιστινιακής ταυτότητας και στη δημιουργία των βάσεων για τη δομική βία που συνεχίζεται μέχρι σήμερα

Photo: Palestinian Museum Digital Archive

Απομεινάρια μιας αποικιοκρατικής δύναμης

Κάθε χωριό (πολλά από τα οποία έχουν πλέον καταστραφεί και σβηστεί από τον χάρτη) είχε κάποτε τα δικά του ξεχωριστά μοτίβα, χρώματα και μοτίβα, οπτικές διαλέκτους που μετέφεραν προσωπικές και κοινοτικές ιστορίες.

Ένα μόνο φόρεμα μπορεί να καταγράφει την οικογενειακή κατάσταση μιας γυναίκας, τον αριθμό των παιδιών της, την περιοχή της ή τις απώλειες που κουβαλούσε.

Η έκθεση παρουσιάζει ενδύματα που κατασκευάστηκαν κατά την εποχή της Βρετανικής Εντολής στην Παλαιστίνη (1920-1948), μια περίοδο αποικιοκρατίας που έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της σύγχρονης παλαιστινιακής ταυτότητας και στη δημιουργία των βάσεων για τη δομική βία που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Είναι ενδεικτικό ότι πολλά ενδύματα από αυτή την εποχή περιλαμβάνουν φόδρες από βρετανικά εισαγόμενα ταρτάν και υφάσματα, απομεινάρια μιας αποικιοκρατικής δύναμης της οποίας οι πολιτικές διαχωρισμού και εκτοπισμού εξακολουθούν να αντηχούν στη ζωή των Παλαιστινίων.

Και όμως, ακόμη και μέσα σε αυτά τα υλικά, οι Παλαιστίνιες γυναίκες βρήκαν τρόπους να διεκδικήσουν την κληρονομιά τους και να υπονομεύσουν σιωπηλά την κυριαρχία.

Η Fatima Yousef ράβει ένα παλαιστινιακό χιτώνα, Kobar-Ramallah, δεκαετία του 1970 / Photo: Palestinian Museum Digital Archive

Το φόρεμα που ράφτηκε κρυφά υπό το φως των κεριών

Καθώς η βία κλιμακώθηκε κατά τη διάρκεια της Πρώτης Ιντιφάντα στα τέλη της δεκαετίας του 1980, το κέντημα έγινε πράξη αντίστασης. Ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό φόρεμα που εκτίθεται στην έκθεση πιθανώς ράφτηκε κρυφά υπό το φως των κεριών, χρησιμοποιώντας συνθετικές κλωστές βαμμένες στα απαγορευμένα χρώματα της παλαιστινιακής σημαίας.

Το να το φορέσει κανείς δημόσια κινδύνευε να συλληφθεί. Η πράξη της δημιουργίας του ήταν μια μορφή αργής αντίστασης, ή sumud – η αραβική λέξη για τη σταθερότητα απέναντι στην καταπίεση.

Τα χρώματα έχουν βαθύ συμβολικό βάρος: το ματζέντα, για παράδειγμα, συνδέεται με τη Γάζα και πιστεύεται ότι προσφέρει προστασία- το κόκκινο, που χρησιμοποιείται συχνότερα σε γαμήλια ενδύματα, σημαίνει χαρά- ενώ το μπλε του μπλε του ινδικού μεταφέρει πένθος και απώλεια.

Μετά τη Νάκμπα του 1948, με τις κοινότητες να ξεριζώνονται και τα σπίτια να καταστρέφονται, πολλά από τα ενδύματα που εκτίθενται τώρα έγιναν ζωντανά αρχεία- σε πολλές περιπτώσεις, είναι τα μόνα σωζόμενα στοιχεία ενός κατεστραμμένου χωριού.

«Μπροστά σε μια γενοκτονία, η έκθεση δεν προσφέρει έναν παθητικό θρήνο αλλά μια ριζοσπαστική επιμονή: ότι η παλαιστινιακή ζωή, με όλο το χρώμα, την πολυπλοκότητα και τη δημιουργικότητά της, δεν θα φιμωθεί από βόμβες ή μπουλντόζες. Γιατί στο νήμα, υπάρχει μνήμη. Και στη μνήμη, υπάρχει πρόκληση»

Mέλη του Συνεταιρισμού Χειροτεχνίας Γυναικών του Καταυλισμού Qalandiya συμμετέχουν σε ένα από τα έργα του Συνεταιρισμού, 1958 (Photo: Ψηφιακό Αρχείο Παλαιστινιακού Μουσείου)

Ένα νυφικό της δεκαετίας του 1920

Ένα τέτοιο ένδυμα είναι ένα νυφικό της δεκαετίας του 1920 από την Beit Nabala, ένα χωριό που εξαφανίστηκε από τον χάρτη το 1948. Το φόρεμα είναι απλό και σεμνό, εκτός από το κόκκινο κέντημα που απλώνεται σε κάθε πλευρά.

