Guerrilla Girls: Η «γυμνή αφίσα» που σόκαρε το κατεστημένο – και άνοιξε μια νέα οδό στον κόσμο της τέχνης

Ένα κυριακάτικο πρωινό στη Νέα Υόρκη το 1989, μερικές γυναίκες περιεργάζονταν τη μόνιμη συλλογή του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης. Κρυμμένη ανάμεσα στους τακτικούς θαμώνες, η ανώνυμη φεμινιστική καλλιτεχνική κολεκτίβα, τα Guerrilla Girls, πέρασε απαρατήρητη καθώς μετρούσαν προσεκτικά τον αριθμό των γυναικών καλλιτεχνών σε σχέση με τον αριθμό των γυμνών γυναικών που απεικονίζονταν στα έργα τέχνης. Ήταν σε μια μυστική αποστολή να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τη φυλετική και έμφυλη αδικία του κόσμου της τέχνης.

«Λιγότερο από το 5% των καλλιτεχνών στα τμήματα Μοντέρνας Τέχνης είναι γυναίκες, αλλά το 85% των γυμνών είναι γυναίκες»

«Η ιδέα ήταν πάντα να βρούμε αυτόν τον πυρήνα που θα μας μείνει αξέχαστος», λέει στο BBC ένα από τα ιδρυτικά μέλη των Guerrilla Girls, που χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο Käthe Kollwitz, στο Εθνικό Μουσείο Γυναικών στις Τέχνες, ενόψει μιας έκθεσης που γιορτάζει τα 40 χρόνια του έργου τους.

«Πρέπει οι γυναίκες να είναι γυμνές για να μπουν στο Met;»

Περνούσαν από τις διάφορες αίθουσες – προσπερνώντας τα ανδρικά γυμνά της αρχαίας Ελλάδας και τη σχεδόν παντελή απουσία γυμνού στα παλαιοχριστιανικά τμήματα – αλλά ήταν όταν έφτασαν στην πρώιμη σύγχρονη εποχή που βρήκαν τα στατιστικά στοιχεία που θα οδηγούσαν στην καυστική κριτική τους στον κόσμο της τέχνης. Έθεσαν το ερώτημα για το ποιος επιτρέπεται να είναι υποκείμενο και αντικείμενο στους υψηλούς διαδρόμους των πιο διάσημων ιδρυμάτων τέχνης του κόσμου.

«Λιγότερο από το 5% των καλλιτεχνών στα τμήματα Μοντέρνας Τέχνης είναι γυναίκες, αλλά το 85% των γυμνών είναι γυναίκες», γράφει η αφίσα, δίπλα σε ένα γυναικείο γυμνό, το κεφάλι του οποίου καλύπτεται από τη χαρακτηριστική μάσκα γορίλα της ομάδας. Η φιγούρα βασίζεται στον πίνακα La Grande Odalisque, 1814, του άνδρα ζωγράφου Jean-Auguste-Dominique Ingres.

Μέχρι σήμερα, η ομάδα παραμένει ανώνυμη και όταν το BBC παίρνει συνέντευξη από την Kollwitz, εκείνη φοράει τη μάσκα. «Δεν νομίζω ότι όποιος πραγματικά κοιτάζει αυτή την αφίσα μπορεί να μπει σε ένα μουσείο και να μην σκεφτεί τι υπάρχει στους τοίχους και γιατί», λέει.

Η αφίσα Do Women Have to Be Naked to Get into the Met Museum? επρόκειτο να είναι μια παραγγελία από το New York Public Art Fund, αλλά μόλις το τελικό αποτέλεσμα ήρθε στο φως, η χρηματοδότηση αποσύρθηκε. Τα Guerrilla Girls δεσμεύτηκαν για το μήνυμά τους και το τοποθέτησαν οι ίδιες σε διαφημιστικές πινακίδες και λεωφορεία. «Αποφασίσαμε να αγοράσουμε χώρο στα λεωφορεία της Νέας Υόρκης. Το κολλήσαμε επίσης οι ίδιες στους δρόμους της Νέας Υόρκης».

