To Save the Dates – ένα οπτικοακουστικό αρχείο για τη σύγχρονη τέχνη είναι η πρώτη ψηφιακή, εκπαιδευτική και ερευνητική πλατφόρμα στην Ελλάδα για τη διεθνή και την Ελληνική σύγχρονη τέχνη. Σχηματίστηκε σε περίοδο 30 χρόνων και περιλαμβάνει 776 τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά αρχεία, πλήρως τεκμηριωμένα και ταξινομημένα σε θεματικές κατηγορίες (καλλιτέχνες, ιστορικοί τέχνης, διευθυντές μουσείων, Μπιενάλε, μεγάλες εκθέσεις).
Το υλικό προέρχεται από τις εκπομπές που σχεδίασε, επιμελήθηκε και παρουσίασε η εικαστικός Κατερίνα Ζαχαροπούλου την περίοδο 1995 -2025. Από το 1995 έως το 1999 στον τηλεοπτικό σταθμό SevenX, και από το 2000 έως το 2025 στην ΕΡΤ (παραχώρηση υλικού Αρχείο ΕΡΤ).
Tο πρόγραμμα Save the Dates – ένα οπτικοακουστικό αρχείο για τη σύγχρονη τέχνη είναι ανοιχτό σε όσους επιθυμούν να εργαστούν, να ερευνήσουν, να εμπνευστούν, να γνωρίσουν, να θυμηθούν, να ανακαλύψουν και να μεταπλάσουν το περιεχόμενό του δημιουργικά.
Η πλατφόρμα είναι αποκλειστικά διαθέσιμη στο ΕΜΣΤ και στη Βιβλιοθήκη της ΑΣΚΤ με ελεύθερη πρόσβαση. Στο μεσοπάτωμα του ΕΜΣΤ υπάρχει ειδικά διαμορφωμένος χώρος.
Η Κατερίνα Ζαχαροπούλου μίλησε στο in για την πρώτη ψηφιακή πλατφόρμα στην Ελλάδα για την σύγχρονη τέχνη
Τι σημαίνει για εσάς προσωπικά το Save the Dates; Είναι ένα έργο τέχνης, ένα αρχείο ή κάτι ανάμεσα;
Τα αρχεία διέπονται από κανόνες ταξινόμησης, έχουν έναν χαρακτήρα σχετικά αυστηρό στον τρόπο που δομούνται. Σε προσωπικό επίπεδο αισθάνομαι πως οι ίδιες οι συναντήσεις μου με τους ανθρώπους, τα έργα, τους τόπους, τις ιδέες, τις αφηγήσεις είναι ένα υλικό μέσα από το οποίο δυνάμει μπορεί να σχηματισθεί κάτι περισσότερο από μια ταξινόμηση, ας πούμε, μια δημιουργική προσέγγιση που εκτείνεται πέρα από την τεκμηρίωση. Με αυτό το σκεπτικό το 2014 παρουσίασα την εικαστική εγκατάσταση «Ρωτώντας» στο ισετ, της οποίας η μορφή πρότεινε μια καλλιτεχνική προσέγγιση στο περιεχόμενο ενός αρχείου. Υπό αυτή τη σημασία θα μπορούσα να πω πως το SAVE THE DATES είναι ένα εργαστήριο ιδεών και πολλές εκδοχές ανάγνωσης και χρήσης μπορούν να προκύψουν.
Το υλικό συγκεντρώνεται μέσα από τρεις δεκαετίες. Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις στο να «κρατήσετε το νήμα» σε τόσο μακροχρόνιο έργο;
Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να καταγραφεί ό,τι συνέβαινε κυριολεκτικά μπροστά στα μάτια μου, δηλαδή ο σχηματισμός της σύγχρονης εικαστικής σκηνής με την μορφή που την αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Είχα φίλους καλλιτέχνες, έβλεπα την προσπάθειά τους να αρθρώσουν μια νέα γλώσσα ικανή να συνδιαλέγεται με ό,τι συνέβαινε στον κόσμο εκείνη τη στιγμή. Παράλληλα αναρωτιόμουν και για το δικό μου έργο, από πού αντλεί, τι προτείνει, πως εντάσσεται στην εποχή του, για ποιο λόγο ένας καλλιτέχνης γίνεται σημαντικός, πόσο η κοινωνία τον χρειάζεται, τι είναι αυτό που λέει και ενδιαφέρει τους άλλους, το κοινό, τους πολίτες, και με όρους τηλεοπτικούς τους θεατές. Στόχος μου αυτά τα 30 χρόνια ήταν να ωφελείται ο νους και η ψυχή του ανθρώπου που μας βλέπει και μας ακούει.
