O θάνατος του Πούτιν – Θα συμβεί στη Ρωσία ότι και στην ταινία;

Στην κωμωδία «Ο Θάνατος του Στάλιν», οι πιθανοί διάδοχοι του αποθανόντος βίαιου σοβιετικού ηγέτη ανταγωνίζονται σε ένα χαοτικό σάλτο προς την εξουσία. Σε αντίθεση με την ταινία όμως, το ενδεχόμενο αυτό, αν συμβεί στη σύγχρονη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν, δεν προσφέρεται καθόλου για γέλια, σύμφωνα με ειδικούς στη Δύση.

Υπενθυμίζεται ότι η κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1989 συνοδεύτηκε από εσωτερικά συνταρακτικά γεγονότα, περιφερειακές αρπαγές εξουσίας, αγώνας δρόμου για τον έλεγχο στρατηγικών τομέων της οικονομίας και έναν Γκορμπατσόφ να εγκαταλείπει τη Μόσχα ενώ οι εξελίξεις έτρεχαν.

Λίγες δεκαετίες πριν, μετά τον θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν το 1953, η ηγεσία που τον διαδέχτηκε δεν αναδείχτηκε ήπια και θεσμικά αλλά από δολοπολοκίες, ακόμα, και εκτελέσεις.

Σύμφωνα λοιπόν με αναλυτές της αμερικανικής δεξαμενής σκέψης RAND, η ταινία «Ο Θάνατος του Στάλιν» (1917) που ήταν παρωδία εκείνης της περιόδου μπορεί να είναι εξίσου διδακτική όσο οτιδήποτε έχει να προσφέρει η Κρεμλινολογία σήμερα δεδομένου ότι ο Ρώσος πρόεδρος είναι και αυτός… θνητός.

«Ο Πούτιν μπορεί να ελέγχει τα πάντα τώρα, αλλά η λογική της κάθετης δομής σημαίνει ότι κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τίποτε τη στιγμή που θα πεθάνει» αναφέρουν οι ειδικοί στην ανάλυσή τους.

Που στηρίζουν όμως μια τέτοια θέση;

Καθώς ο Πούτιν γερνά, είναι απολύτως φυσικό να προσκολλάται στους αφοσιωμένους γύρω του. Αλλά για τους ειδικούς, η αφοσίωση υπερισχύει των ικανοτήτων τους, όπως φάνηκε με τον Σεργκέι Σοϊγκού, ο οποίος τα θαλάσσωσε με την πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία το 2022 αλλά ο Πούτιν τον διόρισε επικεφαλής του Συμβουλίου Ασφαλείας. Ο Πούτιν έχει φέρει ολοένα και πιο κοντά του τους πιστούς, όπως στην την κυβέρνηση (Μιχαήλ Μισούστιν ή Μαράτ Χουσνούλιν), τις υπηρεσίες ασφαλείας (Σεργκέι Ναρίσκιν), το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα (Αντρέι Μπελουόσοφ ή Σεργκέι Τσεμέζοφ) κτλ.

Προετοιμαστείτε από τώρα

Ωστόσο, οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή στο γεγονός ότι η αφοσίωση αυτών των ανδρών θα πρέπει να εγείρει ερωτήματα για τις προοπτικές τους στη διαδοχή.

Το ρωσικό καθεστώς περιορισμένης πρόσβασης λειτουργεί δένοντας τη μοίρα της ελίτ αποκλειστικά με τον ηγέτη αναφέρουν οι ειδικοί: όταν εκείνος πεθάνει, σχεδόν σίγουρα θα αισθανθούν ευάλωτοι και, πράγματι, ελάχιστα είναι γνωστά για το πώς θα συμπεριφέρονταν σε ένα σενάριο μετάβασης. Λόγω της ταύτισής τους με το προηγούμενο καθεστώς, σίγουρα θα χρειαστεί να προστατευθούν άμεσα.

Εξάλλου, η ιστορία υποδηλώνει ότι η μετάβαση μπορεί να επιφυλάξει εκπλήξεις, δεδομένου ότι λίγοι ειδικοί για το Κρεμλίνο προέβλεψαν ότι ο Πούτιν θα επιλεγόταν από τον Γέλτσιν το 1999 ή, επί τούτου, ότι ο Μεντβέντεφ θα τον αντικαθιστούσε το 2008.

Έτσι, η ανάλυση παροτρύνει τους δυτικές ηγέτες να προετοιμάζονται από τώρα για να χειριστούν μια μετάβαση που, λόγω της δομής διακυβέρνησης και της πολιτικής κουλτούρας της Ρωσίας, θα μπορούσε να είναι απρόβλεπτη, μακρόσυρτη και βίαιη.

Η ανησυχία, συνεχίζει η ανάλυση, εντείνεται από τη στιγμή που πρέπει να διασφαλιστεί ότι το μεγαλύτερο απόθεμα πυρηνικών όπλων στον κόσμο θα παραμείνει σε ασφαλή χέρια.

Πράγματι, η μετάβαση θα είναι στρατηγικά κρίσιμη, δεδομένου του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία και του ενδιαφέροντος της Κίνας για την έκβαση.

