«Ακριβές» συντάξεις – φτωχοί συνταξιούχοι

Η Ελλάδα έχει από τις  υψηλότερες δαπάνες για συντάξεις ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ευρώπη, αλλά ταυτόχρονα έχει από τα υψηλότερα ποσοστά συνταξιούχων σε κίνδυνο φτώχειας.

Την ίδια στιγμή, ενώ τα έξι στα δέκα ευρώ από τις δαπάνες κοινωνικής προστασίας, κατευθύνονται στις συντάξεις γήρατος, η μέση σύνταξη υστερεί σημαντικά από τον μέσο όρο της ΕΕ, ξεπερνώντας μόνο τις βαλκανικές χώρες και τα κράτη του πρώην ανατολικού μπλοκ.

Υψηλά ποσοστά αναπλήρωσης, χαμηλές συντάξεις

Ο ΟΟΣΑ στις σχετικές εκθέσεις του, επιμένει ότι όχι μόνο πληρώνουμε μεγαλύτερες συντάξεις από όσο μπορεί να αντέξει το δημόσιο ασφαλιστικό σύστημα, αλλά τις δίνουμε και πιο νωρίς από όσο θα έπρεπε.

Στην τελευταία έκθεση «Pensions at a Glance 2025», που χαρακτηρίστηκε «βόμβα για το συνταξιοδοτικό», αναφέρει ότι έχουμε από τα υψηλότερα ποσοστά αναπλήρωσης σε σχέση με άλλα κράτη και από τις χαμηλότερες ηλικίες συνταξιοδότησης. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, ο μελλοντικός μέσος όρος αναπλήρωσης των συντάξεων στην Ελλάδα είναι πάνω από 85%, όταν στις χώρες του ΟΟΣΑ είναι κατά μέσο όρο 63%. Το ποσοστό αναπλήρωσης μας δείχνει σε τι βαθμό προσεγγίζει η σύνταξη το εισόδημα που είχε ο ασφαλισμένος κατά τη διάρκεια του εργασιακού του βίου.

Για τους χαμηλόμισθους στην Ελλάδα το ποσοστό αναπλήρωσης προσεγγίζει το 91%, όταν ο μέσος όρος παγκοσμίως είναι 65%.  Για τους υψηλόμισθους αγγίζει το 74%,  όταν ο μέσος όρος του ΟΟΣΑ είναι 45%. Tα ποσοστά αυτά αφορούν κάποιον που ξεκινά να δουλεύει το 2024 στα 22 του χρόνια και δουλεύει χωρίς κενά με πλήρη απασχόληση σε όλο τον εργασιακό του βίο.

Σύμφωνα με τη Eurostat το διάμεσο εισόδημα των σημερινών συνταξιούχων (65-74 ετών), κυμαίνεται στο 84% του διάμεσου εισοδήματος των ατόμων 55-64 ετών, που θεωρητικά ακόμα εργάζονται. Πρόκειται για τον υψηλότερο συντελεστή αναπλήρωσης στην Ευρώπη, όταν ο μέσος όρος κυμαίνεται στο 60%.

Με τέτοια (φαινομενική) γενναιοδωρία στα ποσοστά αναπλήρωσης, θα νόμιζε κανείς ότι οι συνταξιούχοι στην Ελλάδα περνάνε ζωή και κότα. Όμως στην πραγματικότητα, πάνω από το 1/3 των συνταξιούχων (36%) λαμβάνει κυριολεκτικά συντάξεις φτώχειας, ως 700 ευρώ μικτά (658 ευρώ καθαρά), ενώ το 55% έχει σύνταξη κάτω από 1000 ευρώ μικτά (ως 940 καθαρά).

Η δε καθαρή μέση κύρια σύνταξη για το σύνολο των συνταξιούχων (2,5 εκατομμύρια), είναι μόλις 794,5 ευρώ μικτά.

Η σκληρή πραγματικότητα της φτώχειας

Το πιο ανησυχητικό στοιχείο είναι η εξέλιξη του ποσοστού φτώχειας των συνταξιούχων. Η Ελλάδα εμφανίζει το πέμπτο υψηλότερο ποσοστό φτώχειας στον πληθυσμό άνω των 65 ετών στην ΕΕ-27, με το 23,3% των ηλικιωμένων να ζει σε συνθήκες ανέχειας και κοινωνικού αποκλεισμού (από 22,5% το 2021).

Το ακόμη πιο παράδοξο είναι ότι αυτή η επιδείνωση συνέβη την περίοδο που η συνταξιοδοτική δαπάνη αυξήθηκε κατά 11,4%, από 29,6 δισεκατομμύρια ευρώ το 2021 σε 33 δισεκατομμύρια το 2024, με προβλέψεις για 34,3 δισεκατομμύρια το 2025. Δηλαδή, παρά την αύξηση των πόρων, η φτώχεια των συνταξιούχων συνεχίζει να κλιμακώνεται.