Όταν ξεκίνησα τις εκπομπές στο SevenX στα μέσα της δεκαετίας του ’90 τίποτα από όσα βιώνουμε σήμερα σαν κοινωνία δεν είχε συμβεί. Δεν είχαμε μουσείο σύγχρονης τέχνης και οι έλληνες καλλιτέχνες δεν είχαν παρά το παράδειγμα των δασκάλων τους και κάποιες σποραδικές αναφορές στο τι συνέβαινε στο εξωτερικό. Λίγοι είχαν ταξιδέψει. Υπήρχε βέβαια η γενιά του ‘60 και του ’70 με καλλιτέχνες που έζησαν έξω και γυρίζοντας στην Ελλάδα έφεραν μια νέα γλώσσα ενώ αναζήτησαν και βρήκαν τη δική τους προσωπική ταυτότητα. Σε αυτό ακριβώς το περιβάλλον άρχισε να δημιουργείται μια νέα δυναμική από νέους τότε καλλιτέχνες.
Το «νήμα» που κράτησα είχε την αρχή του στην πεποίθηση ότι κάτι συμβαίνει, κάτι διαφορετικό που αξίζει να έχει διάρκεια ώστε να φανεί όλη του η δυναμική. Αντιλαμβανόμουν επίσης ότι ένας κόσμος χρειαζόταν μια κατανοητή ερμηνεία της σύγχρονης τέχνης .Κατάλαβα νωρίς πως η αρχική προσέγγιση στη σύγχρονη τέχνη χρειάζεται σχετικά απλούς τρόπους ερμηνείας για να φτάσει στον κόσμο και την εξοικείωση προς μια άλλου τύπου συγκίνηση προερχόμενη από νέες εναποθέσεις ιδεών και φόρμας. Η τηλεόραση δεν είναι τόπος διδασκαλίας αλλά περιβάλλον επικοινωνίας. Κάπου έπρεπε να βρεθεί η χρυσή τομή.
Οι εκπομπές μακροημέρευσαν αφενός γιατί ήμουν επίμονη στην διεκδίκησή τους, αφετέρου γιατί οι διοικήσεις της ΕΡΤ υποστήριξαν αυτή την επιμονή. Υποθέτω πως πλην του θεσμικού της ρόλου συνέβαλε και το καλό αποτέλεσμα. Μόνο η ΕΡΤ θα μπορούσε να διαθέσει πόρους, μέσα και ανθρώπινο δυναμικό για να καταγραφεί αυτή η νέα πραγματικότητα που ξεκινούσε το 2000.Ήταν η αρχή ενός νέου αιώνα και η στιγμή να δούμε τον Κόσμο αλλιώς… Το νήμα έγινε νόημα και το νόημα ανάγκη που ανανεωνόταν διαρκώς.
Πώς αλλάζει η ματιά μας στη σύγχρονη τέχνη όταν έχουμε πρόσβαση σε ένα αρχείο σαν το δικό σας; Πιστεύετε ότι επηρεάζεται η ιστοριογραφία της τέχνης στην Ελλάδα;
Αυτό μάλλον πρέπει να απαντηθεί από άλλους που θα έρθουν σε επαφή με το αρχείο κάτι στο οποίο προσδοκώ. Μπορώ μόνο να πω πως είναι η πρώτη φορά που υπάρχει πρόσβαση σε ένα τόσο ευρύ οπτικοακουστικό υλικό για την ελληνική και διεθνή σύγχρονη τέχνη. Είναι πιθανόν να δημιουργηθούν νέες αναγνώσεις και επαναξιολογήσεις, να φανεί πόσα σημαντικά πράγματα συνέβησαν, πόσο καλούς καλλιτέχνες είχαμε και έχουμε, πόσοι και ποιοί συνέβαλλαν στην διαμόρφωση συνείδησης και γλώσσας με την οποία μπορούμε να συνομιλούμε εκτός συνόρων με μεγαλύτερη εμπιστοσύνη αλλά και ποιοί δεσμοί αναπτύχθηκαν χάρη σε ανθρώπους που συνεισέφεραν και ακόμη το κάνουν, γεφυρώνοντας την ιδιαιτερότητα και εσωστρέφεια πολλών χρόνων με τα νέα δεδομένα της διεθνούς σκηνής.