Οι αλλαγές στο Κρεμλίνο θα έχουν επίσης σημαντικό αντίκτυπο σε άλλες περιοχές, π.χ. επηρεάζοντας τη σταθερότητα του καθεστώτος στη Λευκορωσία ή τη μοίρα φιλορωσικών στοιχείων στον Καύκασο, την Κεντρική Ασία, την Αφρική και αλλού.

Οι τρόποι προετοιμασίας

Για μια τέτοια προετοιμασία απαιτείται συγκεκριμένος σχεδιασμός, σύμφωνα με τους ίδιους.

Το πρώτο βήμα είναι η ενσωμάτωση του σεναριακού σχεδιασμού και των «πολεμικών παιγνίων» στη θεσμική σκέψη της Δύσης για το ζήτημα. Το ΝΑΤΟ και η ΕΕ πρέπει να διεξάγουν τακτικές κοινές ασκήσεις επί χάρτου για να ελέγχουν παραδοχές και να κάνουν πρόβες αντιδράσεων—διπλωματικών, πληροφοριακών, στρατιωτικών και οικονομικών.

Τα σενάρια πρέπει να κυμαίνονται από αιφνίδια αστάθεια στη Μόσχα, έως εσωτερικές αντιπαλότητες που εκτρέπονται σε βία, μέχρι μια πιο διαχειριζόμενη διαδοχή. Οι σχεδιαστές πρέπει να εξετάσουν όχι μόνο τη διοίκηση και τον έλεγχο των πυρηνικών, αλλά και το ενδεχόμενο περιφερειακής αναταραχής, ευκαιριακών κινήσεων ή μεταβολών στην ευθυγράμμιση της Ρωσίας με την Κίνα. Πρέπει επίσης να δοκιμάσουν πώς ενδεχόμενες αντιδράσεις μπορεί να ερμηνευθούν από διάφορα ρωσικά στελέχη και τον γενικό πληθυσμό.

Δεύτερον, οι δυτικές κυβερνήσεις χρειάζεται να βελτιώσουν τις πληροφορίες τους για τις ρωσικές ελίτ. Η διαδοχή δεν θα κριθεί δημόσια, αλλά εντός αδιαφανών πελατειακών δικτύων. Η χαρτογράφηση αυτών των δικτύων, η παρακολούθηση των περιουσιακών τους στοιχείων και η κατανόηση των ανταγωνισμών τους θα είναι ουσιώδη για την πρόβλεψη πιθανών διεκδικητών. Τα δυτικά κράτη πρέπει να επενδύσουν σε βαθύτερη δεξαμενή τεχνογνωσίας, αξιοποιώντας διπλωμάτες, ακαδημαϊκούς και Ρώσους αποσκιρτήσαντες για να προσφέρουν εικόνα για τη δυναμική του εσωτερικού κύκλου.

Κάντε σενάρια

Τρίτον, δεδομένου ότι μια μετάβαση ηγεσίας μπορεί να δελεάσει τη Μόσχα να εξωτερικεύσει την αστάθειά της, η Δύση, αναφέρεται στην ανάλυση, πρέπει να λειτουργήσουν αποτρεπτικά, επιταχύνοντας την υποστήριξη για τον εκσυγχρονισμό του ουκρανικού στρατού και το κλείσιμο των παραθύρων στην εφαρμογή των κυρώσεων στη Ρωσία.

Τέταρτον, θα είναι ζωτικής σημασίας η προετοιμασία για την ένταση της μάχης της πληροφόρησης. Ένας αγώνας διαδοχής θα γεννήσει σύγχυση, φήμες και ανταγωνιστικά αφηγήματα που θα στοχεύουν τόσο τη ρωσική κοινωνία όσο και τα διεθνή ακροατήρια. Η εκ των προτέρων διαμόρφωση αξιόπιστης και συνεκτικής στρατηγικής μηνυμάτων (για τη λογοδοσία στον πόλεμο, για πιθανές οδούς αποκλιμάκωσης και για την ενότητα της δυτικής συμμαχίας) θα βοηθήσει στη διαμόρφωση του περιβάλλοντος στις κρίσιμες πρώτες ώρες και ημέρες.

Τέλος, οι ειδικοί προτρέπουν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να δούν τον θάνατο του Πούτιν ως ευκαιρία. Η μετάβαση θα μπορούσε να είναι ομαλή ή ακόμη και να αναδείξει έναν φαινομενικό μεταρρυθμιστή. Μπορεί να αφήσει τη Ρωσία ανοικτή σε κάποιον βαθμό αλλαγής.

Γι αυτό και προτείνουν στη Δύση να φτιάξει από τώρα συμπληρωματικές μεθόδους στρατηγικού σχεδιασμού για «να προπονηθεί» σε διαφορετικά μέλλοντα και να ξέρει τι να κάνει από σήμερα πχ (back-casting, assumptions-based planning). Η στρατηγική σταθερότητα του ευρωπαϊκού μέλλοντος εξαρτάται από το να αντιμετωπιστεί η θνητότητα του Πούτιν ως συγκεκριμένη πρόκληση πολιτικής για την οποία πρέπει να αρχίσουν τώρα οι προετοιμασίες.

Μήπως, όπως, η ανάλυση της RAND προσφέρει μια συνταγή κλιμάκωσης που περισσότερο θα συσπειρώσει το περιβάλλον του Πούτιν, παρά θα το διαχειριστεί προς όφελος της Δύσης;