Κλιματική κρίση: Οι καταστροφικές συνέπειες της βιομηχανίας του πολέμου στο περιβάλλον

Η παγκόσμια στρατιωτική αναβάθμιση αναδύεται ως μια υπαρξιακή απειλή για τους διεθνείς στόχους για την κλιματική κρίση.

Σύμφωνα με τον Guardian, η προγραμματισμένη στρατιωτική ενίσχυση μόνο του ΝΑΤΟ θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση των ετήσιων εκπομπών κατά περίπου 200 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα.

Οι συνέπειες δεν περιορίζονται μόνο στο άμεσο περιβαλλοντικό αποτύπωμα των εξοπλιστικών προγραμμάτων, αλλά αφορούν και την ανακατεύθυνση τεράστιων οικονομικών πόρων από την κλιματική δράση προς τη στρατιωτική βιομηχανία.

Η εκτόξευση των αμυντικών δαπανών

Το 2023 καταγράφηκε ως χρονιά-ρεκόρ για τις παγκόσμιες αμυντικές δαπάνες, οι οποίες ανήλθαν στα 2,46 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Σε ένα διεθνές πλαίσιο όπου ο αριθμός των ένοπλων συγκρούσεων είναι ο υψηλότερος από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι κυβερνήσεις στρέφονται μαζικά σε στρατιωτικές επενδύσεις.

Οι επικριτές αυτής της τάσης προειδοποιούν ότι κάθε δολάριο που δαπανάται για εξοπλισμούς σημαίνει όχι μόνο αυξημένες εκπομπές λόγω κατασκευής και χρήσης στρατιωτικού υλικού, αλλά και απώλεια πιθανών επενδύσεων σε δράσεις κατά της κλιματικής κρίσης.

Η διπλή κρίση: κλίμα και σύγκρουση

Η Εllie Kinney, ερευνήτρια στο Conflict and Environment Observatory και συν-συγγραφέας της μελέτης που δημοσιοποιήθηκε από τον Guardian, επισημαίνει:

«Υπάρχει πραγματική ανησυχία για τον τρόπο με τον οποίο δίνουμε προτεραιότητα στην βραχυπρόθεσμη ασφάλεια και θυσιάζουμε τη μακροπρόθεσμη».

Επενδύοντας σε βαριά στρατιωτική ισχύ, οι χώρες αυξάνουν το ενεργειακό τους αποτύπωμα, ενισχύουν τις κλιματικές ανισορροπίες και τελικά δημιουργούν τις προϋποθέσεις για νέες εστίες βίας.

Η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται έτσι σε πολλαπλασιαστή συγκρούσεων, με χαρακτηριστικά παραδείγματα το Νταρφούρ του Σουδάν και την Αρκτική.

Το αόρατο αποτύπωμα των στρατών

Οι στρατιωτικές δραστηριότητες είναι παραδοσιακά αδιαφανείς ως προς την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων και τις εκπομπές τους.

Εντούτοις, εκτιμάται ότι οι ένοπλες δυνάμεις ευθύνονται ήδη για περίπου το 5,5% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Η αύξηση των εντάσεων διεθνώς και η πίεση των ΗΠΑ προς τους εταίρους τους στο ΝΑΤΟ να ενισχύσουν τις αμυντικές τους δαπάνες προδιαγράφει περαιτέρω επιδείνωση.

Ο Δείκτης Παγκόσμιας Ειρήνης κατέγραψε αύξηση της στρατιωτικοποίησης σε 108 χώρες το 2023, με 92 από αυτές να εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα σε συγκρούσεις.

Η ευρωπαϊκή αντίδραση και το σχέδιο ReArm

Η Ευρώπη αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της εντεινόμενης στρατιωτικής κινητοποίησης. Μεταξύ 2021 και 2024, οι αμυντικές δαπάνες των κρατών-μελών της ΕΕ αυξήθηκαν κατά πάνω από 30%.

Τον Μάρτιο του 2024, η ΕΕ πρότεινε νέο πακέτο δαπανών ύψους 800 δισ. ευρώ στο πλαίσιο του σχεδίου «Επανόπλιση της Ευρώπης» (ReArm Europe), ανησυχώντας για την ασταθή υποστήριξη των ΗΠΑ προς την Ουκρανία υπό τη διοίκηση Τραμπ.

Η ενίσχυση αυτή σημαίνει αύξηση των στρατιωτικών προϋπολογισμών στο 3,5% του ΑΕΠ για αρκετά κράτη, υπερδιπλάσια από το 1,5% που ίσχυε το 2020.

