Οι πολιτικές δυνάμεις που υιοθέτησαν ακροδεξιά ρητορική και τώρα τρέχουν να σώσουν ό,τι σώζεται

Το επικείμενο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα έχει στην ατζέντα του θέματα όπως η στέγαση, η μετανάστευση, οι αμυντικές δαπάνες και η πράσινη πολιτική. Σκοπός του, τα κυρίαρχα κόμματα να ανακτήσουν την επιρροή τους στους ψηφοφόρους, οι οποίοι όλο και περισσότερο στρέφονται προς την ακροδεξιά.

Ωστόσο, πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι τα κυρίαρχα κόμματα της Ευρώπης, αυτά τα οποία σε μεγάλο βαθμό καθορίζουν τις πολιτικές της ΕΕ, έχουν ήδη συμβάλει στην άνοδο της ακροδεξιάς. Στην προσπάθειά τους να μη χάσουν ψηφοφόρους, υιοθέτησαν τη ρητορική τους, νομιμοποίησαν τις θέσεις τους και τελικά τα πριμοδότησαν. Και τώρα ξυπνούν από εφιάλτη.

Υπεράσπιση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος σημαίνει τήρηση της κοινωνικής υπόσχεσης που την κρατά ενωμένη

Η Γαλλία, η Γερμανία, η Ολλανδία, η Ιταλία, η Ουγγαρία έχουν ήδη δει την ακροδεξιά να ενισχύεται, ακόμη και να κυβερνά. Στην Τσεχία και στη Σλοβακία εξελέγησαν ηγεσίες που αμφισβητούν βασικές αρχές της ΕΕ και «κοιτάζουν» προς τη Ρωσία.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

Όπως επισημαίνει το Politico, οι ηγετικές δυνάμεις της Ευρώπη, αυτές οι οποίες την κυβερνούν από τα μέσα του 20ού αιώνα, «δίνουν τη μάχη της ζωής τους». Και ελπίζουν ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 23-24 Οκτωβρίου θα δείξει στους πολίτες ότι η ΕΕ ενδιαφέρεται για ζητήματα για τα οποία είναι δυσαρεστημένοι.

Η Χάνα Νόιμαν, ευρωβουλευτής των Πρασίνων, μέλος της Επιτροπής Ασφαλείας στο Ευρωκοινοβούλιο, επισημαίνει τη σημασία που έχει η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. «Η υπεράσπιση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος σήμερα σημαίνει κάτι περισσότερο από το να επενδύουμε στους στρατούς μας. Σημαίνει επίσης να τηρούμε την κοινωνική υπόσχεση που κρατά την Ευρώπη ενωμένη», δηλώνει στο Politico.

Αυτό που φοβούνται οι Βρυξέλλες είναι σε λίγα χρόνια από τώρα να συμμετέχουν στα Ευρωπαϊκά Συμβούλια τέσσερις ή πέντε ηγέτες, που με την κατάλληλη μειοψηφία θα μπορούν να μπλοκάρουν κάθε πολιτική της ΕΕ. Ή ακόμη και να απορρίψουν την ίδια την ύπαρξή της.

Με αφορμή την έρευνα του European Journal of Political Research που δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο, σχετικά με τη στρατηγική των κυρίαρχων πολιτικών κομμάτων να υιοθετούν θέματα και ρητορική από την ακροδεξιά, ο συν-συγγραφέας της, Ντάνιελ Σαλβίντια Γκονζάτι, δήλωσε στον EUobserver: «Οδηγείσαι από την ατζέντα των άλλων, αν δεν μπορείς να ελέγξεις την ατζέντα μόνος σου». Και εξήγησε πως, όταν οι άνθρωποι σκέφτονται ένα ακροδεξιό κόμμα και τις ιδέες του για το μέλλον σχετικά με τη μετανάστευση, έχουν μια σαφή γραμμή και ένα ανεπτυγμένο όραμα. Ακόμη και αν αυτό είναι αρνητικό. «Αλλά δεν φαίνεται ότι τα δημοκρατικά, κυρίαρχα κόμματα έχουν ένα ανεπτυγμένο όραμα για τη μετανάστευση».