Η κληρονομιά των μνημονίων

Η ρίζα του προβλήματος βρίσκεται στις δραστικές περικοπές της μνημονιακής περιόδου. Μεταξύ 2011 και 2016 επιβλήθηκαν 23 περικοπές στις συντάξεις, με τις απώλειες να εκτιμώνται στα 50 δισεκατομμύρια ευρώ συνολικά. Οι κύριες συντάξεις μειώθηκαν από 25% έως 50%, ενώ οι επικουρικές συρρικνώθηκαν κατά μέσο όρο 35%. Αυτή η εσωτερική υποτίμηση δεν περιορίστηκε μόνο στις συντάξεις, αλλά επηρέασε ολόκληρη την οικονομία, μειώνοντας δραματικά τις συντάξιμες αποδοχές και τα έσοδα που τροφοδοτούν το ασφαλιστικό σύστημα για τις επόμενες γενιές.

Οι χαμηλοί μισθοί

Το παράδοξο των συντάξεων αντανακλά ένα βαθύτερο πρόβλημα: τους χρόνια χαμηλούς μισθούς. Σε πραγματικές τιμές αγοραστικής δύναμης, οι μισθοί είναι σήμερα κατά 22% χαμηλότεροι από το επίπεδο του 2009. Για να επανέλθει στο επίπεδο του 2009, θα χρειαστούν εννέα ακόμη έτη υπολογίζοντας ρυθμό πραγματικής ανάπτυξης 2,5% ετησίως—κάτι που σημαίνει ότι οι επιπτώσεις της εσωτερικής υποτίμησης θα διαρκέσουν συνολικά 25 χρόνια, όσο μια ολόκληρη γενιά.

Αυτή η διαπίστωση εξηγεί γιατί, παρά τη συνεχή αύξηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης, οι συνταξιούχοι δυσκολεύονται όλο και περισσότερο. Το υψηλό κόστος ζωής και ο διαβρωτικός πληθωρισμός των τελευταίων τεσσάρων ετών οδηγούν σε ακόμα μεγαλύτερη υποτίμηση των συντάξεων, που ήδη είχαν συρρικνωθεί δραματικά.

Η Ελλάδα εχει το χαμηλότερο ποσοστό αύξησης των δαπανών για κοινωνική προστασία στην ΕΕ – πηγή: Eurostat

Η ανισορροπία των αριθμών

Ενώ έχουμε υψηλές συνταξιοδοτικές δαπάνες  και φτωχούς συνταξιούχους, παράλληλα το κοινωνικό κράτος είναι από τα πλέον «ξεχαρβαλωμένα» στην Ευρωπη.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Εurostat (Οκτώριος 2025, για το 2024), οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας στην Ελλάδα ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι κάτω από 23%, όταν ο μέσος όρος στην ευρωζώνη είναι 28% και στην ΕΕ προσεγγίζει το 26%

Αντίστοιχα, η Ελλάδα εμφανίζει τον χαμηλότερο ρυθμό αύξησης των δαπανών κοινωνικής προστασίας σε όλη την Ευρώπη, μόλις 3,2%, όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 6,9%.

Ψίχουλα για υγεία, παιδιά και στέγαση

Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες οι δαπάνες για συντάξεις γήρατος και επιζώντων χηρείας αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του συνόλου των κοινωνικών δαπανών και ανέρχονται κατά μέσο όρο στο 47%. Η Ελλάδα όμως έχει μακράν τα υψηλότερα ποσοστά δαπανών για συντάξεις σε όλη την ΕΕ, στο 62,3% του συνόλου των επιδομάτων κοινωνικής προστασίας. .

Αντιθέτως, οι κοινωνικές δαπάνες για την υγεία είναι μόλις το 23,4% των συνολικών κοινωνικών δαπανών, όταν στην ΕΕ προσεγγίζουν το 30%. Ως ποσοστό του ΑΕΠ οι κοινωνικές δαπάνες για υγεία στην Ελλάδα είναι μολις 5,4%, έναντι 8,1% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Ενδεικτικά στη Γερμανία οι δαπάνες υγείας αποτελούν το 1/3 των συνολικών κοινωνικών δαπανών και το 10% του ΑΕΠ.

Εκεί που φανερώνεται η ένδεια του κοινωνικού κράτους, είναι στα επιδόματα για τα παιδιά και την οικογένεια., τα οποία είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη και σχεδόν τα μισά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.  Αποτελούν μόλις το 1,1% του ΑΕΠ (έναντι 2,4% στην ΕΕ), και μόλις το 4,7% των κοινωνικών δαπανών, έναντι 8,7% στην ΕΕ.

Κι ενώ η Ελλάδα έχει μακράν το μεγαλύτερο ποσοστό στεγαστικής επιβάρυνσης στην Ευρώπη, οι δαπάνες για στέγαση και καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, είναι μόλις το 0,4% του ΑΕΠ, έναντι 1% στην ΕΕ και το 1,4% των κοινωνικών δαπανών, έναντι 3,6% στην ΕΕ.