Μια γαλλο-βρετανική «πυρηνική ομπρέλα» για την Ευρώπη;

Λίγο μετά τα μέσα της δεκαετίας του ’90, στον απόηχο της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ και εν μέσω τεκτονικών αλλαγών στην Ευρώπη και στον κόσμο, επινοήθηκε στις ΗΠΑ, για τις ΗΠΑ, ο όρος «το απαραίτητο έθνος».

Υποδήλωνε τον μετα-ψυχροπολεμικό ρόλο της μοναδικής τότε εναπομείνασας υπερδύναμης, παρόχου ασφάλειας στον «ελεύθερο κόσμο», και δη μέσω του επεκτεινόμενου ΝΑΤΟ στην Ευρώπη.

Τρεις δεκαετίες μετά, η εικόνα έχει αλλάξει άρδην.

Δύο αναδυόμενες αναθεωρητικές δυνάμεις, η Κίνα και η Ρωσία, αξιώνουν αλλαγή του διεθνούς status quo, με την πρώτη να διεκδικεί την -οικονομική και όχι μόνον- πρωτοκαθεδρία από τις ΗΠΑ και τη δεύτερη την πλήρη αλλαγή της αρχιτεκτονικής ασφαλείας στην Ευρώπη, ενόσω συνεχίζει για τέταρτο χρόνο την εισβολή στην Ουκρανία.

Στον Λευκό Οίκο έχει επιστρέψει δριμύτερος εν τω μεταξύ ένας εξίσου αναθεωρητής, ο Ντόναλντ Τραμπ.

Υπό το μότο «Πρώτα η Αμερική» θέλει να επαναχαράξει τον παγκόσμιο «χάρτη», αντιμετωπίζοντας συμμάχους και εχθρούς με όρους επιχειρηματικής συναλλαγής, βάσει του «νόμου του ισχυρού».

Εργαλειοποιεί δασμούς ως μοχλό πιέσεων. Ασκεί νεο-ιμπεριαλισμό με επεκτατικές αξιώσεις.

Απαξιώνει το διεθνές δίκαιο ενόσω διεκδικεί τον ρόλο του «ειρηνοποιού», πρόθυμος να διαπραγματευτεί με τους αναθεωρητές, «αδειάζοντας» ή και εκβιάζοντας συμμάχους.

Περιθωριοποιημένη διπλωματικά στο ουκρανικό και γεωπολιτικά σε απαξίωση από την τραμπική Ουάσιγκτον, η Ευρώπη καλείται να επωμιστεί το βάρος των μεταπολεμικών εγγυήσεων ασφαλείας για το Κίεβο, αλλά και της άμυνάς της.

Με τους μέχρι πρότινος υποθετικούς φόβους (μερικής έστω) αποδέσμευσης των ΗΠΑ από την Γηραιά Ήπειρο να γίνονται πλέον βάσιμοι, οι ηγέτες της ΕΕ τώρα μιλούν για «ειρήνη μέσω της ισχύος».

Πρακτικά οι «27» καλούνται να εκτοξεύσουν τις αμυντικές δαπάνες τους εν μέσω πολυκρίσης, υπό τους νατοϊκούς εκβιασμούς του Τραμπ και τη ρητορική περί «υπαρξιακής απειλής» από την επεκτακτική Ρωσία.

Είναι σε αυτό το πλαίσιο που πλέον ακούγονται φωνές υπέρ μιας -κατά τα λοιπά αμφιβόλου αποτελεσματικότητας- ευρωπαϊκής «πυρηνικής ομπρέλας».

Από το «απαραίτητο έθνος», στην αμυντική αυτονομία;

Αν και ουδείς στην Ευρώπη αμφισβητεί τον ρόλο των ΗΠΑ ως «το απαραίτητο έθνος», πλέον κυριαρχεί η αβεβαιότητα για την επόμενη ημέρα.

Ωμό, το μήνυμα του απρόβλεπτου Ντόναλντ Τραμπ είναι άλλωστε σαφές. Ακόμη και στη συλλογική άμυνα, «ο τζάμπας πέθανε».

Πιο εκκωφαντικά έφτασε στα ώτα του Βερολίνου.

Μέχρι να ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, η δημοσιονομικά «γερακίσια» Γερμανία στήριξε την οικονομική υπεροχή της στην αμυντική κάλυψη του ΝΑΤΟ, στο φθηνό ρωσικό φυσικό αέριο για τη βιομηχανία της και στις εξαγωγές στην Κίνα.

