Κρίση στο περιθώριο της ιρλανδικής κοινωνίας

Κανένας από τους αντιήρωες του 43χρονου Ιρλανδού Κόλιν Μπάρετ δεν ζει στη μεγάλη πόλη. Αντιθέτως, προέρχονται όλοι και όλες από το περιθώριο της ιρλανδικής κοινωνίας, η οποία την τελευταία δεκαετία –και περισσότερο- προσφέρει ουκ ολίγες αφορμές για καλή λογοτεχνία. Οι χαρακτήρες του στη συλλογή διηγημάτων «Νεαρά τομάρια», που κυκλοφόρησε μόλις από το «Στερέωμα» (μτφ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη), προέρχονται από τις ρωγμές όπου ακούγονται «τα οκτακύλινδρα ουρλιαχτά των πιτσιρικάδων που κάνουν κόντρες στους επαρχιακούς δρόμους». Ο Ταγκ, για παράδειγμα, έχει μεγαλώσει «σε μια οικογένεια τσακισμένη από τη θλίψη» και «το βάρος του προσδίδει μια αύρα πένθιμη». Ο Μπατ ακούει από μικρό παιδί τη μάνα του να επαναλαμβάνει πως μοιάζει «σαν να του λείπει συνεχώς κάτι» (και προφανώς δεν του το προσφέρει). Υποφέρει επί χρόνια «πιστεύοντας ότι οι λέξεις έμοιαζαν για όλους μ’ αυτά τα μπερδεμένα ψήγματα κειμένου που έβλεπε χυμένα πάνω στη σελίδα. Του φαινόταν απολύτως σύμφωνο με την υπόλοιπη ποικιλία σαδιστικών ασκήσεων στην τάξη».

Είναι χαρακτήρες στη ρουτίνα των οποίων «υπάρχει η άνεση της ρουτίνας, αλλά… και το μυστήριο της επιμονής της» (σ.12). Καθηλωμένοι συναισθηματικά και κοινωνικά πρέπει να επανεφεύρουν τον εαυτό τους και να κάνουν το αναγκαίο βήμα μπροστά (όπως ο αφηγητής στο διήγημα «Ο μικρός των Κλάνσι», που περνάει τελικά τη γέφυρα –κυριολεκτικά και μεταφορικά). Προφανώς δεν τα καταφέρνουν οι περισσότεροι, επειδή αυτό διδάσκει η ίδια η πραγματικότητα, αλλά και επειδή αυτό επιβάλλει η ρεαλιστική λογοτεχνία που αποστρέφεται τους μονοδιάστατους χαρακτήρες. Ιδού ο Ματίν Τζαζ στο «Δόλωμα»: «Βασανιζόταν από αυτόν τον πόνο που γεννιέται από συναισθηματικές θύμησες και μπορεί ν’ αγγίξει οποιονδήποτε αγάπησε ποτέ κάποιον παράξενο κι ωραίο» (σ.31).

Η εσωτερική «τοπιογραφία» των ηρώων του συμβαδίζει από διήγημα σε διήγημα με τη σπουδή στην περιγραφή του πραγματικού τοπίου: «Υπομέναμε έναν μαραθώνιο καύσωνα, δεκατρείς μέρες χωρίς βροχή, κάτι πρωτόγνωρο για το μονίμως υγρό κλίμα μας. Τα αγροκτήματα γύρω από την πόλη κινδύνευαν από λειψυδρία. Τα βοσκοτόπια είχαν ξεθωριάσει και κιτρινίσει κι έξω, στην ύπαιθρο, μπορούσες να σταθείς στην άκρη του άδειου δρόμου και ν’ ακούσεις τον κρότο που έκαναν οι τράφοι (σ.σ.: πέτρινα χωρίσματα) με τα ξερόθαμνα γύρω απ’ τα χωράφια» (σ. 47). Κι όμως, πραγματικό τοπίο είναι ένας ευφημισμός και μια κατάχρηση. Διότι όλα σ’ αυτή τη συλλογή ξεκινούν με μια σύμβαση -μια συμφωνία ανάμεσα στον συγγραφέα και τον αναγνώστη ότι ο πρώτος θα δημιουργήσει τον χώρο και ο δεύτερος θα αποδεχθεί το φανταστικό τοπίο της κομητείας Γκλάνμπεϊ: «Στην πόλη μου δεν έχετε έρθει, αλλά το στιλ της το ξέρετε».

