Σατιρικό βιβλίο του Τόλκιν που εκδόθηκε μετά θάνατον καταγγέλλει την κουλτούρα του αυτοκινήτου

Ο Τόλκιν έφτασε στην Οξφόρδη ως καθηγητής αγγλοσαξονικών ακριβώς πριν από έναν αιώνα. Εκείνη τη χρονιά, η Morris Motors, με εργοστάσια στο μεσαιωνικό προάστιο Cowley της πόλης, έγινε η μεγαλύτερη αυτοκινητοβιομηχανία της Βρετανίας. Δεδομένης της άποψης του Τόλκιν για τις μηχανές, ήταν αναπόφευκτο ότι θα ασκούσε σφοδρή κριτική στο θέμα της Οξφόρδης και του αυτοκινήτου.

Το Bovadium Fragments δεν αποτελεί μέρος της μυθολογίας του για τη Μέση Γη — για να μην υπάρχει αμφιβολία. Είναι μια ιστορία που έγραψε για τα παιδιά του (στα πρώτα τους χρόνια στην Οξφόρδη), με ήρωα τον Mr Bliss, έναν αρχάριο οδηγό που βίωνε περιπέτειες με ένα ολοκαίνουργιο, κίτρινο αυτοκίνητο.

Ο Mr Bliss είχε κάτι κοινό με τον δημιουργό του, ο οποίος κατέστρεψε μέρος ενός τοίχου στο Cotswolds όταν οδηγούσε την οικογένειά του με το δικό του Morris Cowley τη δεκαετία του 1930.

Το Bovadium Fragments δεν αποτελεί μέρος της μυθολογίας του για τη Μέση Γη

Τελικά θα γίνουμε σκλάβοι τους

Ωστόσο, το σύντομο Bovadium Fragments προέρχεται από τα τελευταία χρόνια της ζωής του Τόλκιν, όταν είχε σταματήσει πολύ καιρό να οδηγεί και είχε πραγματικά αναπτύξει μια έντονη άποψη για το θέμα των αυτοκινήτων.

Πρόκειται για μια σάτιρα της νεωτερικότητας, χωρίς περιπέτειες. Τα τέρατά της είναι τα αυτοκίνητα. Μας προσκαλεί να δούμε το παρόν με νέα μάτια, από ένα μετα-Αποκαλυπτικό μέλλον, όταν ο πολιτισμός όπως τον γνωρίζουμε έχει καταρρεύσει. Τι προκάλεσε την Αποκάλυψη; Τα αυτοκίνητα.

Ως οξυδερκής παρατηρητής των αδυναμιών της νεωτερικότητας, ο Τόλκιν πίστευε ακράδαντα ότι οι συσκευές που «εξοικονομούν εργασία» κατέληγαν να δημιουργούν περισσότερη δουλειά για τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι επωφελούνται από αυτές.

Πάνω από αυτό, πίστευε ότι οι μηχανές θα εξελίσσονταν με την πάροδο του χρόνου. Τις φανταζόμαστε ως υπηρέτες μας, αλλά ξοδεύουμε το χρόνο και την ενέργειά μας εξυπηρετώντας τις ανάγκες της βιομηχανίας. Τελικά θα γίνουμε σκλάβοι τους.

Ο Mr Bliss είχε κάτι κοινό με τον δημιουργό του, ο οποίος κατέστρεψε μέρος ενός τοίχου στο Cotswolds όταν οδηγούσε την οικογένειά του με το δικό του Morris Cowley τη δεκαετία του 1930

Από τον Δαίδαλο και τον Ίκαρο

«Έτσι, αναπόφευκτα καταλήγουμε από τον Δαίδαλο και τον Ίκαρο στο γιγαντιαίο βομβαρδιστικό αεροπλάνο. Αυτό δεν είναι πρόοδος στη σοφία!» αναφώνησε ο Τόλκιν σε μια επιστολή του κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, επισημαίνοντας πώς ο Άγγλος μυθιστοριογράφος, Σάμιουελ Μπάτλερ, είχε διαπιστώσει εδώ και πολύ καιρό αυτή την «τρομερή αλήθεια».

Όπως οι χαρακτήρες στο σατιρικό μυθιστόρημα του Μπάτλερ, το Erewhon (ο τίτλος είναι «Nowhere», δηλαδή «Πουθενά», σχεδόν ανάποδα) του 1872, οι ερευνητές του μέλλοντος του Τόλκιν έχουν ονόματα ανάποδα.

Βi, bo, borum και bum

Πίσω από την ιδέα του Τόλκιν βρισκόταν ένα ποίημα του 1914. Στο Motor Bus, ο Άγγλο-Ιρλανδός συγγραφέας χιουμοριστικών ποιημάτων, Άλφρεντ Ντένις Γκόντλι, χλευάζει όχι μόνο το όχημα αλλά και τη λέξη, μια συντομογραφία του omnibus, της δοτικής μορφής της λατινικής λέξης omnis, που σημαίνει «όλα», διασκορπίζοντας τους στίχους του με παράλογες παραλλαγές του bus, όπως bi, bo, borum και bum.

