Ευρώπη: Μόνο αν επενδύσει στους πολίτες θα αντιμετωπίσει τον λαϊκισμό και θα ενισχύσει την ασφάλεια

Η Ευρώπη βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή. Η ήπειρος αντιμετωπίζει ένα δύσκολο περιβάλλον ασφάλειας που απαιτεί σημαντικές επενδύσεις, ενώ η επίμονα αδύναμη ανάπτυξη απειλεί να μετατραπεί σε διαρθρωτικό ζήτημα.

Ταυτόχρονα, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις διαπιστώνουν ότι η ικανότητά τους να δράσουν περιορίζεται όλο και περισσότερο, καθώς ο πολιτικός κατακερματισμός και η αστάθεια, που επιδεινώνονται από την άνοδο των λαϊκιστικών κινημάτων, υπονομεύουν την αποτελεσματική διακυβέρνηση.

Σε απάντηση, ορισμένες κυβερνήσεις μπορεί να μπουν στον πειρασμό να καταφύγουν σε περικοπές δαπανών. Τα πρόσφατα μέτρα λιτότητας που εισήγαγε η κυβέρνηση του Κιρ Στάρμερ στο Ηνωμένο Βασίλειο ή η προσπάθεια της Γερμανίας να ενισχύσει τους προϋπολογισμούς ασφαλείας, χωρίς ανάλογες επενδύσεις σε βασικές δημόσιες υπηρεσίες όπως η υγειονομική περίθαλψη και η κοινωνική στήριξη, καταδεικνύουν αυτή την τάση.

Μια τέτοια προσέγγιση, ωστόσο, θα ήταν λανθασμένη, προειδοποιεί η Catherine de Vries, καθηγήτρια Πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Bocconi και πρόεδρος του Ινστιτούτου χάραξης ευρωπαϊκής πολιτικής, με άρθρο της στο Social Europe.

Και αυτό γιατί παρερμηνεύει τα διδάγματα της λαϊκιστικής έξαρσης της προηγούμενης δεκαετίας. Η άνοδος του λαϊκισμού δεν καθοδηγήθηκε μόνο από την οικονομική δυσπραγία ή την πολιτισμική ανησυχία, αλλά από κάτι βαθύτερο: μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι το κράτος είχε εγκαταλείψει τους απλούς πολίτες και ένα αίσθημα ότι τα κυρίαρχα πολιτικά κόμματα ήταν συνένοχα.

Οι κυβερνήσεις πρέπει να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη στους δημόσιους θεσμούς

Για να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών, οι κυβερνήσεις δεν θα πρέπει να αποδυναμώσουν περαιτέρω το κράτος, αλλά αντίθετα να επικεντρωθούν στο να το κάνουν να λειτουργεί καλύτερα: να μειώσουν τις γραφειοκρατικές ανεπάρκειες, να βελτιώσουν την παροχή υπηρεσιών και να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη στους δημόσιους θεσμούς.

Ο λαϊκισμός είναι το ναρκωτικό της εποχής μας, μια ισχυρή, μεθυστική δύναμη που μουδιάζει μια ευρέως διαδεδομένη αίσθηση εγκατάλειψης, χωρίς να αντιμετωπίζει τις βαθύτερες αιτίες της, τονίζει χαρακτηριστικά η πολιτική επιστήμονας. Προσφέρει μια φευγαλέα αίσθηση ενδυνάμωσης και ανήκειν, διοχετεύοντας την απογοήτευση σε οργή κατά των ελίτ και των παρείσακτων.

Ωστόσο, όπως κάθε ναρκωτικό, απλώς καλύπτει τον βαθύτερο πόνο: τις εξαφανιζόμενες θέσεις εργασίας, τους διαβρωμένους κοινωνικούς δεσμούς και τα εξαρθρωμένα μέρη που έκαναν τις κοινότητες εξαρχής ευάλωτες στη δυσαρέσκεια. Ο λαϊκισμός καταπραΰνει τη δυσαρέσκεια, αλλά συνήθως αποτυγχάνει να δώσει λύσεις για τη θεραπεία της.

