Γνωστός Ισραηλινός ιστορικός απαντάει σε Νετανιάχου: «Η «Σούπερ Σπάρτη» δεν τα κατάφερε…»

Μπορεί ο παραλληλισμός Αρχαίας Σπάρτης-Ισραήλ που έκανε ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου να φάνηκε σε κάποιους γοητευτικός, αλλά για τον διακεκριμένο Ισραηλινό ιστορικό ελληνικών, Ιράντ Μάλκιν το πρότυπο «Σούπερ Σπάρτη» είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για τη χώρα του.

Υπενθυμίζεται ότι στις 15 Σεπτεμβρίου ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, διαισθανόμενος τη δύσκολη θέση που βρίσκεται η χώρα του, δήλωσε:

«Θα χρειαστεί να προσαρμοστούμε σε μια οικονομία με αυτάρκη χαρακτηριστικά. Είμαι υπέρ των ελεύθερων αγορών, αλλά για να επιβιώσουμε πρέπει να διασφαλίσουμε την ικανότητα παραγωγής όσων είναι αναγκαία για την εθνική ασφάλεια, ιδίως όπλα. Είμαστε Αθήνα και Σπάρτη—και ίσως μια Υπερ-Σπάρτη. Δεν έχουμε επιλογή.»

Οι ισχυρές χώρες που αναγνωρίζουν κράτος Παλαιστίνης ξεπετάγονται σαν μανιτάρια, ενώ η διεθνής κατακραυγή κατά των εγκλημάτων του Ισραήλ έχουν και οικονομικό και αμυντικό αντίκτυπο στο Τελ Αβίβ. Έτσι, η λύση που προκρίνει ο Νετανιάχου για τη χώρα του είναι μια προετοιμασία «σκαντζόχοιρου» για μια νέα οικονομική και στρατηγική πραγματικότητα.

Αν τον λάβουμε σοβαρά…

Ωστόσο, για τον Ιράντ Μάλκιν, ομότιμο καθηγητή Αρχαία Ελληνικής Ιστορίας και Μεσογειακής Ιστορίας και Πολιτισμών στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, ο Νετανιάχου εκεί που κάποτε έλεγε μόνο οι Εβραίοι υπάρχουν σήμερα, αλλά όχι οι αρχαίοι Έλληνες, φαίνεται ότι τους «βρήκε».

«Πέρα από τη ρητορική του δύναμη, η «Σούπερ-Σπάρτη» αντανακλά μια εντυπωσιακή εσφαλμένη ανάγνωση της ιστορίας και μια ανησυχητική προβολή του μέλλοντος του Ισραήλ» αναφέρει σε ανάλυσή του στο Foreign Policy.

Τονίζει ότι δεν πρόκειται για αναλογία ισχύος αλλά ανασφάλειας. «Αν ληφθεί σοβαρά, κινδυνεύει να κατευθύνει το Ισραήλ προς την ίδια μοίρα που βρήκε την αυθεντική Σπάρτη: τη διάβρωση κράτους και κοινωνίας και, τελικά, τη στρατιωτική ήττα».

Υπενθυμίζει ότι ενώ η Αθήνα συμβόλιζε την ανοιχτότητα, το εμπόριο, την πνευματική περιέργεια και -όσο κι αν ήταν ατελής- τη δημοκρατία, η Σπάρτη εκπροσωπούσε την καχυποψία και τον μιλιταρισμό. Ήταν «μια αυστηρή, μυστικοπαθή κοινωνία που κυβερνιόταν από μια πολεμική ελίτ, σε διαρκή επιστράτευση και φοβισμένη απέναντι στο υποδουλωμένο έθνος που κυριαρχούσε».

Ο Μάλκιν έχοντας διδάξει μεταξύ άλλων ως επισκέπτης καθηγητής και στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, βλέπει ως περίεργη την επίκληση και των δύο, Αθήνας και Σπάρτης, αφού δεν ήταν συμπληρωματικά αλλά ανταγωνιστικά πρότυπα.