Τα αποσπάσματα του τίτλου στην ιστορία του Τόλκιν υποτίθεται ότι είναι κείμενα που ανακαλύφθηκαν και αποκρυπτογραφήθηκαν πολύ καιρό μετά τη συγγραφή τους. Μερικά είναι στα λατινικά. Τα αυτοκίνητα ονομάζονται motores και είναι δημιουργίες του Δαίμονα του Vaccipratum έξω από το Bovadium — τα ονόματα Cowley και Oxford λατινοποιημένα.

Ως οξυδερκής παρατηρητής των αδυναμιών της νεωτερικότητας, ο Τόλκιν πίστευε ακράδαντα ότι οι συσκευές που «εξοικονομούν εργασία» κατέληγαν να δημιουργούν περισσότερη δουλειά για τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι επωφελούνται από αυτές

Τα λατινικά του Τόλκιν

Αυτό είναι εν μέρει μια σατιρική υπερβολή της πραγματικότητας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Ακόμα και σήμερα, οι φοιτητές του αποφοιτούν σε μια τελετή που γίνεται εν μέρει στα λατινικά. Μέχρι το 1960, η γνώση των λατινικών ήταν υποχρεωτική για όλους τους υποψηφίους, εκτός από τους επιστήμονες.

Αν και σήμερα λίγοι στην Οξφόρδη θα μπορούσαν να απολαύσουν τα λατινικά του Τόλκιν, πολλοί περισσότεροι θα μπορούσαν να το κάνουν όταν έγραψε την ιστορία.

Αλλά το ημι-σοβαρό σημείο είναι ότι με την κατάρρευση του πολιτισμού, οι γλώσσες επίσης έχουν αλλάξει, δίνοντας στον Τόλκιν την ευκαιρία για κάποια φιλολογικά παιχνίδια. Για τους μελλοντικούς γλωσσολόγους, τα λατινικά και τα αγγλικά είναι εξίσου νεκρά και ασαφή.

Θα ένιωθε δικαιωμένος

Για τους περισσότερους συγγραφείς, μια μεταθανάτια έκδοση είναι αρκετά αξιοσημείωτη. Αυτή είναι περίπου η 36η του Τόλκιν, οπότε δεν θα πρέπει να προκαλέσει έκπληξη από αυτή την άποψη, εκτός από το ότι είναι διπλά μεταθανάτια — έχει επιμεληθεί ο γιος του και λογοτεχνικός εκτελεστής του Κρίστοφερ Τόλκιν, το τελευταίο του έργο πριν από το θάνατό του το 2020.

Αυτή η έκδοση περιλαμβάνει την πλήρη ιστορία, καθώς και ένα τμήμα με παραλλαγές και σχόλια του εκδότη. Συμπληρώνεται από μια ιστορική επισκόπηση της ταραχώδους σχέσης της Οξφόρδης με τα μηχανοκίνητα οχήματα, που γράφτηκε και ερευνήθηκε στα αρχεία της Βιβλιοθήκης Μπόντλιαν από τον βιβλιοθηκάριο του Μπόντλεϊ, Ρίτσαρντ Όβεντεν.

Ζωντανεύει με μερικά από τα έργα τέχνης του Τόλκιν και φωτογραφίες της Οξφόρδης γεμάτες με αυτοκίνητα της δεκαετίας του 1960. Υπάρχουν επίσης τα φωτεινά και βίαια σχέδια του δημοτικού συμβουλίου της Οξφόρδης για μια παράκαμψη μέσω του Christ Church Meadow, με στόχο την ανακούφιση των ατελείωτων κυκλοφοριακών συμφορήσεων που είχαν φράξει την High Street της Οξφόρδης από τη δεκαετία του 1930.

«Η ιστορία του Τόλκιν είναι αρκετά οξεία ώστε να τρυπήσει τα φουσκωμένα όνειρα της αυτοκινητοβιομηχανίας» συνεχίζει ο John Garth στους Times. «Μπορείτε να ακούσετε τη δίκαιη οργή μέσα από το χαμόγελο του σατιρικού συγγραφέα. Ιδιαίτερα απολαυστική είναι η εικόνα των νεκρών αυτοκινητιστών που φτάνουν στον ποταμό Στύγα και συναντούν τον Στυγικό βαρκάρη Χάροντα — στο καινούργιο του μηχανοκίνητο σκάφος».

Όταν ο Τόλκιν πέθανε το 1973, περίπου τα μισά βρετανικά νοικοκυριά είχαν αυτοκίνητο, σε σύγκριση με τα τέσσερα πέμπτα των νοικοκυριών σήμερα. Οι προβλέψεις του Bovadium για κυκλοφοριακή συμφόρηση είναι σατιρικά υπερβολικές. Αλλά αν μπορούσε να δει τους αυτοκινητόδρομους του σήμερα, θα ένιωθε δικαιωμένος.

*Ο Τζον Γκαρθ είναι ο συγγραφέας των βιβλίων The Worlds of JRR Tolkien και Tolkien and the Great War. The Bovadium Fragments του JRR Tolkien (HarperCollins).

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στους thetimes.com