«Παίζοντας με τα στερεότυπα των ΜΜΕ (και της ιστορίας της τέχνης) για τις γυναίκες, πήραν πίσω τον έλεγχο του βλέμματος και το έστρεψαν εναντίον τους»

Grande Odalisque, 1814, Jean-Auguste-Dominique Ingres

«Τι κοινό έχουν αυτοί οι καλλιτέχνες;»

Η αφίσα έφερε την κολεκτίβα στο προσκήνιο και εδραίωσε το στυλ τους σε ένα μαζικό κοινό. Ο συνδυασμός χιούμορ, στατιστικών στοιχείων και τολμηρών διαφημιστικών συνθημάτων ήταν το αποκορύφωμα πολλών ετών εργασίας για την αντιμετώπιση της ανισότητας των φύλων και των φυλών. Οι δύο αρχικές αφίσες της ομάδας – What Do These Artists Have in Common? και These Galleries Show No More Than 10% Women Artists or None at All – κολλήθηκαν σε τοίχους, λάμπες δρόμων και τηλεφωνικούς θαλάμους στη Νέα Υόρκη, χωρίς να χρειάζεται άδεια από τις αποφάσεις εκείνων που διοικούσαν τα ισχυρά καλλιτεχνικά ιδρύματα.

Η απόφαση των Guerrilla Girls να υιοθετήσουν τη γλώσσα της διαφήμισης ήταν μια αντίδραση σε αυτό που θεωρούσαν αναποτελεσματικές τις παραδοσιακές διαμαρτυρίες. Η ομάδα σχηματίστηκε το 1985 μετά την παρακολούθηση μιας διαμαρτυρίας έξω από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης τον προηγούμενο χρόνο. Στη Διεθνή Επισκόπηση Πρόσφατης Ζωγραφικής και Γλυπτικής είχαν συμμετάσχει μόνο 17 γυναίκες και οκτώ μη λευκοί καλλιτέχνες από τους 169 καλλιτέχνες.

«Μερικοί από εμάς πήγαμε σε αυτή τη διαμαρτυρία και ήταν τόσο ξεκάθαρο ότι κανείς δεν ενδιαφερόταν. Όλοι απλώς πήγαν μέσα στο μουσείο. Ξέρετε, όλες αυτές οι πινακίδες για τη γυναικεία τέχνη. Δεν το πίστεψαν ούτε για ένα λεπτό. Και αυτή ήταν πραγματικά η στιγμή του ‘αχα’», είπε η Kollwitz.

Η αφίσα «Naked», όπως την αποκαλεί η Kollwitz, άλλαξε τα δεδομένα. «Συχνά έχουμε τρελό οπτικό υλικό, γεγονότα και χιούμορ – πράγματα που τους τραβάνε προς τα μέσα – και αν πραγματικά κοιτάξετε τις αφίσες μας, δεν θα ξαναδείτε ποτέ την τέχνη με τον ίδιο τρόπο».

«Τα Guerrilla Girls έφεραν την προσοχή του κοινού στις ανισότητες και τις συστηματικές διακρίσεις στον κόσμο της τέχνης και τελικά αναρωτήθηκαν – πώς ακριβώς τα μουσεία γλίτωσαν από το να γιορτάζουν την ιστορία της πατριαρχίας αντί για την ιστορία της τέχνης;»

Guerrilla Girls

«Αδιαμφισβήτητη αλλαγή»

Η συγγραφέας και podcaster Katy Hessel, στο βιβλίο της The Story of Art Without Men, επισημαίνει ότι οι καλλιτέχνες που ανέβηκαν μέχρι τη δεκαετία του ’80 είχαν όλοι μεγαλώσει με τηλεοράσεις στα σπίτια τους. «Παίζοντας με τα στερεότυπα των ΜΜΕ (και της ιστορίας της τέχνης) για τις γυναίκες, πήραν πίσω τον έλεγχο του βλέμματος και το έστρεψαν εναντίον τους».

«Τα Guerrilla Girls έφεραν την προσοχή του κοινού στις ανισότητες και τις συστηματικές διακρίσεις στον κόσμο της τέχνης και τελικά αναρωτήθηκαν – πώς ακριβώς τα μουσεία γλίτωσαν από το να γιορτάζουν την ιστορία της πατριαρχίας αντί για την ιστορία της τέχνης;»

Από μια εξωτερική δύναμη που πίεζε για χώρο, τα έργα τους που βασίζονται σε κείμενα κρέμονται τώρα συχνά στους ίδιους χώρους που κάποτε προσπαθούσαν να προκαλέσουν. Η συνεχιζόμενη ανωνυμία τους είναι μια ακόμη πρόσκληση για να θυμηθούμε τις γυναίκες καλλιτέχνες που αγωνίστηκαν στην εποχή τους. Όλα τα ιδρυτικά μέλη είναι επαγγελματίες της τέχνης από μόνες τους, αλλά ως Guerrilla Girls φέρουν τα ψευδώνυμα αποθανόντων καλλιτεχνών όπως η Frida Kahlo και η Zubeida Agha.

*Πηγή: BBC