Ανθρώπινες ιστορίες με ψύχραιμη ματιά από την Έλενα Τρεστίκοβα

Η Τσέχα δημιουργός ταινιών τεκμηρίωσης, Έλενα Τρεστίκοβα, έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος του έργου και της καθημερινότητάς της στο να παρακολουθεί και να «ακολουθεί», σε βάθος χρόνου, τις ζωές φαινομενικά συνηθισμένων ανθρώπων που περνούν δίπλα μας απαρατήρητοι. Ωστόσο, το συμπέρασμα στο οποίο φθάνει ο θεατής παρακολουθώντας τη δουλειά της, είναι πως οι άνθρωποι αυτοί και οι ιστορίες τους κάθε άλλα παρά είναι συνηθισμένα.

Δέκα αντιπροσωπευτικές ταινίες της περιλαμβάνει το σχετικό αφιέρωμα στο 13ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Η θεματολογία τους δείχνει να προσελκύει ιδιαίτερα το κοινό όλων των ηλικιών. Στρατόπεδα συγκέντρωσης, πολιτικές διώξεις, ζωές που νίκησαν το θάνατο και ανθρώπινες οδύσσειες με οικουμενική διάσταση, ζωντανεύουν μέσα από τα λεγόμενα χαρισματικών προσωπικοτήτων με απερίγραπτο θάρρος.

Στο ντοκιμαντέρ Ο Χίτλερ, ο Στάλιν κι εγώ που προβλήθηκε την Πέμπτη, παρακολουθούμε την ιστορία της Χέντα Μαργόλιους-Κόβαλι, μια αληθινή ιστορία που μοιάζει βγαλμένη από ταινία, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά πως η πραγματικότητα ξεπερνά κατά πολύ τη μυθοπλασία.

Η Χέντα γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πράγα, στους κόλπους μια μεγαλοαστικής εβραϊκής οικογένειας, η οποία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μεταφέρθηκε στο γκέτο του Λοτζ. Ύστερα από λίγο μετακινήθηκε στο Άουσβιτς όπου και χωρίστηκε. Η Χέντα μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο εργασίας και όταν τα στρατόπεδα εκκενώθηκαν εν όψει της ήττας της Γερμανίας βρέθηκε στην Πορεία του Θανάτου. Η γυναίκα επιβίωσε από τον όλεθρο του πολέμου, η μάχη όμως για την επιβίωση συνεχίστηκε. Χαριτολογώντας η συμπαθής γηραιά κυρία σε κάποιο σημείο της αφήγησής της, αναρωτιέται: «Τελικά ποιος ήταν ο νικητής σε όλη αυτήν την ιστορία; Ο Χίτλερ, έφυγε ο Στάλιν έφυγε, ΕΓΩ όμως είμαι ακόμη εδώ!»

Ο Γλυκός Αιώνας – που προβλήθηκε αμέσως μετά στην αίθουσα Ολύμπιον – είναι μια ταινία που αφηγείται τις σαρωτικές αλλαγές στις ζωές των κατοίκων της Κεντρικής Ευρώπης κατά τον εικοστό αιώνα.

Γυναίκες που πάλεψαν ενάντια στον κομουνισμό, εξηγούν πώς, ακολουθώντας τη συνείδησή τους, έμειναν στη φυλακή για περισσότερο από μία δεκαετία, οι περισσότερες καταδικασμένες σε θάνατο. Η αξιοπρέπεια, η συγχώρεση και η θέληση για ζωή των γυναικών αυτών που έζησαν απίστευτες κακουχίες, ξεπερνούν κατά πολύ τα ίδια τα ιστορικά γεγονότα.

Ξεχωριστή θέση στη φιλμογραφία της Τρεστίκοβα κατέχει μια άτυπη τριλογία με πρωταγωνιστές ανθρώπους που βρίσκονται στο περιθώριο της κοινωνίας. Πρόκειται για τα βραβευμένα ντοκιμαντέρ Marcela (2007), Rene (2008) και Katka (2010). Η δημιουργός κινηματογράφησε τη ζωή της Μαρσέλα, μιας τραγικής φιγούρας, κινητοποιώντας απλούς πολίτες να τη στηρίξουν τόσο ηθικά, όσο και υλικά. Στην περίπτωση του Ρενέ, ο φακός της θέτει υπό εικοσαετή «επίβλεψη» έναν κακοποιό που μπαινοβγαίνει στις φυλακές από 17 ετών. Τέλος, η Κάτκα, μια ηρωινομανής που πασχίζει να απεξαρτηθεί και να ζήσει φυσιολογικά, γίνεται αντικείμενο παρατήρησης της Τρεστίκοβα για ένα διάστημα 14 ετών, ως μια γνήσια ηρωίδα με αξιοθαύμαστη συναισθηματική ένταση.

«Δεν μένω αδιάφορη και ασυγκίνητη μπροστά σε ό,τι βλέπω και καταγράφω», υποστηρίζει η Έλενα Τρεστίκοβα. Και εξηγεί: «Ελπίδα μου είναι οι ταινίες μου να δίνουν στον θεατή τροφή για σκέψη, έτσι ώστε το μήνυμά τους να «ζει», κατά κάποιο τρόπο, μέσα σε εκείνον».

«Συλλέγοντας μνήμες», όπως επισημαίνει η ίδια, αναδεικνύει πιστά την κοινωνική διάσταση της εκάστοτε θεματολογίας της. Θεμελιώνει το σκηνοθετικό στιλ της στις βασικές αρχές του ντοκιμαντέρ παρατήρησης, και παράλληλα το στοιχειοθετεί με συνεντεύξεις, φροντισμένη χρήση της μουσικής, αλλά και με την προσωπική της σχέση με τους ανθρώπους που παρατηρεί. Στις ταινίες της, η ψύχραιμη ματιά συνδιαλέγεται με την δίψα για κοινωνική δράση.

Γεννημένη στην Πράγα το 1949, η Έλενα Τρεστίκοβα αποφοίτησε από τη φημισμένη σχολή FAMU, όπου διδάσκει από το 2002. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 ξεκίνησε να εργάζεται στην τσέχικη τηλεόραση, ενώ έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στην πατρίδα της τη δεκαετία του ’80, χάρη σε μια σειρά τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ με τίτλο Marriage studies, με θέμα τις ζωές έξι παντρεμένων ζευγαριών. Τέσσερα χαρακτηριστικά ντοκιμαντέρ της σειράς, προβάλλονται στο 13ο ΦΝΘ. Πρόκειται για τις: Ιστορίες Γάμου, είκοσι χρόνια αργότερα: Ζουζάνα και Στανίσλαβ, Ιστορίες Γάμου, είκοσι χρόνια αργότερα: Ιβάνα και Βάτσλαβ, Ιστορίες Γάμου: Ζουζάνα και Στανίσλαβ και Ιστορίες Γάμου: Ιβάνα και Βάτσλαβ.

Η Έλενα Τρεστίκοβα έχει στο ενεργητικό της περισσότερα από τριάντα ντοκιμαντέρ, που της έχουν χαρίσει δεκάδες διακρίσεις, ανάμεσα σε αυτές και το βραβείο Ευρωπαϊκού Ταλέντου MEDIA.

Το 13ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης διαρκεί από τις 11 έως τις 20 Μαρτίου.

Το in.gr είναι χορηγός επικοινωνίας της διοργάνωσης.

Τζένη Παπαγεωργίου

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