Ό,τι δυναμικό και ενδιαφέρον συνέβαινε, για αρκετά χρόνια, εκπορευόταν εν πολλοίς από ατομικές προσπάθειες και μεγάλη δόση πάθους και πίστης σε μια ιδέα. Το αρχείο αποκαλύπτει πολλά , είναι η ιστορία μιας διαδρομής με όρους εξαιρετικά ιδιαίτερους και συχνά μη αναμενόμενους. Είναι η φωνή πού έγινε σώμα και ίσως είναι η πρώτη φορά που εμφανίζεται τόσο καθαρά ώστε να το κατανοήσουμε. Υπό αυτή την έννοια η ιστοριογραφία της τέχνης πιθανόν επηρεάζεται και, αν μη τι άλλο εμπλουτίζεται.
Η εκπομπή ξεκίνησε σε ένα μικρό ιδιωτικό κανάλι και συνεχίστηκε στην ΕΡΤ. Τι ρόλο έπαιξε η δημόσια τηλεόραση στην υποστήριξη της σύγχρονης τέχνης μέσα από το έργο σας;
‘Όπως ήδη ανέφερα ήταν ο μόνος φορέας που θα μπορούσε να υποστηρίξει μια εκπομπή για τη σύγχρονη τέχνη, τόσο πρακτικά όσο και επί της ουσίας. Ανεξαρτήτως από τις λεγόμενες παθογένειές της η ΕΡΤ είχε πάντα και σε όλες της τις φάσεις ικανούς και εμπνευσμένους ανθρώπους σε διάφορες θέσεις, από τη διοίκηση έως τους τεχνικούς και τους σκηνοθέτες της. Βρήκα υποστήριξη και έναν καλό λόγο, που πιστέψτε με έχει αξία, από την πλειοψηφία των ανθρώπων με τους οποίους έπρεπε να συνεννοηθώ. Από το 2000 έως σήμερα καμία διοίκηση δεν ήταν αρνητική για τη συνέχεια της εκπομπής, σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις ήταν και δημιουργικά βοηθητικές.
Η ΕΡΤ μου έδωσε τη δυνατότητα για ταξίδια στο εξωτερικό, για την παρακολούθηση των Μπιενάλε Βενετίας, των μεγάλων σημαντικών εκθέσεων στο εξωτερικό και την ταυτότητά της ως δημόσιου εθνικού φορέα ώστε να ανοίγουν οι πόρτες εμβληματικών μουσείων όπως το Λούβρο, το MoMa και τόσα άλλα. Μη νομίζει κανείς ότι ήταν πάντα εύκολο. Υπήρξαν και δυσάρεστες περίοδοι, όπως το κλείσιμο της ΕΡΤ. Η μεταβολή από εσωτερική σε εξωτερική παραγωγή δημιούργησε νέες ανάγκες ενώ η κρίση έφερε περικοπές και πλήθος δυσκολιών που ακόμη ισχύουν σε μεγάλο βαθμό. Τα ταξίδια στο εξωτερικό ελαχιστοποιήθηκαν και τα χαμηλά κόστη δυσκόλεψαν τα γυρίσματα.
Παρ’όλα αυτά πιστεύω πως η ΕΡΤ κατανόησε και υποστήριξε τη σημασία της καταγραφής του σύγχρονου κόσμου της τέχνης ως ένα καθήκον της δημόσιας τηλεόρασης μιας χώρας Ευρωπαϊκής που θέλει την εξωστρέφεια των ιδεών προς όφελος των πολιτών της. Η τέχνη εξακολουθεί να είναι ένας χώρος ελευθερίας της έκφρασης και αναζήτησης νοήματος, ως εκ τούτου ο ρόλος της στην κοινωνία εκτός από αναγκαίος είναι και παρηγορητικός. Και χαίρομαι πολύ που οι εκπομπές μας στην ΕΡΤ έγιναν σημείο αναφοράς για τη σύγχρονη τέχνη.
Μπορείτε να θυμηθείτε μια συνέντευξη ή μια στιγμή στο αρχείο που σας έχει σημαδέψει; Κάτι που ακόμη σας συγκινεί ή σας εμπνέει;
Πολλές είναι η αλήθεια, και αν αναφέρω μία θα αδικήσω τις άλλες. Σαν ιδιαίτερη στιγμή λόγω της προσωπικότητάς της κυρίως, κρατώ την συνάντηση με την Marina Ambramovic στο σπίτι της στη Ν.Υόρκη λίγο πριν την ιστορική, διάρκειας τριών μηνών, περφόρμανς της “The Artist is Present” στο MoMA τον Μάρτιο του 2010. Μας δέχθηκε δύο 24άωρα πριν την έναρξη της περφόρμανς.