«Όταν υποστηρίζει ότι το Ισραήλ είναι «Αθήνα και Σπάρτη» και μάλιστα «Υπερ-Σπάρτη», καταρρίπτει τη διχοτομία σε ένα ενιαίο όραμα επιβίωσης μέσω απομόνωσης και πολιορκίας—ένα όραμα ριζωμένο πολύ περισσότερο στο σπαρτιατικό μοντέλο».

Θεϊκή άδεια

Στη συνέχεια ο Μάλκιν υπογραμμίζει την θρησκευτική λογική πίσω από το αφήγημα του Ισραήλ. «Η αρχαία Σπάρτη, όπως και το βιβλικό Ισραήλ, νομιμοποιούσε την ίδια την παρουσία της στη γη της μέσω αυτού που οι ιστορικοί αποκαλούν «ιδρυτικούς/χαρτογραφικούς μύθους» (charter myths)» λέει, τονίζοντας ότι και οι δύο κοινωνίες έβλεπαν τον εαυτό τους όχι ως αυτόχθονες αλλά ως νεοφερμένους που κατέλαβαν τον τόπο με θεϊκή άδεια.

«Για τους Ισραηλίτες, η υπόσχεση δόθηκε στον Αβραάμ από τον Θεό· για τη Σπάρτη, παραχωρήθηκε από τον Δία στους απογόνους του Ηρακλή».

Εξάλλου, οι μύθοι νομιμοποίησης -αφηγήσεις που δικαιολογούν την κατοχή μιας επικράτειας- αναδύονται συνήθως όχι από βεβαιότητα αλλά από αγωνία. «Ό,τι θεωρείται αυτονόητο δεν χρειάζεται περίτεχνη δικαιολόγηση» λέει χαρακτηριστικά.

Η βιβλική αφήγηση του Ισραήλ ομοίως αντανακλά έναν λαό ανήσυχο για την ευθραυστότητα της κατοχής του στη γη. «Όταν ο Νετανιάχου καταφεύγει στη Σπάρτη ως ανάλογο του Ισραήλ, άθελά του δεν αποκαλύπτει ανθεκτικότητα αλλά ανησυχία».

Γι’ αυτό και για τον Μάλκιν, είναι ιδιαίτερα ακατάλληλος ο παραλληλισμός της «Σούπερ Σπάρτης» ως στρατηγικό πρότυπο για τον 21ο αιώνα. «Η Σπάρτη μπορούσε να συντηρεί την εικόνα της αυτάρκειας μόνο επειδή βρισκόταν πάνω σε μια πλούσια αγροτική οικονομία την οποία καλλιεργούσε ο υποδουλωμένος πληθυσμός των ειλώτων».

Η αυτάρκεια είναι μύθος

Κι όμως ακόμη κι αυτή η εικόνα της απομόνωσης είναι παραπλανητική, συνεχίζει ο ιστορικός. Στην πραγματικότητα, η σπαρτιατική αυτάρκεια ήταν μύθος. Η Σπάρτη δεν ήταν ποτέ αποκομμένη από τον ευρύτερο κόσμο. Επιδόθηκε σε αποικισμό, διατηρούσε υπερπόντιο εμπόριο και στηριζόταν στα εμπορικά δίκτυα των υποτελών κοινοτήτων της—των περιοίκων, των «κατοίκων γύρω» από την επικράτειά της.

Ο Νετανιάχου παρουσιάζει το Ισραήλ, όπως και τη Σπάρτη, ως πολιορκημένη χώρα, περιτριγυρισμένη από εχθρούς και αναγκασμένη σε διαρκή άμυνα.

Αυτό παρερμηνεύει και τα δύο κράτη, λέει ο Μάλκιν καθώς η Σπάρτη δεν ήταν ποτέ πραγματικά το πολιορκημένο θύμα.

