Ναπολέων Ζέρβας: Διάθεσις δράσεως και δυναμικότητα

Το απόγευμα της Τρίτης 10 Δεκεμβρίου 1957, γύρω στις 5:30 μ.μ., απεβίωσε στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» ο στρατιωτικός και μετέπειτα πολιτικός Ναπολέων Ζέρβας, ο οποίος διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης των ετών 1941-1944.

Ο Ζέρβας, που είλκε την καταγωγή του από την Άρτα (εκεί είχε γεννηθεί το 1891), είχε ενεργό συμμετοχή σε όλα σχεδόν τα γεγονότα που σημάδεψαν την περιπετειώδη διαδρομή του ελληνικού έθνους στο α’ μισό του εικοστού αιώνα.

Κατατάχθηκε στον Ελληνικό Στρατό το 1910 ως λοχίας εθελοντής και χάρη στην ανδρεία που επέδειξε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους προήχθη σε ανθυπασπιστή.

Το 1914 εξήλθε από τη Σχολή Υπαξιωματικών με το βαθμό του ανθυπολοχαγού, ενώ το 1918, ύστερα από διαδοχικές προαγωγές επ’ ανδραγαθία, έφθασε στο βαθμό του ταγματάρχη, σε ηλικία 27 ετών.

Το 1921 ο Ζέρβας, ένθερμος οπαδός του Βενιζέλου, μετέβη στην Πόλη ως μέλος της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης Κωνσταντινουπόλεως, επανήλθε δε στην Αθήνα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.12.1957, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στην κατοπινή περίοδο διετέλεσε φρούραρχος Αθηνών, διοικητής Τάγματος της Δημοκρατικής Φρουράς (των λεγόμενων Δημοκρατικών Ταγμάτων) και υπασπιστής του Προέδρου της Δημοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη.

Το 1926 ο αντισυνταγματάρχης Ζέρβας στήριξε το στρατιωτικό κίνημα του Γεωργίου Κονδύλη που οδήγησε στην ανατροπή της δικτατορίας του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου, ακολούθως δε καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά λόγω της σύγκρουσής του με τον τακτικό στρατό και αμνηστεύτηκε από την κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου το 1928.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.12.1957, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Επί Κατοχής, το 1941, ο Ζέρβας ίδρυσε τον Εθνικό Δημοκρατικό Ελληνικό Σύνδεσμο (ΕΔΕΣ), ακολούθως δε, το 1942, το στρατιωτικό σκέλος του, τις Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ). Έλαβε μέρος στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, σε συνεργασία με βρετανούς αξιωματικούς και άνδρες του ΕΛΑΣ υπό τον Άρη Βελουχιώτη, και ανέπτυξε αξιοσημείωτη δράση εναντίον του κατακτητή, σε συνεννόηση με το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής.

Μετά την απελευθέρωση της χώρας, το Φεβρουάριο του 1945, ο Ζέρβας αποστρατεύτηκε. Στη συνέχεια αναμίχθηκε στην πολιτική ιδρύοντας το Εθνικόν Κόμμα Ελλάδος (ΕΚΕ), το οποίο έλαβε μέρος στις εκλογές που διεξήχθησαν το Μάρτιο του 1946 (απέσπασε μάλιστα το 5,96% των ψήφων και κατέλαβε είκοσι έδρες στο κοινοβούλιο).

Ο Ζέρβας χρημάτισε υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου και στη συνέχεια υπουργός Δημοσίας Τάξεως στην κυβέρνηση Δημητρίου Μαξίμου, το 1947.

Μετά τα ισχνά αποτελέσματα του κόμματός του στις εκλογές του Μαρτίου του 1950, ο Ζέρβας προσχώρησε στο Κόμμα Φιλελευθέρων και διετέλεσε υπουργός Δημοσίων Έργων στις κυβερνήσεις Σοφοκλή Βενιζέλου των ετών 1950-1951.