Έτρωγε ελάχιστα και προετοιμαζόταν για την μεγάλη σιωπή μέσα από μια, ασύλληπτης έκτασης υπερέκθεση ,σε ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου. Ήταν η στιγμή που για πρώτη φορά και μόνο εγώ και η κάμερα βλέπουμε την Μαρίνα να κουβαλάει από μια ντουλάπα τα ειδικά σχεδιασμένα φουστάνια και τη καρέκλα της περφόρμανς για να μας τα δείξει και να εξηγήσει τον σχεδιασμό τους.
Η σκηνή αυτή διασώζεται στο αρχείο. Ήταν ένα δώρο, αλλά και μια ένδειξη εκτίμησης στην ελληνική τηλεόραση και σε εμένα προσωπικά. Ό,τι σας περιγράφω έχει πίσω του πολύ λεπτές αποχρώσεις τρόπων, εξομολογήσεων και ανταλλαγής ενέργειας. Η ίδια με ενθάρρυνε διαρκώς σε συναντήσεις μας για τον σχηματισμό ενός αρχείου και την θέασή του ως καλλιτεχνικό έργο μακράς πνοής. Υπήρξε η πιο επιδραστική συνάντηση που είχα στα 30 αυτά χρόνια δουλειάς, όχι μόνο τηλεοπτικής αλλά και καλλιτεχνικής. Με ενέπνεε και με συγκινούσε πέρα από τα γνωστά της επιτεύγματα για την λιγότερο γνωστή στον κόσμο ευαλωτότητά της.
Το Save the Dates είναι ανοιχτό σε χρήση και επανερμηνεία. Πόσο σημαντικό είναι για εσάς να δώσετε τη σκυτάλη σε νέες γενιές δημιουργών και ερευνητών;
Ίσως το σημαντικότερο είναι αυτό! Ονειρεύομαι νέους ανθρώπους να εμπνέονται, να συγκινούνται, να ενθαρρύνονται, να ενθουσιάζονται με την προοπτική μιας δικής τους έρευνας και ερμηνείας του περιεχομένου του αρχείου. Οι νέες γενιές νομίζω πως χρειάζονται την αίσθηση της συνέχειας και της αλληλουχίας. Δεν μπορεί να υπάρξει συνέχεια στα πράγματα χωρίς παραδείγματα, αναφορές σε ανθρώπους και έργα, σε φωνές που απηχούν καθολικά αιτήματα και συναισθήματα.
Όλες οι πρωτοπορίες πέρασαν από δρόμους περπατημένους από άλλους ώσπου να βρουν τη δική τους φωνή. Κάθε γενιά έχει να φέρει στο προσκήνιο τα δικά της ζητήματα αλλά τα βασικά μένουν ίδια: Είναι η στάση, το κουράγιο, το θάρρος, η αμφιβολία ακόμη και η διαχείριση του λάθους ή της αποτυχίας. Η σκυτάλη παραδίδεται από κάποιον σε κάποιον άλλο, έτσι πάει…
Πώς θα περιγράφατε την αισθητική ή τη μεθοδολογία σας στην επιμέλεια αυτού του αρχειακού σύμπαντος; Είναι κι αυτό μια μορφή καλλιτεχνικής πρακτικής;
Αν και η καλλιτεχνική πρακτική δεν είναι μια έννοια που συμπαθώ, προτιμώ την έννοια της εργασίας και της μεθόδου, θα πω ότι η αισθητική στην επιμέλεια προέκυψε από την ιδια την μορφή του περιεχομένου. Δεν δούλεψα μόνη, μαζί μου από το 2019 που ξεκίνησε η δημιουργία αυτού του αρχειακού σύμπαντος όπως ωραία το λέτε, ήταν και είναι δύο νέοι άνθρωποι που δούλεψαν πολύ γι αυτό που βλέπουμε σήμερα. Η επιμελήτρια και ιστορικός τέχνης Δώρα Βασιλάκου βοήθησε στην σύνταξη του περιεχομένου και ο Σέργιος Ζαλμάς επιμελήθηκε τον σχεδιασμό της πλατφόρμας και την ψηφιακή της μορφή. Η αισθητική και η μεθοδολογία μας πηγάζει από το υλικό μας και την ενέργειά του, την αύρα του θα έλεγα αν δεν γίνομαι υπερβολική.