Όμως τα δεδομένα έχουν πια αλλάξει.

Τόσο, ώστε στις 21 Φεβρουαρίου -δύο ημέρες πριν από τις ομοσπονδιακές εκλογές- ο Χριστιανοδημοκράτης Φρίντριχ Μερτς, ένας ένθερμος ατλαντιστής και επόμενος καγκελάριος, ανακοίνωσε την πρόθεσή του να «συζητήσει με τους Βρετανούς και τους Γάλλους εάν η πυρηνική τους προστασία θα μπορούσε να επεκταθεί» στη Γερμανία.

Ήταν μια δήλωση-βόμβα, εάν αναλογιστεί κανείς ότι πρόκειται για τη βασική συμμετέχουσα χώρα στον διαμοιρασμό πυρηνικών του ΝΑΤΟ από τον Ψυχρό Πόλεμο.

Στα εδάφη της υπάρχουν πυρηνικά όπλα και πολεμικά αεροσκάφη διπλής ικανότητας των ΗΠΑ.

Το Βερολίνο θα μπορούσε να κληθεί να τα παραδώσει, εάν η κυβέρνηση Τραμπ άρει τις αμερικανικές δεσμεύσεις στις εγγυήσεις ασφαλείας του ΝΑΤΟ.

Ήδη ο Αμερικανός πρόεδρος μιλά για αλά καρτ αναθεώρηση του Άρθρου 5 περί συλλογικής ασφάλειας, με γνώμονα τον βαθμό συμμόρφωσης των κρατών-μελών με το ύψος των αμυντικών δαπανών.

Αξιώνει να αυξηθούν, από 2% σήμερα, στο 5% του ΑΕΠ.

Σε αυτό το σκηνικό διατλαντικής κρίσης, ένεκα και της ευθυγράμμισης των ΗΠΑ με τη Ρωσία στο ουκρανικό, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν προτείνει την επέκταση σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες της «πυρηνικής ομπρέλας» της χώρας του -μιας από τις δύο πυρηνικές δυνάμεις στη Γηραιά Ήπειρο, μαζί με τη Βρετανία.

Δεν είναι καν νέα ιδέα…

«Ασκήσεις επί χάρτου»

Αν και ως σημείο αναφοράς θεωρείται το διάγγελμα Μακρόν της 5ης Μαρτίου -παραμονή της κρίσιμης συνόδου κορυφής της ΕΕ για την άμυνα και την Ουκρανία- δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Γάλλος πρόεδρος καλούσε τους Ευρωπαίους σε συνεργασία στην πυρηνική αποτροπή.

Είχε παρουσιάσει σχετική πρόταση το 2020, προ της ρωσικής πλήρους εισβολής στην Ουκρανία, υπερθεματίζοντας για τη στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης, με επισημάνσεις για την «ευρωπαϊκή διάσταση» των ζωτικών συμφερόντων της Γαλλίας.

Συμπεριλαμβανομένης της αμυντικής βιομηχανίας της, τουτέστιν.

Τέσσερα χρόνια μετά, στην εποχή Τραμπ 2.0, η πρόταση Μακρόν βρίσκει ευήκοα ώτα σε χώρες της Βαλτικής, στην Πολωνία, στη Δανία, στη Σουηδία και στη Ρουμανία.

Αν και από τη δημόσια συζήτηση έχει μείνει προς το παρόν εκτός η Βρετανία του Brexit, οι δηλώσεις Μερτς την έχουν βάλει στην «εξίσωση».

Πολλοί ειδικοί ωστόσο αμφισβητούν εάν η πυρηνική αποτροπή της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου θα μπορούσαν, ακόμη και συνδυαστικά, να προσφέρουν στην Ευρώπη μια βιώσιμη εναλλακτική λύση, προς αναπλήρωση ενός κενού από τις ΗΠΑ.

Οι γαλλικές και βρετανικές πυρηνικές δυνάμεις χαρακτηρίζονται συμπλήρωμα της αμερικανικής «πυρηνικής ομπρέλας».

Το μέγεθός τους είναι σημαντικό μικρότερο.