Οι αριθμοί των εκπομπών

H Ellie Kinney, ερευνήτρια στο Παρατηρητήριο Συγκρούσεων και Περιβάλλοντος και οι συνεργάτες της, σε ανάλυσή τους για το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για Θέματα Αφοπλισμού, υπολόγισαν ότι αν οι χώρες του ΝΑΤΟ (πλην ΗΠΑ) αυξήσουν τις δαπάνες τους κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ, οι ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θα μπορούσαν να αυξηθούν κατά 87 έως 194 μεγατόνους CO₂e.

Αυτό ισοδυναμεί με την προσθήκη μιας χώρας στο μέγεθος του Πακιστάν στον παγκόσμιο «ανθρακικό προϋπολογισμό».

Το κόστος σε νομισματικούς όρους, με βάση το «κοινωνικό κόστος του άνθρακα» (1.347 δολ./tCO₂e), ξεπερνά τα 264 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.

Η αόρατη οικονομία του πολέμου

Σύμφωνα με τον Lennard de Klerk, συν-συγγραφέα της μελέτης και μέλος της Initiative on the GHG Accounting of War, οι στρατοί έχουν εγγενώς υψηλό αποτύπωμα άνθρακα λόγω δύο βασικών λόγων: πρώτον, της εξαιρετικά ρυπογόνου κατασκευής στρατιωτικού εξοπλισμού (κυρίως χάλυβας και αλουμίνιο) και δεύτερον, της χρήσης ορυκτών καυσίμων στις επιχειρήσεις.

Από τις μετακινήσεις πεζικού και αρμάτων μάχης με ντίζελ, έως τις αεροπορικές επιχειρήσεις με κηροζίνη και τις θαλάσσιες με βαρέα καύσιμα, ο στρατός βασίζεται απόλυτα σε ρυπογόνες πηγές ενέργειας.

Περιορισμένη διαφάνεια, μεγάλος αντίκτυπος

Η επιλογή του ΝΑΤΟ ως αντικείμενο της μελέτης δεν έγινε για να στοχοποιηθεί η συμμαχία, αλλά επειδή τα κράτη-μέλη της παρέχουν τις πιο διαφανείς αναφορές για τις εκπομπές τους.

Παρόλα αυτά, η ίδια η ανάλυση καλύπτει μόλις 31 χώρες – μόνο το 9% των συνολικών παγκόσμιων εκπομπών. Αυτό σημαίνει ότι το συνολικό κλιματικό κόστος του επανεξοπλισμού πιθανότατα είναι σημαντικά μεγαλύτερο.

Η αφαίμαξη της κλιματικής χρηματοδότησης

Η ενίσχυση των στρατιωτικών δαπανών πλήττει επίσης τις προσπάθειες κλιματικής χρηματοδότησης.

Πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο, η Γαλλία και οι Κάτω Χώρες, έχουν μειώσει τον προϋπολογισμό τους για διεθνή βοήθεια προκειμένου να χρηματοδοτήσουν την αύξηση των στρατιωτικών κονδυλίων.

Αυτό δημιουργεί εντάσεις στον παγκόσμιο Νότο, όπου χώρες όπως η Κούβα επισημαίνουν την αντίφαση: η Δύση επενδύει δυσανάλογα στους στρατούς της, ενώ προσφέρει ελάχιστη υποστήριξη σε φτωχότερα κράτη για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.

Πολιτική επιλογή ή παγίδα;

Η επιλογή επένδυσης στην ασφάλεια μέσω της στρατιωτικοποίησης αντί της διεθνούς συνεργασίας για την προστασία του πλανήτη αντανακλά ένα κρίσιμο σταυροδρόμι.

Όπως δήλωσε η Kinney, «η αύξηση των στρατιωτικών δαπανών επηρεάζει το είδος της βασικής εμπιστοσύνης που είναι απαραίτητη για την πολυμερή συνεργασία».

Σε μια εποχή που απαιτεί παγκόσμια συντονισμένη δράση για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη, η συστηματική αποδυνάμωση της κλιματικής διπλωματίας μέσω της στρατιωτικής λογικής συνιστά ένα ανησυχητικό φαινόμενο.

Το ερώτημα που μένει ανοιχτό είναι αν η ανθρωπότητα θα συνεχίσει να επενδύει στην καταστροφή ή αν θα επιλέξει την επιβίωση.