Πιστεύετε ότι η τεχνολογία έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο «θυμόμαστε» την τέχνη; Πώς το αντιμετωπίζει αυτό το αρχείο;
Ασφαλώς η τεχνολογία επιτάχυνε δραματικά την πρόσβαση όχι μόνο στην τέχνη αλλά σε όλα τα πεδία της μνήμης, ιστορία, αρχειακό υλικό, εικόνες, χρονολογίες… Η μνήμη από τελετουργικό γεγονός έγινε πληροφορία. Σήμερα, ακόμη και αν δεν βρεθείς ποτέ σε ένα μουσείο έχεις την δυνατότητα να το περιηγηθείς ψηφιακά .Για εμένα είναι σαφές πως η τεχνολογία δεν συνδέεται με την συγκίνηση απλά και μόνο επειδή διευκολύνει την πρόσβαση στα έργα τέχνης. Το SAVE THE DATES προσπαθεί το αντίθετο, χρησιμοποίησε την τεχνολογία σχεδόν στοιχειωδώς για να σχηματιστεί σαν πλατφόρμα,όμως στο ίδιο του το περιεχόμενο είναι βαθιά ανθρώπινο, σχεδόν χειροποίητο. Αποτελείται από φωνές ενός κόσμου που νοιάζεται προσωπικά και αδιαμεσολάβητα για την ανθρώπινη συνθήκη, και που η τεχνολογία τον εξυπηρετεί δεν τον καθορίζει. Είναι ένα αρχείο της μνήμης και της αφήγησης. Ίσως στο μέλλον αυτή η μορφή καταγραφής της τέχνης να μην υπάρχει πιά…
Ποια είναι η σχέση του Save the Dates με τη δημόσια μνήμη; Υπάρχει μια πολιτική διάσταση στη διατήρηση και ταξινόμηση της πολιτισμικής παραγωγής;
Αν ως δημόσια μνήμη θεωρήσουμε τη συλλογική μνήμη τότε το αρχείο SAVE THE DATES -που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «σώστε, κρατήστε, διατηρείστε τις ημερομηνίες» – συμβάλλει στην ανάδειξή της ως πολιτικό γεγονός. Όλη η τέχνη έχει και πολιτική διάσταση, από την αρχαία τέχνη ως τη Σφαγή της Χίου του Ντελακρουά και ως τα έργα του Γιάννη Κουνέλη για να φέρω μερικά παραδείγματα. Στο αρχείο θα βρούμε καλλιτέχνες και ιστορικούς να μιλούν ποιητικά ή και ιστορικά για αυτά τα ζητήματα και θα βρούμε εκθέσεις μεγάλης πολιτικής σημασίας Η πολιτική διάσταση της ταξινόμησης της πολιτισμικής παραγωγής είναι σπουδαία αν καταφέρνει να εγείρει την επιθυμία για αναγνώριση εαυτού και αλλήλων ως μέρη ενός κόσμου ανοιχτού, διαρκώς μεταβαλλόμενου με ανόμοια χαρακτηριστικά πλην όμως κοινές επιθυμίες για ελευθερία, ισοτιμία, σεβασμό. Πιστεύω ότι το αρχείο διασώζει αυτές τις επιθυμίες.
Αν μπορούσατε να συνοψίσετε την ουσία του Save the Dates με μία λέξη ή μια εικόνα, ποια θα ήταν αυτή;
Την εικόνα ενός συγκινημένου ανθρώπου μπροστά σε ένα ανοιχτό φωτεινό παράθυρο
Την Πέμπτη 29 Μαΐου στις 19:00 θα γίνει στο ΕΜΣΤ η παρουσίαση του Save the Dates – ένα οπτικοακουστικό αρχείο για τη σύγχρονη τέχνη.
Θα μιλήσουν η Κατερίνα Ζαχαροπούλου, οι συνεργάτες της Δώρα Βασιλάκου και Σέργιος Ζαλμάς καθώς και ο Βασίλης Αλεξόπουλος, Διευθυντής του Αρχείου της ΕΡΤ. Συντονισμός συζήτησης: Ελένη Κούκου.
![Άκρως Ζωδιακό: Τα Do’s και Don’ts στα ζώδια σήμερα [Παρασκευή 12.12.2025]](https://www.in.gr/wp-content/uploads/2025/12/jake-kokot-PbDLAy38QZM-unsplash-315x220.jpg)
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232442