Η Γαλλία έχει 290 πυρηνικές κεφαλές και 250 το Ηνωμένο Βασίλειο, έναντι 1.700 που έχουν ανεπτυγμένες οι ΗΠΑ σε πυραύλους ή σε βάσεις με επιχειρησιακές δυνάμεις.

Μόνο η Γαλλία έχει αερομεταφερόμενες δυνατότητες όπως οι ΗΠΑ, αλλά σε πολύ μικρότερη κλίμακα, ενώ η Βρετανία βασίζεται σε θαλάσσια συστήματα.

Τα δε πυρηνικά δόγματα των δύο ευρωπαϊκών χωρών δεν είναι συμβατά με την επέκταση της πυρηνικής αποτροπής τους.

Το Ηνωμένο Βασίλειο ορίζει ρητά ότι τα πυρηνικά όπλα του αποτελούν μέρος της άμυνας του ΝΑΤΟ.

Στη Γαλλία, που δεν συμμετέχει στον πυρηνικό σχεδιασμό του ΝΑΤΟ, η λήψη των πυρηνικών αποφάσεων έγκειται στον εκάστοτε πρόεδρό της.

Σήμερα είναι ο Εμανουέλ Μακρόν.

Σε μια διετία, ωστόσο, θα μπορούσε να είναι η ακροδεξιά Μαρίν Λεπέν…

Μείζονες προκλήσεις

Βεβιασμένη υπό τον φόβο στρατηγικής αποδέσμευσης των ΗΠΑ από τη Γηραιά Ήπειρο -ενόσω εστιάζουν στον μεγάλο αντίπαλο, την Κίνα- η συζήτηση περί ευρωπαϊκής «πυρηνικής ομπρέλας» έρχεται σε μια κομβική στιγμή, ενόσω η ΕΕ πασχίζει όψιμα να ενισχύσει την αμυντική θωράκισή της ακόμη και με συμβατικά όπλα.

Οι διαφορές στις τάξεις των «27», η αμφίσημη στάση του Τραμπ και οι οργισμένες αντιδράσεις της Ρωσίας σκιαγραφούν προσώρας ένα χαώδες τοπίο.

Για τους αντιπάλους της Δύσης, θα μπορούσε να είναι μια «χρυσή ευκαιρία» μόχλευσης του διχασμού στις τάξεις του ΝΑΤΟ.

Προσώρας στην Ευρώπη ελλοχεύει ο κίνδυνος να ανοίξει ένα νέο «κουτί της Πανδώρας», με μια επικίνδυνη κούρσα εξοπλισμών.

Η Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων (NPT) απαγορεύει στα συμβαλλόμενα μέρη, που δεν ανήκουν στις αναγνωρισμένες πυρηνικές δυνάμεις (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο) να αναπτύξουν πυρηνικά όπλα.

Πρακτικά, η NPT αποτελεί το θεμέλιο της παγκόσμιας πυρηνικής τάξης.

Η μεταφορά πυρηνικών όπλων στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ θεωρείται ήδη αμφιλεγόμενη και η ανάπτυξη γαλλικών ή βρετανικών πυρηνικών όπλων π.χ. στη Γερμανία ή στην Πολωνία, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως παραβίαση της Συνθήκης.

Τα όριά της δοκιμάστηκαν ήδη πρόσφατα από τη Ρωσία, με την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων στη Λευκορωσία.

Οποιαδήποτε αλλαγή στην πυρηνική στάση της Ευρώπης θα μπορούσε να αυξήσει περαιτέρω τους στρατηγικούς κινδύνους, σε ένα γεωπολιτικό περιβάλλον τεταμένο και ρευστό.

Και όχι μόνο στη Γηραιά Ήπειρο, όπου ο Ουκρανός πρόεδρος Ζελένσκι έχει ταχθεί ανοιχτά υπέρ της απόκτησης πυρηνικών όπλων από τη χώρα του, εφόσον το Κίεβο δεν ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.

Σε αυτό το φόντο, η σύνοδος κορυφής της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας τον Ιούνιο, στη Χάγη -η πρώτη της ήδη ταραχώδους δεύτερης προεδρικής θητείας του Ντόναλντ Τραμπ- θεωρείται καθοριστική για τη στάση των Ευρωπαίων, τον ρόλο των ΗΠΑ ως «το απαραίτητο έθνος» και το μέλλον του ΝΑΤΟ.

Οι τρεις μήνες που μεσολαβούν φαντάζουν ήδη πολλοί…