Φ.Παπαδόδημα: Ευρωπαίοι θυμίζουν την Ελλάδα του πνεύματος που αγνοούμε

Ελισάβετ Σταμοπούλου

Εραστής και πλοηγός της ελληνική ιστορίας. Πυροδοτεί συνειρμούς, υπενθυμίζει τα «θαύματα» του πνεύματος, δεν αφήνει όμως ακάλυπτη και ασχολίαστη την πληγή: τον διαρκή αγώνα των Ελλήνων για ελευθερία. Ο πρώτος που μετέφρασε Σεφέρη στα γαλλικά, εστιάζει στη σύζευξη των αντιθέτων, τη μιζέρια και την ομορφιά, παραλληλίζοντας τον ρόλο του θεάτρου με εκείνον της Δημοκρατίας.

Οι περιηγήσεις του Ζακ Λακαριέρ στην Ελλάδα αποτελούν αντικείμενο μελέτης, τροφοδοτώντας την έμπνευση της Φωτεινής Παπαδόδημα που από τις 20 Απριλίου μέχρι τις 28 Μαΐου θα παρουσιάσει στο Εθνικό Θέατρο τη δράση Η Ελλάδα μέσα από τα μάτια του Ζακ Λακαριέρ.

Σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο, το Εθνικό Θέατρο φιλοξενεί τις σκέψεις του συγγραφέα και ποιητή ο οποίος ανέδειξε τη σημασία της ελληνικής ιστορίας στην πατρίδα του, τη Γαλλία.

«Ήταν λάτρης της μυθολογίας», δηλώνει στο in.gr η κ. Παπαδόδημα που γνώρισε το έργο του Λακαριέρ, όχι όμως τον ίδιο. Το 2005 έφυγε από τη ζωή, το 2006 όμως η ηθοποιός και μουσικός κυκλοφόρησε δίσκο που αντλεί έμπνευση από τις σκέψεις του δημιουργού. Μετά την απώλεια ενός σημαντικού εκπροσώπου του πνεύματος, η κ. Παπαδόδημα ένιωσε το ίδιο συναίσθημα με εκείνο που γνώρισε μετά τον θάνατο του Τζον Κασσαβέτη.

Για πολλά χρόνια έζησε στην πατρίδα του Λακαριέρ, τη Γαλλία, και γυρίζοντας στην Ελλάδα είδε κατάματα το τραύμα της κοινωνίας.

«Όλοι έχουμε βαθιά ριζωμένη αυτή τη νεφελώδη αίσθηση ότι δεν είμαστε ελεύθεροι», επισημαίνει η κ. Παπαδόδημα για να προσθέσει ότι υπάρχουν Ευρωπαίοι που πονούν, συγκινούνται και έχουν μεγαλύτερη σχέση με την «αόρατη» Ελλάδα που περιγράφει ο Λακαριέρ από ό,τι πολλοί Έλληνες.

Ζακ Λακαριέρ…ο προβληματισμός του πυροδοτεί σκέψεις γύρω από αξίες που θεωρούνται εδραιωμένες. Μια Ελλάδα των «θαυμάτων» παρουσιάζετε σε παράσταση που αντλεί υλικό από τις περιηγήσεις του στενού φίλου της ελληνικής ιστορίας.
Ο Λακαριέρ είναι ένας σύγχρονος περιηγητής που ταξίδεψε σε όλη την Ελλάδα καταγράφοντας τα πιο όμορφα που συνέβησαν στη χώρα. Ήταν λάτρης της μυθολογίας. Μεγάλο ενδιαφέρον έχει να δούμε πώς καταγράφονται όλα αυτά μέσα από τα μάτια ενός επισκέπτη ο οποίος χρησιμοποίησε βλέμμα πιο αποστασιοποιημένο και καθαρό. Η γνωριμία μου με τον Ζακ Λακαριέρ ξεκίνησε μέσα από ένα βιβλίο, το οποίο είχε μεταφράσει ο ίδιος, που ανακάλυψα όταν ακόμη σπούδαζα στο Παρίσι. Στάθηκε αφορμή για έναν πρώτο δίσκο που δημιουργήσαμε με τον Γιώργο Παλαμιώτη και έχει σχέση με την συνύπαρξη παραδοσιακών τραγουδιών και αρχαίων κειμένων.