Το σώμα του φορέματος είναι μπαλωμένο και σαφώς φθαρμένο, με σημάδια από δακτυλικά αποτυπώματα και μια μεγάλη σχισμή, η οποία αργότερα ράφτηκε και το μπούστο έχει διευρυνθεί με την πάροδο του χρόνου για να χωρέσει πολλές γυναίκες, καθώς περνούσε από γενιά σε γενιά γυναικών.

Υπάρχει μόνο μία γνωστή φωτογραφία της Beit Nabala, που εμφανίζεται δίπλα στο φόρεμα. Οι ξεθωριασμένες ροζ κλωστές και το καμένο ύφασμα φέρουν τη βάναυση υπογραφή του πολέμου.

«Οι Παλαιστίνιοι έχουν αντιμετωπίσει στοχευμένη καταστροφή, η οποία αποτελεί μέρος της στρατηγικής της πολιτιστικής γενοκτονίας, και η διατήρηση αυτών των αντικειμένων σε ασφαλή και ορατά σημεία αποτελεί προτεραιότητα» λέει η Dedman. «Πρέπει να συνεχίσουν να λένε τις ιστορίες τους».

Το κεντημένο φόρεμα ενός παιδιού

Πάνω από 500 χωριά εξαφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της Νάκμπα. Και σήμερα, η καταστροφή συνεχίζεται, καθώς μουσεία, βιβλιοθήκες, τζαμιά, μαζί με το 90% των σχολείων της Γάζας έχουν υποστεί ζημιές ή έχουν καταστραφεί, και νοσοκομεία, σπίτια και καφετέριες στη Γάζα βομβαρδίζονται συνεχώς, με τα υπάρχοντά τους να γίνονται στάχτη.

Ένα από τα ιδρύματα που χάθηκαν ήταν το Μουσείο της Ράφα, το οποίο βομβαρδίστηκε και ισοπεδώθηκε από ισραηλινή αεροπορική επιδρομή το 2023. Κατά τη διάρκεια της έκρηξης, το κεντημένο φόρεμα ενός παιδιού πετάχτηκε σε μια γειτονική ταράτσα, όπου έμεινε για ένα χρόνο, εκτεθειμένο στον ήλιο, τον άνεμο και τη βροχή, μέχρι που διασώθηκε και τελικά δανείστηκε στην έκθεση από το Παλαιστινιακό Μουσείο, και τώρα εκτίθεται στο «Thread Memory».

Κατά μήκος ενός τοίχου της γκαλερί, η κλίμακα της απώλειας γίνεται οδυνηρά σαφής σε μια εγκατάσταση της Σκωτσέζας-Παλαιστίνιας καλλιτέχνιδας Leena Nammari. Ο τοίχος είναι καλυμμένος με 626 πλακάκια πορσελάνης, το καθένα από τα οποία φέρει τη σφραγίδα του κυπαρισσιού (σύμβολο της αντοχής) και το καθένα σηματοδοτεί ένα από τα 626 παλαιστινιακά χωριά που καταστράφηκαν από το 1948.

Οι σύγχρονοι Παλαιστίνιοι σχεδιαστές μόδας

Το τελευταίο κομμάτι της έκθεσης μετατοπίζεται από τα παραδοσιακά ενδύματα στην αιχμή της παλαιστινιακής μόδας σήμερα. Εδώ, μια νέα γενιά σχεδιαστών παλεύει με το τι σημαίνει να κληρονομείς μια παράδοση που απειλείται. Ο σχεδιαστής Zeid Hijazi δημιούργησε μια υβριδική εμφάνιση ταρτάν-τατέζ εμπνευσμένη από μια τυνησιακή ταινία επιστημονικής φαντασίας, το Bedouin Hacker.

Η σιλουέτα του με τους αιχμηρούς ώμους παραπέμπει σε πανκ προκλητικότητα και τεχνολογική αντίσταση, αντανακλώντας έναν μεταφορικό χάκερ που σπάει το σύστημα της κατοχής. Η εμφάνιση τιμά το σκωτσέζικο ταρτάν, ενώ εξυμνεί το παλαιστινιακό κέντημα ως μορφή κώδικα- μια γλώσσα ενσωματωμένη στο υλικό, που μεταδίδεται και χακάρεται σε νέες μορφές.