(Πηγή: Κώστας Μπαλάφας/Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη)

Στο φύλλο των «Νέων» που είχε κυκλοφορήσει την Τετάρτη 10 Δεκεμβρίου 1975, ακριβώς δεκαοκτώ χρόνια μετά το θάνατο του Ναπολέοντος Ζέρβα, και πιο συγκεκριμένα σε άρθρο που έφερε τον τίτλο «ΕΔΕΣ – ΕΟΕΑ, Πέντε χρόνια αντάρτικο», αναφέρονταν μεταξύ άλλων τα εξής:

Στις 23 Σεπτεμβρίου 1941 ο Κομνηνός Πυρομάγλου, διασχίζοντας την κατεχόμενη Ευρώπη, βρισκότανε κιόλας στην Αθήνα και άρχιζε αμέσως τις επαφές.

Πρώτα με τον Στυλιανό Γονατά. Και στη συνέχεια με τον Σοφούλη, τον Καφαντάρη, τον Παπανδρέου, ανώτερους δημοκρατικούς αξιωματικούς και δημοκρατικά πολιτικά στελέχη.

Οι Σοφούλης και Καφαντάρης κατακρίνανε την κίνηση Πλαστήρα και τη θεωρήσανε διασπαστική. Οι άλλοι συμφώνησαν αρχικά, αλλά η πραγματική «διάθεση για δράση παρουσιάζετο περιορισμένη».

«ΤΑ ΝΕΑ», 10.12.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Τότε, για πρώτη φορά, μπήκε από τα πράγματα και το πρόβλημα της συνεργασίας με τον συνταγματάρχη Ζέρβα. Ο Πυρομάγλου γράφει για το θέμα αυτό:

«Ο στρατηγός Πλαστήρας μού είχε συστήσει να αποφύγω, όσο ήταν δυνατόν, συνεργασία με τον Ζέρβα. Διάφορες πληροφορίες που κατέφθαναν στο Παρίσι μέχρι τον Αύγουστο του 1939 τον ενεφάνιζαν ως παίζοντα διπλό παιχνίδι. Όμως και ο κ. Γονατάς και ο κ. Σταματόπουλος και άλλοι με διαβεβαίωσαν ότι ο μόνος που έχει και διάθεσιν δράσεως και δυναμικότητα είναι ο στρατηγός Ζέρβας. Την διαπίστωση αυτή την έκανα και εγώ προσωπικά».

(Πηγή: Ψηφιοποιημένες Συλλογές ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ) 

Στην οδό Μπενάκη, σε κάποιο υπόγειο υποδηματοποιείο, ο Πυρομάγλου συναντάει για δεύτερη φορά τον Ζέρβα. Η πρώτη συνάντησή τους είχε πραγματοποιηθή στο σπίτι της κ. Αθανασιάδη.

Όμως αυτή τη φορά, στο κατάστημα του αδελφού του συνταγματάρχη, μπορούν να κουβεντιάσουν πιο άνετα. Τα κουβεντιάζουν και συμφωνούν:

«Τέσσερις μόλις ώρες έφτασαν για την εκκαθάριση του εδάφους».

Ο Ζέρβας, μάλιστα, έχει προχωρήσει και προετοιμάσει και τις πρώτες θέσεις για τη λειτουργία μιας «δημοκρατικής οργάνωσης». Όταν χωρίζουν θα έχουνε συμφωνήσει και στον τίτλο: Εθνικός Δημοκρατικός Ελλληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ).

(Πηγή: Ψηφιοποιημένες Συλλογές ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ) 

Έτσι, αρχές Οκτωβρίου 1941, η νέα πολιτική επαναστατική κίνηση μπαίνει σε επίσημη συγκρότηση και δράση, με κύριους στόχους την πολιτική και κοινωνική απελευθέρωση και τον απελευθερωτικό αγώνα.

Την πρώτη Διοικητική Επιτροπή θα αποτελέσουν: Β. Πετρόπουλος, πρόεδρος, Κομνηνός Πυρομάγλου, γενικός γραμματέας, και Θ. Κουντουριώτης, Γιάννης Δημάκης και Ναπολέων Ζέρβας, μέλη.

Ο ΕΔΕΣ έμπαινε τώρα στις εθνικοαπελευθερωτικές διαδικασίες, για να γίνη σε λίγο η δεύτερη σε μαζικότητα απελευθερωτική οργάνωση της Κατοχής.

Το καταστατικό του είναι φανερά δημοκρατικό και οι πρώτες ενέργειές του σκοπεύουν στη συσπείρωση όλων των παλαιοδημοκρατικών αξιωματικών, αλλά και στον αποκλεισμό κάθε πολιτικού στελέχους του παλαιοκομματισμού.