«Όπως μια σύγχρονη υπερδύναμη, υπήρξε περιφερειακή ηγεμονική δύναμη που επεδίωκε κυριαρχία πέρα από τα σύνορά της. Παρομοίως, σε αντίθεση με τις πρώτες μέρες όπου πράγματι ήταν πολιορκημένο, το Ισραήλ σήμερα προβάλει ισχύ σε όλη τη Μέση Ανατολή. Πουθενά αυτό δεν φάνηκε περισσότερο από τη Γάζα, όπου οι ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις παρήγαγαν πρωτοφανή καταστροφή και ανθρώπινο πόνο στον άμαχο πληθυσμό».

Που οφείλει το οικονομικό του θαύμα το Ισραήλ

Στη συνέχεια ο Ιστορικός, απορρίπτει τη θέση του Νετανιάχου για αυτάρκεια καθώς το οικονομικό θαύμα του Ισραήλ στηρίζεται στην ένταξη στις παγκόσμιες αγορές.

Κανένα μικρό κράτος, όσο στρατιωτικοποιημένο κι αν είναι, δεν μπορεί να ευημερήσει αποκόπτοντας τον εαυτό του από τον κόσμο.

Ακόμη και οι αμυντικές του βιομηχανίες, τις οποίες ο Νετανιάχου προβάλλει ως ραχοκοκαλιά της εθνικής αυτοδυναμίας, βασίζονται σε διεθνείς συμπράξεις, παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες και εξαγωγικές αγορές.

Θυμίζει ότι μπορεί η άκαμπτη στρατιωτικοποίηση της Σπάρτης να τις απέφερε βραχυπρόθεσμη υπεροχή αλλά εξασφάλισε μακροπρόθεσμη παρακμή.

«Στην αρχαϊκή περίοδο, η Σπάρτη παρήγαγε τέχνη, ποίηση και μουσική. Όμως στην κλασική εποχή, στον 5ο και 4ο αι. π.Χ., αυτές οι πολιτιστικές εκφράσεις είχαν σε μεγάλο βαθμό εκλείψει. Η ολοκληρωτική προσήλωση στον εσωτερικό έλεγχο και την εξωτερική κατάκτηση άδειασε σταδιακά τους πόρους της πόλης και διαβρωσε το σώμα των πολιτών της. Αυτό που ξεκίνησε ως στρατιωτικός τρόπος ζωής για να εξασφαλίσει την άνθηση της πόλης-κράτους μετατράπηκε σταδιακά σε αυτοσκοπό—αφήνοντας ελάχιστο χώρο για οτιδήποτε άλλο».

Αντίθετα, λέει, η Αθήνα, παρότι νικήθηκε στον πόλεμο, άφησε μια κληρονομιά ιδεών, θεσμών και πολιτισμού που διαμόρφωσε τον δυτικό κόσμο.

Αν στο στρατηγικό δίλημμα «ανοιχτότητα έναντι κλεισίματος, δημοκρατία έναντι μιλιταρισμού και διασύνδεση έναντι πολιορκίας», ο Νετανιάχου επιλέγει τον σπαρτιατικό δρόμο, τότε ο Μάλκιν είναι σίγουρος ότι όσο περήφανα κι αν τον βαδίζει, τελικά βρίσκεται πιο αδύναμο το Ισραήλ.

«Η επιβίωση του Ισραήλ θα εξαρτηθεί όχι μόνο από τη στρατιωτική του ισχύ αλλά και από την ικανότητά του να διατηρεί συμμαχίες, να εντάσσεται οικονομικά και να παραμένει αξιόπιστο ως δημοκρατία» καταλήγει.

Αν μη τι άλλο, οι 300 Σπαρτιάτες -με τους 700 Θεσπιείς- θυσιάστηκαν αμυνόμενοι ενάντια σε πάνοπλο εισβολέα, δεν κατακρεουργούσαν αμάχους δήθεν για άμυνα, όπως κάνουν τα στρατεύματα του Νετανιάχου.