Αποκαλείτε τον Λακαριέρ μοναδικό ταξιδιώτη, ποιητή, συγγραφέα, «εραστή» της ελληνικής γλώσσας, γης και ιστορίας. Τον έχετε γνωρίσει;
Για πολύ λίγο δεν τον γνώρισα. Έζησε μέχρι το 2005, το 2006 κυκλοφόρησε ο δίσκος μας. Είχα σκοπό να τον γνωρίσω, να τον καλέσω στην παρουσίαση του δίσκου. Όταν έφυγε από τη ζωή, θυμήθηκα το συναίσθημα που ένιωσα όταν έφυγε ο σκηνοθέτης Τζον Κασσαβέτης. Αισθανόμουν όμως πάντα έντονη την παρουσία του.

Σε ποιο «θαύμα» της Ελλάδας που γνώρισε ο Λακαριέρ επιλέγετε να σταθείτε;
Το έργο του ήταν μεγάλο, θα χρειαζόμασταν τρεις παραστάσεις για να θίξουμε όλα τα σημεία του. Προσπάθησα, πάντως, να εστιάσω σε αυτά που εκείνος θεωρεί θαύματα για την Ελλάδα, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Το πρώτο κομβικό σημείο είναι η γέννηση του θεάτρου. Ο Λακαριέρ λέει ότι αυτό είναι ένα θαύμα που συνέβη στην ανθρώπινη συνείδηση όπως και η γέννηση της Δημοκρατίας. Προχωρά σε πολύ ενδιαφέροντες παραλληλισμούς : όπως το θέατρο παρακολουθεί τον άνθρωπο με τα συμπλέγματά του, έτσι και η Δημοκρατία παρακολουθεί μια ολόκληρη κοινωνία. Ένα μοτίβο που επανέρχεται στο έργο του στοχαστή είναι η σύζευξη των αντιθέτων στην Ελλάδα. Η μιζέρια και η ομορφιά. «Η Ελλάδα είναι μια τεράστια πληγή», αναφέρεται στον Σεφέρη. Ο πρώτος που μετέφρασε Σεφέρη στα γαλλικά είναι ο Λακαριέρ. Είχε οργανώσει, δε, αγώνες για να μάθουν οι Γάλλοι την ιστορία των Ελλήνων.

Η στενή πνευματική σχέση με τον ποιητή Σεφέρη σε ποιες παραδοχές οδηγεί τον Λακαριέρ;
«Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει», γράφει ο Λακαριέρ δανειζόμενος τον στίχο από τον Σεφέρη και μιλά για τους διαρκείς αγώνες για Δημοκρατία, μια ιστορία που διαρκώς επαναλαμβάνεται. Πιστεύουμε ότι είμαστε ελεύθεροι, στην ουσία όμως δεν είμαστε.

Ως Ελληνίδα που επί πολλά χρόνια διαμένατε στο εξωτερικό, συγκεκριμένα στο Παρίσι, πόσο μπορείτε να ταυτιστείτε με τον στίχο: Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει ;
Απόλυτα έχω βιώσει τον στίχο. Βιώνω απόλυτα αυτό που έχει εγγραφεί στην ιστορία του τόπου και στο οποίο αναφέρεται ο Λακαριέρ: Ενώ παρατηρούνται υπερβάσεις, αμέσως μετά έρχεται το σκοτάδι. Ο δημιουργός μιλά για το κακό που υπάρχει, την έριδα ανάμεσα στους Έλληνες που δεν τους άφησε και να απελευθερωθούν χωρίς τη βοήθεια των ξένων δυνάμεων επί Τουρκοκρατίας. Από τότε ξεκίνησε η ιστορία της υποτέλειας και των δανείων απέναντι στους ξένους. Όλοι έχουμε βαθιά ριζωμένη αυτή τη νεφελώδη αίσθηση ότι δεν είμαστε ελεύθεροι.