Επίσης, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι στη Γερμανία, τα παραδοσιακά κόμματα αντικατοπτρίζουν ολοένα και περισσότερο τις ακροδεξιές προτεραιότητες. Στην πραγματικότητα, ο καθορισμός της ακροδεξιάς ατζέντας συχνά προβλέπει σε ποια θέματα θα επικεντρωθούν αργότερα τα κυρίαρχα κόμματα.

Το προσχέδιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου

Το Politico είδε ένα πρώιμο προσχέδιο των συμπερασμάτων της συνόδου κορυφής, το οποίο επεξεργάζονται οι μόνιμοι αντιπρόσωποι των κρατών-μελών. Όπως επισημαίνει, το κείμενο αυτό, που στη συνέχεια θα οριστικοποιηθεί και θα εγκριθεί από τους ηγέτες των κρατών, αντικατοπτρίζει αυτή την υποκείμενη ανησυχία. Την αυξανόμενη επιρροή της ακροδεξιάς στην πολιτική ατζέντα. Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα συζητηθούν η στέγαση, η άμυνα, η ανταγωνιστικότητα, η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση και η μετανάστευση. Αυτά είναι τα ζητήματα που αξιωματούχοι από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θεωρούν κρίσιμα για τον περιορισμό της ακροδεξιάς.

Διπλωμάτης της ΕΕ που μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας στο Politico είπε ότι η σύνοδος κορυφής θα αναζητήσει «μια νέα ταυτότητα της ΕΕ». Και, πρόσθεσε: «Υπάρχει μια πολύ δύσκολη αναζήτηση, με μια πολύ επώδυνη εσωτερική διαδικασία, για να βρεθούν απαντήσεις στα ερωτήματα που η ΕΕ δεν έχει καταφέρει μέχρι στιγμής να κατανοήσει».

Στεγαστική κρίση

Πριν από μερικά χρόνια, κανείς δεν θα μπορούσε να διανοηθεί ένα Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να ασχοληθεί με το θέμα της στέγασης. Αυτά είναι θέματα που συνήθως αφήνονται στη διακριτική ευχέρεια των κρατών-μελών. Η στεγαστική κρίση όμως πλήττει όλη την Ευρώπη, από την ανατολή έως τη δύση και από τον βορρά έως τον νότο. Και δίνει ώθηση στην ακροδεξιά.

Παράδειγμα η Ολλανδία, όπου ο Χερτ Βίλντερς και το κόμμα του ήρθαν πρώτοι, με βασικό στοιχείο της προεκλογικής εκστρατείας το στεγαστικό. Και επιχείρημα ότι το επιδείνωσε η μετανάστευση.

Αλλά και στην Πορτογαλία, το ακροδεξιό Chega έγινε αξιωματική αντιπολίτευση καταγγέλλοντας την αποτυχία των κομμάτων που κυβέρνησαν να αντιμετωπίσουν το κόστος κατοικίας.

Εδώ και έναν χρόνο, οι Βρυξέλλες βλέπουν τη στέγαση διαφορετικά. Η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έχει μιλήσει για «κοινωνική κρίση». Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα, δήλωσε το 2024 στο Politico: «Ο μόνος τρόπος για να ενισχύσουμε την εμπιστοσύνη των πολιτών στο ευρωπαϊκό εγχείρημα είναι να δείξουμε ότι έχουμε την ικανότητα να αναλάβουμε τη στέγαση και τα συγκεκριμένα προβλήματα που τους επηρεάζουν προσωπικά».

Επίσης, παρά τις διαφορετικές εθνικές θέσεις για το στεγαστικό, ο Επίτροπος Στέγασης, Νταν Γιόργκενσεν, θα παρουσιάσει τον Δεκέμβριο το Σχέδιο Προσιτής Στέγασης της ΕΕ.

Ανάπτυξη μέσω της άμυνας

Το σχέδιο για την αμυντική ενίσχυση της ΕΕ, με την ελπίδα ότι ανάπτυξη της βιομηχανίας όπλων θα ανοίξει θέσεις εργασίας, είναι ακόμη ένα σημείο στο οποίο οι Βρυξέλλες πιστεύουν ότι πρέπει να δώσουν μάχη. Εκτιμάται στις Βρυξέλλες ότι η άνθηση της αμυντικής βιομηχανίας  θα μπορούσε, θεωρητικά, να αντικαταστήσει την προβληματική αυτοκινητοβιομηχανία της Ευρώπης. Έναν τομέα στον οποία απασχολούνται σχεδόν 14 εκατομμύρια άνθρωποι (περίπου 6% της απασχόλησης στην ΕΕ).