Στο μεγαλύτερο από τα διηγήματα, που μοιάζει περισσότερο με νουβέλα, το «Ήρεμα με τα άλογα» των 100 σελίδων, ο ουρανός αντανακλά μονίμως τις διαθέσεις του Αρμ, ενώ ένα κιγκλίδωμα και τα κύματα της θάλασσας μοιάζουν να προοικονομούν την επικείμενη πτώση: «Κάποια στιγμή βρέθηκε ν’ ακολουθεί το γνωστό σιδερένιο κιγκλίδωμα που έβλεπε στην παραλία. Τα κάγκελα ήταν φαγωμένα και στα πιο εκτεθειμένα τους σημεία είχαν γίνει λεπτά σαν βελόνες, σκουριασμένα κελύφη. Από πίσω τους απλώνονταν ορμητικοί αμμόλοφοι και μια αμμουδιά γαλακτώδης, γαλάζια στο φως του φεγγαριού. Ο Αρμ κοίταξε με προσοχή και για αρκετή ώρα τα κύματα που πάφλαζαν. Το πώς σηκώνονταν, γίνονταν κάστρα κι ύστερα κατέρρεαν στην ακτή» (σ.147).

Τι κοινό μπορεί να έχουν τελικά οι κατά βάση ανδρικοί χαρακτήρες του Μπάρετ, οι οποίοι ζουν κάτω από τα ραντάρ της επίσημης Ιστορίας; Ακόμη και με τις δόσεις υπερβολικής περιγραφής σε ορισμένα σημεία της συλλογής υποφέρουν όλοι από μια σύγχρονη κρίση αρρενωπότητας. Παρατηρούν και υφίστανται τη βία, καταφεύγουν σε αυτή, επιχειρούν να την κρατήσουν σε απόσταση κι ύστερα ξαναπέφτουν θύμα της. Το δεύτερο αόρατο νήμα που διαπερνά τα διηγήματα είναι πως βρισκόμαστε ξαφνικά σε μια επικράτεια όπου ο διπλανός, ο συμπολίτης ή ο συγχωριανός μπορεί ανά πάσα στιγμή να γίνει ο «άλλος», ο περαστικός, ο χαμένος πλάνης, ο απόκληρος.

Όσον αφορά το ύφος του Μπάρετ, ο οποίος γεννήθηκε στην κομητεία Μάγιο της Ιρλανδίας, αντλεί από την παράδοση του ιρλανδικού διηγήματος (οι «Δουβλινέζοι» μοιάζουν εδώ με τον μακρινό πολικό αστέρα), αλλά και της Φλάνερι Ο’ Κόνορ. Όχι τόσο για τη θεματολογία –αν και εδώ «πρωταγωνιστούν» επίσης οι απόμαχοι- όσο για την κατάληξη των ιστοριών. «Το τέλος των διηγημάτων πρέπει να προκαλεί έκπληξη, αλλά να μοιάζει και αναπόφευκτο» ισχυριζόταν η Αμερικανίδα συγγραφέας. Και ο Ιρλανδός «επίγονος» ακολουθεί έναν παρόμοιο κανόνα στα εφτά αφηγήματα, τα οποία, αξίζει να σημειωθεί, μπορεί να παρακολουθήσει ο αναγνώστης χάρη στη μεταφραστική παρέμβαση της Κρυστάλλης Γλυνιαδάκη.

Σημείωση: η συλλογή είχε κυκλοφορήσει στα αγγλικά το 2014. Ο Μπάρετ απέσπασε το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα της εφημερίδας «Guardian», καθώς και τις διακρίσεις Frank O’ Connor International Short Story Award και Rooney Prize for Irish Literature. To μυθιστόρημά του «Wild houses» συμεριλήφθηκε στη μακρά λίστα του Βραβείου Μπούκερ το 2024.