Αναφέρεστε στην ελευθερία και το πνεύμα…Τι θα λέγατε ότι αποκομίσατε από την πολυετή σας διαμονή στο Παρίσι;
Έζησα 11 χρόνια στο Παρίσι, σπούδασα εκεί. Είχα την τύχη να δουλέψω σε σπουδαία θέατρα. Γιατί γύρισα όμως; Ο Λακαριέρ λέει ότι η πατρίδα των Ελλήνων τελικά είναι η γλώσσα τους. Ο λόγος για τον οποίο γύρισα είναι επειδή ήθελα να γράψω, να παίξω και να μιλήσω σε αυτή την γλώσσα στο θέατρο. Διαβάζω Σεφέρη, Αντιγόνη του Σοφοκλή, κυρίως όμως Όμηρο και αντιλαμβάνομαι ότι δεν μπορώ διαρκώς να υποδύομαι τη Γαλλίδα. Έλληνας όμως είναι κανείς στην καρδιά. Υπάρχουν Ευρωπαίοι που πονούν, συγκινούνται και έχουν μεγαλύτερη σχέση με την αόρατη Ελλάδα που περιγράφει ο Λακαριέρ από ό,τι πολλοί Έλληνες.

Θέατρο και μουσική, τα δύο καλλιτεχνικά πεδία στα οποία επικεντρώνεστε. Σε ποιο από τα δύο τρέφετε μεγαλύτερη αδυναμία;
Στην αρχαία Ελλάδα η μουσική και το θέατρο ήταν αλληλένδετα. Στο Παρίσι έμαθα κάτι που δεν μου είπαν εδώ: στην αρχαία Ελλάδα η γλώσσα συνδεόταν με τη μουσική. Δεν είναι τυχαίος ο έμμετρος λόγος και η ραψωδία που συνοδευόταν από μουσικά όργανα. Δεν ξεχωρίζω, λοιπόν, το θέατρο από τη μουσική. Δεν με ενδιέφερε ποτέ να ακολουθήσω καριέρα τραγουδίστριας της ποπ ή λαϊκής μουσικής, φυσικά όμως δεν το υποτιμώ. Πιστεύω ότι οτιδήποτε κάνει κάποιος με την καρδιά του, είναι αξιέπαινο. Προσπάθησα να δουλέψω όλα αυτά τα χρόνια τη σύνδεση μουσικής και λόγου. Έχουμε φτάσει να αγνοούμε ζωτικές πηγές δύναμης που τελικά μας τις θυμίζουν κάποιοι ξένοι. Είμαι ηθοποιός που δεν μπορώ να σταματήσω να παίζω μουσική.

Μελετάτε μια «αόρατη» Ελλάδα μέσα από τις περιηγήσεις του Λακαριέρ. Ποια ορατά όμως σημεία της καθημερινότητας οδηγούν στο μεγαλύτερο σκοτάδι;
Εάν ζούσα μετά την απελευθέρωση, θα έλεγα ακριβώς τα ίδια. Αυτό είναι και το περίεργο. Με λυπεί η αδιαφορία μας για τον πνευματικό πλούτο που υπάρχει στη χώρα. Κάνοντας μια βουτιά στην ποίηση, τη μυθιστοριογραφία και τη μουσική, θα αντλούσαμε μια διαφορετική γνώση της πραγματικότητας, μια εσωτερική ενδυνάμωση και κατάρτιση που θα μας βοηθούσε να αντιμετωπίζαμε πολύ διαφορετικά τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα. Με ενοχλεί περισσότερο που σχεδόν συνειδητά η παιδεία υποβιβάζεται σταδιακά με έναν τρόπο απαξιωτικό. Άνθρωποι ρηχοί και αμόρφωτοι, είναι αναγκαστικά ανελεύθεροι και καθόλου ενδιαφέροντες. Υπάρχει, δε, μιμητισμός στο θέατρο που εκφράζει άλλους πολιτισμούς και καμία σχέση δεν έχει με τον ελληνικό. Αγνοούμε σοβαρά πράγματα που βρίσκονται δίπλα μας.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