Χρυσοί χορηγοί

Αν ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρείται, κατά τον Νίκο Ανδρουλάκη, ο «χρυσός χορηγός» της Νέας Δημοκρατίας, τότε αναμφισβήτητα ο Ευκλείδης Τσακαλώτος μπορεί να λογαριάζεται ως ο χρυσός χορηγός της λογοτεχνίας. Σε μια τηλεοπτική συζήτηση με συναδέλφους του από όλα τα κόμματα ο πρώην υπουργός Οικονομικών έκανε ανάμεσα σε πολλές άλλες μια παρατήρηση που την αισθάνεται κανείς να επιβιώνει δυνατά όταν όλα όσα έχουν ειπωθεί, κατά την προεκλογική περίοδο, θα έχουν ξεχαστεί. Ενώ αφόρητη πλήξη θα καταλαμβάνει όποιον συμβεί να τα ξαναθυμηθεί. Η παρατήρηση έγινε ενώ συζητιόταν η υπόθεση του ναυαγίου με τους περίπου εξακόσιους νεκρούς και θα μπορούσε να συνοψιστεί, ή μάλλον ήταν ακριβώς η παρακάτω: «Δεν θα ήθελα να είμαι ούτε οικονομολόγος ούτε πολιτικός. Θα ήθελα να είμαι συγγραφέας. Να πλησιάσω έναν από τους ανθρώπους που επέζησαν του ναυαγίου και να καταγράψω όσα θα μου έλεγε. Γιατί μόνον η λογοτεχνία έχει ενσυναίσθηση, η πολιτική δεν έχει». Μέσα σε μια ατμόσφαιρα άκρως πολιτικοποιημένη, χρειάζεται ιδιαίτερη τόλμη προκειμένου να καταγγείλεις, αν όχι όλους, τουλάχιστον τους περισσότερους, για έλλειψη ενσυναίσθησης καθώς θεωρείται η τελευταία (η ενσυναίσθηση δηλαδή) προϋπόθεση και μάλιστα sine qua non για οποιαδήποτε πολιτική επιλογή – από την άκρα Δεξιά έως την άκρα Αριστερά.

Ακόμη και αν δεν ήταν η καθημερινή εμπειρία να επιβεβαιώνει την έλλειψη ενσυναίσθησης σε σχέση με την πολιτική, θα έφτανε η μεγάλη εικόνα, όπως παρουσιάζεται στον καθένα μας, ενώ παρατηρεί τα τεκταινόμενα στον παγκόσμιο χώρο, για να καταλάβει πως η πολιτική όχι μόνο δεν προϋποθέτει την ενσυναίσθηση αλλά τη θεωρεί και ένα είδος τροχοπέδης στην άσκησή της. Η ενσυναίσθηση, με οποιαδήποτε μορφή και αν υφίσταται ή και αν εκδηλώνεται, προϋποθέτει κυρίως έναν στοχασμό πάνω στην ανθρώπινη συνθήκη – «μοίρα» την είχε χαρακτηρίσει ο Αντρέ Μαλρό στο περίφημο μυθιστόρημά του – που αποκλείει τη μετατροπή της σε φιλοδοξία και μάλιστα πολιτικά εκμεταλλεύσιμη. Γεγονός που δεν αφορά βέβαια τη λογοτεχνία και την τέχνη γενικότερα, αφού και αν αξιοποιούν την ενσυναίσθηση, το εξαγόμενο δεν παύει να παραμένει η ουσιαστική μετάγγιση σε σύνολα ανθρώπων μιας έννοιας και μιας αξίας όπως η ενσυναίσθηση, που μόνον με έναν υπόγειο τρόπο μπορεί να διοχετευθεί.

Υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι αν το πλήθος των συντετριμμένων και των ολοφυρόμενων που είδαμε να παρελαύνει την τελευταία εβδομάδα στις τηλεοράσεις, είτε πρόκειται για πολιτικούς και δημοσιογράφους είτε για εμπερίστατους και αυτοσχέδιους αναλυτές, αν το πλήθος αυτό είχε ενδιαφερθεί ουσιαστικά για το μεταναστευτικό πρόβλημα, με κυρίαρχη αυτή την περίφημη ενσυναίσθηση, όπως επιδιώκει να την εμφανίζει τώρα ως γρηγορούσα ιδιότητά του, πριν υπάρξει το συγκεκριμένο ναυάγιο, θα ήταν αδύνατον να προκύψει ένα τόσο «ανείπωτο δράμα»; Αν δεν είχαμε αποφασίσει μέσα μας πως όλα τα «ανείπωτα δράματα» προορίζονται να συμβούν – με την προϋπόθεση πάντα ότι δεν περιλαμβανόμαστε οι ίδιοι σε αυτά – κατά έναν μυστηριώδη αλλά και εξηγήσιμο ταυτόχρονα τρόπο θα είχε γίνει μια τόση υψηλής τάξεως προετοιμασία ώστε θα αποφεύγονταν όσα εκ των υστέρων μάς δίνουν την ευχέρεια να «θρηνολογούμε» ανέξοδα. Από τη στιγμή που μας φαίνεται ως κάτι τελείως φυσικό να συνυπάρχουν η βαρβαρότητα των διακινητών που πετάνε τα τρόφιμα και τα μπουκάλια με το νερό στη θάλασσα, με την «πρόοδο» των ραντάρ και των δορυφόρων που καταγράφουν και μας μεταφέρουν τις σχετικές κινήσεις, οι ανθρώπινες ζωές θα παραμένουν υποχείριες μιας σύμπτωσης, όπως αυτή που θέλει τον έναν να έχει γεννηθεί λόρδος και τον άλλο φουκαράς και κατατρεγμένος.