Χρειαζόμαστε ξανά «αριστερή διανόηση»

Υπήρχε μια εποχή στη μεταπολίτευση, ιδίως τα πρώτα χρόνια μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, που ακόμη και στις επιθεωρήσεις σατιριζόταν η ιδιόλεκτος των πολιτικοποιημένων νέων διανοουμένων που ήταν πια τμήμα του κοινωνικού τοπίου. Οι «κουλτουριάρηδες» του προοδευτικού χώρου είχαν γίνει ο εύκολος στόχος.

Από μια άποψη, η σάτιρα αυτή έμοιαζε εύστοχη: εκείνη η νέα γενιά, έντονα πολιτικοποιημένη, μορφωμένη και καλλιεργημένη, συχνά έδειχνε να φέρεται σαν να μην αντιλαμβάνεται σε ποιους απευθύνεται και τελικά να αμφισβητείται σε ένα βαθμό το εάν όντως ήθελε να επικοινωνήσει μαζί τους.

Από την άλλη πλευρά, ιδίως εκείνα τα χρόνια ήταν που το κράτος ενισχύθηκε και εκσυγχρονίστηκε σημαντικά από ένα νέο δυναμικό που έφερε τη γνώση του και στα υπουργεία (θυμηθείτε θεσμούς, όπως η λαϊκή επιμόρφωση ή τα νέα πολεοδομικά σχέδια) και στην εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες.

Ακόμη και η κρατική τηλεόραση αναβαθμίστηκε τότε σημαντικά, προβάλλοντας εκπομπές, ταινίες ή σειρές που δεν ήταν «εμπορικές».

Άλλωστε η αλήθεια είναι πως η κακόβουλη κριτική για τα «κουλτουριάρικα» ερχόταν μόνο από παραλλαγές δεξιού λαϊκισμού και όχι από φωνές που όντως νοιάζονταν για τον λαό.

Έκτοτε, προφανώς και το κράτος συνέχισε να απασχολεί «ειδικούς». Άλλωστε, και η εκπαιδευτική και η ερευνητική βάση της χώρας θα επεκταθεί τα επόμενα χρόνια και οι ανάγκες για εξειδικευμένο προσωπικό θα αυξηθούν. Όμως, αυτό θα αφορά συγκεκριμένους τομείς και η προσέγγιση θα γίνεται ολοένα και πιο τεχνοκρατική. Δεν θα είναι κάτι που θα κυριαρχεί στη δημόσια συζήτηση. Παύει σιγά σιγά να είναι στόχος ο λαός να γίνει κοινωνός των αλλαγών και της εξέλιξης.

Βεβαίως, και η διανόηση σταδιακά άλλαξε. Έπαψε να είναι μάχιμη και σε μεγάλο βαθμό μετασχηματίστηκε σε πανεπιστημιακή διανόηση: δηλαδή πιο εξειδικευμένη αλλά και πιο αποκομμένη από την κοινωνία. Μάλιστα, συχνά ο μικρόκοσμος του Πανεπιστημίου έμοιαζε να υποκαθιστά την κοινωνία ή να προσφέρει ένα ασφαλές καταφύγιο απέναντι σε αυτή.

Ως αποτέλεσμα άρχισε να καλλιεργείται ένας ορισμένος αντιδιανοουμενισμός. Κυρίως στα δεξιά, καθώς πάντα η συντηρητική παράταξη αντιμετώπιζε με επιφύλαξη την προοδευτική διανόηση. Δυστυχώς, όμως, άρχισε να καταγράφεται και στην Αριστερά.

Το παράδοξο ήταν ότι όσο περισσότερο η Αριστερά γινόταν ένα πολιτικό ρεύμα πρωτίστως των «μορφωμένων τάξεων», χάνοντας εργατικά στρώματα που παραδοσιακά την στήριζαν και κερδίζοντας ανθρώπους πανεπιστημιακής μόρφωσης, τόσο σε επίπεδο ηγεσιών κατοχυρωνόταν ένας ορισμένος αντιδιανοουμενισμός. Αυτό συχνά παρήγαγε έναν διαχωρισμό ανάμεσα στους «κομματικούς» πανεπιστημιακούς και τα πολιτικά στελέχη.

Συχνά αυτό οδηγούσε και σε έναν πολιτικό λόγο που μπορεί να είχε τις σωστές αιχμές ή στα σωστά συνθήματα, αλλά του έλειπε το βάθος εκείνο που εξασφαλίζεται με συστηματική διανοητική δουλειά.

Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό είχε και πολιτικό τίμημα. Υπήρξαν περίοδοι κατά τις οποίες η Αριστερά αφιέρωσε περισσότερο χρόνο στην εσωκομματική τακτική και διαχείριση, θεωρώντας ότι είχε λύσει τα ζητήματα της «γραμμής» και του πολιτικού προγράμματος, την ώρα που στην πραγματικότητα είχε μεγαλύτερη παρά ποτέ ανάγκη από συλλογικές διανοητικές επεξεργασίες για τα προβλήματα της χώρας και πρωτίστως για στρατηγικές αναμέτρησης με αυτά. Η περίοδος των Μνημονίων ήταν πολύ διδακτική από αυτή την άποψη.