«Η άμυνα είναι το κλειδί για την αποτροπή της ανόδου της ακροδεξιάς. Δημιουργεί θέσεις εργασίας», δήλωσε άλλος Ευρωπαίος διπλωμάτης.

Social media και Τραμπ

Ένα άλλο μέτωπο στην προσπάθεια αναχαίτισης της ακροδεξιάς είναι η ρύθμιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Τόσο η Meta του Ζούκερμπεργκ, όσο και το Χ του Μασκ, έχουν βοηθήσει να ενισχυθούν οι ακροδεξιές φωνές και κόμματα όπως η Εναλλακτική για τη Γερμανία. Το πώς, όμως, θα μπορούσε να ελεγχθεί η επιρροή τους παραμένει ερώτημα χωρίς απάντηση.

Από την άλλη πλευρά, μέσω της πολιτικής των δασμών, και οι ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ επηρεάζουν πολιτικές της ΕΕ, κυρίως όσον αφορά την πράσινη μετάβαση και τις μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες. Η καινούργια λέξη που επικρατεί στις Βρυξέλλες είναι η «απλοποίηση», με στόχο τη μείωση της γραφειοκρατίας. Αλλά με αυτό το επιχείρημα, επιχειρείται από πολλές κυβερνήσεις ουσιαστικά η κατάργηση κανόνων της ΕΕ. Κυρίως αναφορικά με την πράσινη ατζέντα. Στη σύνοδο κορυφής, θα συζητηθεί επίσης η άρση των στόχων για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου για το 2040.

Μια ικανή μειοψηφία

Τα ακροδεξιά κόμματα σημείωσαν σημαντικά κέρδη στις εκλογές του Ιουνίου 2024, αυξάνοντας την υποστήριξή τους σε 22 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ.

Μετά τις πρόσφατες ευρωεκλογές, ακροδεξιές ομάδες στο Ευρωκοινοβούλιο έχουν ενισχυθεί. Οι Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές (ECR), με επικεφαλής την Τζόρτζια Μελόνι, οι Πατριώτες για την Ευρώπη (PfE), με επικεφαλής τον Βίκτορ Όρμπαν,  και η Ευρώπη των Κυρίαρχων Εθνών (ESN) του AfD, κατέχουν συνολικά 187 από τις 720 έδρες. Ακόμη, απέχουν πολύ από την πλειοψηφία, αλλά έχουν αρκετή δύναμη για να επηρεάσουν πραγματικά τη χάραξη ευρωπαϊκής πολιτικής.

Σημαντικές νίκες και κέρδη έχουν καταγράψει ακροδεξιά και λαϊκιστικά κόμματα και σε πολλές εθνικές εκλογές. Αν στη Γαλλία στις επόμενες εκλογές και στης Γερμανία προκύψουν ακροδεξιές κυβερνήσεις, θα αλλάξει και η ισορροπία στη λήψη αποφάσεων στα όργανα της ΕΕ.

Ο EUrobseever, επικαλούμενος έρευνα του Γερμανικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων και Υποθέσεων Ασφαλείας, σημειώνει ότι η επιρροή της ακροδεξιάς στην πολιτική των Βρυξελλών είναι ήδη εμφανής. Και πως δεν υπάρχει «ζώνη ασφαλείας».

Παράδειγμα, η ένταξη του ακροδεξιού FPÖ το 2000 στην κυβέρνηση της Αυστρίας. Τότε, 14 μέλη της ΕΕ επέβαλαν κυρώσεις στην Αυστρία παγώνοντας τις διμερείς σχέσεις. Το 2017, όμως, που έγινε ακριβώς το ίδιο, κανείς δεν αντέδρασε.

Προς το παρόν, η Ιταλία, η Ουγγαρία, η Τσεχική Δημοκρατία και το Βέλγιο μαζί αντιπροσωπεύουν περίπου το 20% του πληθυσμού της ΕΕ. Και μαζί με τη Σλοβακία 21%. Εξακολουθούν να μην διαθέτουν μειοψηφία αρνησικυρίας. Αλλά αν ένα μεγάλο κράτος όπως η Γαλλία εξέλεγε μια ακροδεξιά κυβέρνηση, αυτό το όριο θα μπορούσε να επιτευχθεί.