Εκτίθεται επίσης το Look 5 από τη συλλογή «IM-MORTAL MAGENTA» του Παλαιστίνιου απόφοιτου του Central Saint Martins, Ayham Hassan Musleh, ένα κομμάτι που επικεντρώνεται στην εμπειρία του να μεγαλώνει υπό στρατιωτική κατοχή. Το υπερμεγέθες παραγεμισμένο σακάκι συμπληρώνεται με μια λευκή φούστα με ασημένιες λεπτομέρειες και κάνει αναφορά στα αλεξίσφαιρα γιλέκα που φορούν οι ντόπιοι δημοσιογράφοι.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Ayham Hassan (@ayham_hassan_99)

Περισσότεροι από 200 δημοσιογράφοι έχουν σκοτωθεί από τον ισραηλινό στρατό στη Γάζα από τον Οκτώβριο του 2023, σύμφωνα με τον ΟΗΕ.

Αυτό που δίνει στο «Thread Memory» το βάθος του είναι η διαπλοκή του παρελθόντος και του παρόντος. Από τον Οκτώβριο του 2023, περισσότεροι από 60.000 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί στη Γάζα, σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας της Γάζας. Πέρα όμως από το δυσθεώρητο ανθρώπινο κόστος, αναδεικνύεται μια άλλη πιο αργή, πιο ήσυχη βία, η οποία επέμενε για δεκαετίες.

Η αλληλεγγύη ενός φορέματος

Η έκθεση αποτίνει φόρο τιμής στο έργο αλληλεγγύης δεκαετιών, συμπεριλαμβανομένης της 45χρονης εταιρικής σχέσης αδελφοποιημένης πόλης μεταξύ του V&A Dundee και της Ναμπλούς στην Παλαιστίνη. Από το 1980, όταν ήταν παράνομο να κυματίζει η παλαιστινιακή σημαία ακόμη και σε τμήματα των κατεχόμενων εδαφών της Παλαιστίνης, το Dundee την ύψωσε πάνω από το City Chambers του. Μια αίθουσα παρουσιάζει προσωπικά φωτογραφικά άλμπουμ από αυτές τις ανταλλαγές, καταγράφοντας μερικά από τα πολλά πυροσβεστικά οχήματα που έχει στείλει το Dundee στη Ναμπλούς.

Οι επισκέπτες μπορούν επίσης να δουν ένα φόρεμα που φορούσε η Nadia El-Nakla, σύζυγος του Πρώτου Υπουργού της Σκωτίας Humza Yousaf, στην ορκωμοσία του 2023. Η εικόνα έγινε viral, όπως εξηγεί h Dedman: «Θυμάμαι να βλέπω εκείνη τη στιγμή και να σκέφτομαι πόσο ισχυρή ήταν -πώς ένα και μόνο φόρεμα μπορεί να αντιπροσωπεύει τόσα πολλά και πώς η πράξη του να το φορέσεις μπορεί να έχει παγκόσμια απήχηση».

Το «Thread Memory» είναι ταυτόχρονα αρχείο και πράξη αντίστασης. «Νομίζω ότι ειδικά εδώ στο Ηνωμένο Βασίλειο, για όσους παρακολουθούν τα δεινά των Παλαιστινίων από πολύ μακριά, και αισθάνονται αβοήθητοι, βλέποντας την εξαθλίωση της ζωής των Παλαιστινίων από τα μέσα ενημέρωσης», λέει ο Dedman, «το να μπορείς να διαβάσεις τα ονόματα των ανθρώπων, να βυθιστείς και να γιορτάσεις την παλαιστινιακή χαρά και δημιουργικότητα, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα τι συμβαίνει τώρα, ήταν μια αίσθηση κάθαρσης, ομορφιάς και νοήματος».

«Μπροστά σε μια γενοκτονία, η έκθεση δεν προσφέρει έναν παθητικό θρήνο αλλά μια ριζοσπαστική επιμονή: ότι η παλαιστινιακή ζωή, με όλο το χρώμα, την πολυπλοκότητα και τη δημιουργικότητά της, δεν θα φιμωθεί από βόμβες ή μπουλντόζες. Γιατί στο νήμα, υπάρχει μνήμη. Και στη μνήμη, υπάρχει πρόκληση».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη V&A Dundee (@vadundee)

*H έκθεση «Νήμα μνήμης: Κεντήματα από την Παλαιστίνη» (Thread Memory: Embroidery from Palestine)  θα βρίσκεται στο V&A Dundee της Σκωτίας μέχρι την άνοιξη του 2026.

*Με στοιχεία από wallpaper.com | Αρχική Φωτό: Ο γάμος της κόρης της Naifah Ashrawi, 2001, όπως παρουσιάζεται στη έκθεση «Thread Memory» στο V&A Dundee (Photo: Ψηφιακό Αρχείο Παλαιστινιακού Μουσείου).