Όπερες που βασίζονται σε βιβλία

Το Φεστιβάλ Αθηνών σηκώνει αυλαία την Κυριακή 1 Ιουνίου με το ανέβασμα της «Τουραντότ» του Πουτσίνι στο Ηρώδειο, σε παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Η ιστορία, ως γνωστόν, προέρχεται από την Κίνα, όπου η πριγκίπισσα Τουραντότ θέλει να παντρευτεί μόνον όποιον λύσει τα τρία αινίγματα που του θέτει. Όσοι έχουν δοκιμάσει έχουν αποτύχει και το έχουν πληρώσει με τη ζωή τους. Θαμπωμένος από την ομορφιά της, ένας άγνωστος πρίγκιπας επιμένει να δοκιμάσει την τύχη του και τα καταφέρνει. Όμως, αφού λύσει τα αινίγματα, η Τουραντότ αρνείται να τον παντρευτεί. Ο πρίγκιπας της προσφέρει μια ευκαιρία να απαλλαγεί από τη δέσμευσή της εάν εκείνη ανακαλύψει το όνομά του πριν χαράξει.

Η προέλευση του έργου χρονολογείται στο 1710, όταν ο Γάλλος λόγιος Φρανσουά Πτί ντε Λα Κρουά (1653–1713), ενώ έγραφε τη βιογραφία του Τζένγκις Χαν, δημοσίευσε ένα βιβλίο με παραμύθια και μύθους με διάφορα ασιατικά λογοτεχνικά θέματα. Μια από τις εκτενέστερες ιστορίες του αφορούσε την πριγκίπισσα Χουτουλούν της Μογγολίας. Στη διασκευή του, ωστόσο, ο ντε Λα Κρουά την ονόμασε «Τουραντόντ», δηλαδή «κόρη του Τουράν». Πενήντα δύο χρόνια αργότερα ο Βενετσιάνος συγγραφέας Κάρλο Γκότσι μετέτρεψε επίσης τον μύθο και ο Φρίντριχ Σίλερ τον μετέφρασε στα γερμανικά. Ο Γκαίτε μάλιστα το σκηνοθέτησε για το Θέατρο της Βαϊμάρης το 1802. Είναι στη μετάφραση του Γκότσι που βασίστηκε ο Πουτσίνι για να δημιουργήσει τη δική του, ανολοκλήρωτη τελικά, όπερα, καθώς έφυγε από τη ζωή τον Νοέμβριο του 1924.

Οι όπερες που βασίζονται σε προϋπάρχον λογοτεχνικό υλικό ή μυθιστορήματα είναι μια ξεχωριστή κατηγορία μέσα στην παραστασιολογία του διεθνούς ρεπερτορίου. Θυμίζουμε στο σημείωμα αυτό ορισμένες από τις πιο γνωστές.

«Μπόρις Γκοντουνόφ» του Μόντεστ Μουσόργκσκι. Βασιζόταν στο ομότιτλο θεατρικό του Αλεξάντερ Πούσκιν για την περίοδο διακυβέρνησης του τσάρου Γκοντουνόφ (1598 – 1605) και ήταν γραμμένο στο ύφος των σαιξπηρικών τραγωδιών.

«Μανόν Λεσκό» του Τζάκομο Πουτσίνι. Βασιζόταν στο μυθιστόρημα του Αββά Πρεβώ, με πρωταγωνιστή τον μαρκήσιο ντε Χ, ο οποίος ταξιδεύοντας προς τη Χάβρη συναντά ένα όχημα με δώδεκα πόρνες που πρόκειται να μεταφερθούν στην Αμερική. Τις ακολουθεί ένας νέος, απελπισμένος γιατί δεν έχει χρήματα για να συνταξιδεύσει με μιαν από τις γυναίκες, τη Μανόν, ο ιππότης ντε Γκριέ. Αυτός αφηγείται την ιστορία του ως ένας υποδειγματικός νέος που δεν ήξερε τι θα πει γυναίκα και προοριζόταν για το εκκλησιαστικό στάδιο, αλλά γνώρισε τη δεκαπεντάχρονη Μανόν Λεσκό που οι δικοί της σκόπευαν να κλείσουν σε μοναστήρι.