Όλα αυτά αποκτούν μια ξεχωριστή σημασία σήμερα. Η χώρα είναι σε μια κρίσιμη καμπή. Μια ορισμένη εκδοχή διακυβέρνησης, που ξεκίνησε υποστηρίζοντας ότι θα φέρει την κανονικότητα, έχει καταλήξει να εφαρμόζει τις πιο κυνικές νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Η ακροδεξιά εκμεταλλεύεται την ανασφάλεια της κοινωνίας προσφέροντας ρητορική μίσους και θεωρίες συνωμοσίας. Η κοινωνία αναζητά διέξοδο και δεν τη βρίσκει.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν θα μπορέσει να υπάρξει μια άλλη πορεία της χώρας. Που να μπορέσει να δώσει ξανά συνοχή και προοπτική στα λαϊκά στρώματα και ένα μέλλον με περισσότερη δικαιοσύνη.

Για να υπάρξει μια διαφορετική πορεία προφανώς χρειάζονται και νέα σχήματα και ηγεσίες που να εμπνέουν.

Όμως, χρειάζεται και συλλογική σκέψη. Βαθιά γνώση της οικονομίας, της οικολογικής κρίσης αλλά και της τεχνολογίας. Των κινδύνων και των ευκαιριών. Μελέτη και κατανόηση των προβλημάτων. Επεξεργασίες λύσεων για αυτά. Προσπάθεια για στοχασμό του μέλλοντος στη βάση των σημερινών δεδομένων. Παραγωγή στρατηγικών και σχεδίων για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας.

Και βέβαια την ίδια στιγμή οποιαδήποτε προσπάθεια για να υπάρξει διαφορετική πορεία της χώρας απαιτεί και μια κοινωνία που σκέφτεται και γνωρίζει. Η επανεκκίνηση, η νέα μεταπολίτευση που επιμένω ότι χρειάζεται η χώρα, δεν μπορεί να γίνει χωρίς τη συμμετοχή της ίδιας της κοινωνίας. Μια κοινωνία «μειωμένων προσδοκιών», χωρίς ερμηνευτικά εργαλεία για να κατανοήσει τι συμβαίνει και πώς θα μπορούσε να αλλάξει τα πράγματα, μπορεί να διατυπώνει επιθυμίες ή ευχές αλλά όχι να διεκδικεί, μπορεί να οργίζεται και να εξεγείρεται, αλλά όχι να επαναστατεί με συγκεκριμένες ιδέες, στόχους και όραμα.

Οι προοδευτικές δυνάμεις του τόπου και η Αριστερά οφείλουν να κινητοποιήσουν ξανά και να δώσουν χώρο σε εμπνευσμένους διανοούμενους που έχοντας τον τρόπο να εκλαϊκεύσουν τη γνώση και να την κάνουν κτήμα του λαού, ανοίγουν μυαλά και δρόμους. Οφείλουν να επενδύσουν σε θεσμούς και πρακτικές στη δημόσια σφαίρα που να έχουν αυτό το μαζικό μορφωτικό αποτέλεσμα στην κοινωνία. Χρειάζεται ένας νέος πολιτισμός.

Χρειαζόμαστε «αριστερή διανόηση». Επιστημονικά Συμβούλια σαν αυτό του Ινστιτούτου Τσίπρα, χωρίς ελιτισμό, χωρίς ιδιόλεκτο ακατανόητη από τους υπόλοιπους ανθρώπους, χωρίς περιπλανήσεις σε ερωτήματα που αφορούν μόνο πανεπιστημιακά συνέδρια. Διανόηση, ικανή να βοηθήσει και στην ύπαρξη αξιόπιστου και αποτελεσματικού πολιτικού σχεδίου, αλλά και στη διαμόρφωση ενός διαφορετικού κλίματος στην κοινωνία. Ιδίως εάν η δημόσια σφαίρα αποκτήσει περισσότερα μέσα που να είναι ταυτόχρονα μαζικά και λαϊκά, αλλά και ικανά να έχουν έναν διαπαιδαγωγητικό ρόλο.

Για μια νέα μεταπολίτευση απαιτείται η κινητοποίηση όλων των δημιουργικών δυνάμεων της κοινωνίας, της εργασίας, της υγιούς επιχειρηματικότητας αλλά και της διανόησης, γύρω από κοινούς στόχους και ένα κοινό όραμα.

Στη δύσκολη εποχή που διανύουμε των πολυκρίσεων και των ραγδαίων αλλαγών, που σε επίπεδο πολιτικής δεν απέχει από αυτό που ο Γκράμσι περιέγραψε ως «εποχή των τεράτων» πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι χρειαζόμαστε τους διανοούμενους. Γιατί σε διαφορετική περίπτωση είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα βρεθούμε για άλλη μια φορά στη δεινή θέση να αναρωτιόμαστε τη δύσκολη στιγμή, «που είναι οι διανοούμενοι;»