«Βέρθερος» του Ζιλ Μασνέ, βασισμένο στα «Πάθη του νεαρού Βέρθερου» του Γκαίτε. Η όπερα γράφτηκε περίπου έναν αιώνα μετά το επιστολικό μυθιστόρημα (1774) και αναφέρεται στην ιστορία του αδιέξοδου έρωτα ανάμεσα στον νεαρό Βέρθερο και τη Σαρλότ. Όταν ο πρώτος αντιλαμβάνεται ότι δεν έχει καμία ελπίδα, αυτοκτονεί. Η Σαρλότ, που έχει αντιληφθεί την κρισιμότητα της κατάστασης, σπεύδει κοντά του και τον προλαβαίνει λίγο πριν εκείνος ξεψυχήσει. Μέσα από τη μελωδική έμπνευση ο Μασνέ διεισδύει στην ψυχολογία των βασικών χαρακτήρων, πλάθοντας ανάγλυφες προσωπικότητες. Όσο προχωρά το έργο και από την αθωότητα εστιάζει στη συναισθηματική ζωή των δύο βασικών χαρακτήρων, τόσο η μουσική περνά από την περιγραφή της εξωτερικής, δημόσιας εικόνας τους στην απόδοση του περίπλοκου, σκοτεινού εσωτερικού τους κόσμου.

«Ευγένιος Ονιέγκιν» του Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, βασισμένο στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Αλεξάντερ Πούσκιν. Η ιστορία αφηγείται τον έρωτα της εσωστρεφούς Τατιάνα από τη ρωσική επαρχία για τον δικαίως διαβόητο τυχοδιώκτη Ευγένιο Ονιέγκιν. Η κοπέλα τού εξομολογείται τον έρωτά της με ένα γράμμα, αλλά εκείνος στη σκέψη και μόνο ενός συμβατικού γάμου, την απορρίπτει με κυνική ειλικρίνεια (για να μείνουμε μόνο στην αρχή του έργου). Την πρόταση να γράψει όπερα στον Τσαϊκόφσκι είχε κάνει το 1877 η μέτζο σοπράνο Ελισάβετ Λαβρόφσκαγια, η οποία τελικά τον έπεισε παρά τους αρχικούς δισταγμούς του. Αργότερα ο Τσαϊκόφσκι θα γράψει άλλες δύο όπερες, βασισμένες σε έργα του Πούσκιν: τη «Μαζέπα» και την «Ντάμα πίκα».

«Λουτσία ντι Λαμερμούρ» του Γκαετάνο Ντονιτσέτι, βασισμένη στο δημοφιλές μυθιστόρημα του Γουόλτερ Σκοτ, «Η νύφη των Λάμερμουρ». Η πρεμιέρα του έργου -που ανήκει στο μπελ κάντο- δόθηκε το 1835 στο Θέατρο Σαν Κάρλο της Νάπολης, σημειώνοντας τέτοια επιτυχία, ώστε να θεωρείται όχι αδίκως ότι ανέδειξε το ταλέντο του Ντονιτσέττι, παρά το γεγονός ότι ο συνθέτης είχε ήδη γράψει πολλά σημαντικά έργα όπως, μεταξύ άλλων, το «Ελιξίριο του έρωτα», τη «Λουκρητία Βοργία», την «Άννα Μπολένα» κ.ά.

«Λα Μποέμ» του Πουτσίνι, βασισμένη στη νουβέλα «Σκηνές απ’ την μποέμικη ζωή» του Ανρύ Μιρζέ. Η υπόθεση αφορά τον έρωτα ανάμεσα στον ποιητή Ροντόλφο και τη ράφτρα Μιμή με φόντο το παγωμένο χριστουγεννιάτικο Παρίσι, από τη στιγμή που συναντιούνται έως τον θάνατό της από φυματίωση.

«Το στρίψιμο της βίδας» του Μπέντζαμεν Μπρίτεν, βασισμένο στην ομότιτλη νουβέλα του Χένρι Τζέιμς. Η πέμπτη κατά σειρά όπερα δωματίου του συνθέτη γράφτηκε ύστερα από παραγγελία  της Μπιενάλε της Βενετίας, τον Σεπτέμβριο του 1952. Ο Μπρίτεν αποφάσισε να δραματοποιήσει το τη νουβέλα, βασικό θέμα της οποίας είναι η απώλεια της παιδικής αθωότητας. Το εγχείρημα θεωρούνταν από πολλούς κριτικούς αδύνατο, καθώς πρόκειται για ένα έργο με πολλαπλά επίπεδα διήγησης και έλλειψη σαφών εξηγήσεων σε καίρια σημεία της ιστορίας.