Οι περικοπές στις δημόσιες υπηρεσίες ενίσχυσαν τα ακροδεξιά κινήματα

Το γεγονός ότι ο λαϊκισμός ανταποκρίνεται στα παράπονα αλλά σπάνια τα λύνει, αποτελεί μια κρίσιμη ευκαιρία για τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις να διεκδικήσουν τους ψηφοφόρους. Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουν τα νόμιμα παράπονα που εκμεταλλεύεται ο λαϊκισμός, ιδίως το αίσθημα προδοσίας που απορρέει από οικονομικές πολιτικές όπως η λιτότητα.

Μελέτες οικονομολόγων έχουν δείξει πώς τα μέτρα λιτότητας τροφοδότησαν άμεσα την υποστήριξη για το Brexit, ενώ έρευνες πολιτικών επιστημόνων αποκαλύπτουν πώς οι περικοπές στις δημόσιες υπηρεσίες ενίσχυσαν τα ακροδεξιά κινήματα σε όλη την Ευρώπη.

Άλλες μελέτες αποκαλύπτουν πώς οι ανησυχίες σχετικά με τη στέγαση και την εκτίναξη των ενοικίων έχουν υποδαυλίσει την πολιτική δυσαρέσκεια, ενώ η μειωμένη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη έχει αυξήσει τη δυσαρέσκεια, ενισχύοντας την απήχηση της λαϊκιστικής ρητορικής.

Για να αντιμετωπίσουν το ρεύμα του λαϊκισμού, οι πολιτικοί τής επικρατούσας τάσης πρέπει να αναζωογονήσουν το κοινωνικό συμβόλαιο, αποδεικνύοντας ότι το κράτος μπορεί και πάλι να αποτελέσει δύναμη για το καλό. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να επενδύσουν στην παροχή δημόσιων υπηρεσιών, να επιτρέψουν την ανέγερση κατοικιών και να μειώσουν τα διοικητικά βάρη για τους πολίτες που προσπαθούν να έχουν πρόσβαση στο κράτος.

«Πρώτα εμείς» – Πώς τα κράτη χάνουν την ηθική τους διάσταση

Μόνο κάνοντας την κυβέρνηση να λειτουργεί για τους πολίτες μπορούν οι κυρίαρχες δυνάμεις να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών και να αποδείξουν ότι το κράτος έχει σημασία για την κοινωνία. Αυτό κάνει να αξίζει τον κόπο ακόμα και να… πληρώνουμε φόρους. Με τον τρόπο αυτό, οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις προσφέρουν κάτι περισσότερο από απλή ρητορική: βάζουν τα χρήματά τους εκεί όπου πρέπει για να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη και να δείξουν ότι κατανοούν πραγματικά τις κυβερνητικές αποτυχίες που οδήγησαν τους ψηφοφόρους στην αγκαλιά των λαϊκιστών.

Οι πολιτικές μετά την οικονομική κρίση σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες επικεντρώθηκαν στις περικοπές και την ιδιωτικοποίηση του δημόσιου χώρου. Αυτό συνέβαλε στη μείωση της πολιτικής εμπιστοσύνης, στην αίσθηση της αδικίας και στη φυλετική ευημερία που βασίζεται στη νοοτροπία «πρώτα εμείς». Με αυτό, το κράτος χάνει όχι μόνο τον σκοπό του αλλά και την ηθική του διάσταση.

Η ποιότητα του δημόσιου χώρου και οι δημόσιες σχέσεις δεν προκύπτουν αυθόρμητα – πρέπει να επενδύσει κανείς σε αυτές. Γι’ αυτό πρέπει να διατηρούνται οι δημόσιες υπηρεσίες, δίνοντας στην ιδιότητα του πολίτη μια απτή μορφή. Σε αυτό το κομβικό σημείο της ιστορίας μας, όπου απειλείται η ασφάλεια της ευρωπαϊκής ηπείρου, ας αξιοποιήσουν οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις αυτή τη στιγμή για να αναζωογονήσουν το κράτος, όχι μόνο μέσω της άμυνας, αλλά με την αναζωογόνηση του κοινωνικού καπιταλισμού ευρωπαϊκού τύπου μέσω ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου.

Δεν αρκεί η άμυνα – Απαιτείται επανεπένδυση στους πολίτες

Η στρατηγική ασφάλειας της Ευρώπης πρέπει να είναι ολιστική και πολυδιάστατη, περιλαμβάνοντας περισσότερα από την άμυνα. Ενώ οι πρόσφατες προσπάθειες έχουν ορθώς επικεντρωθεί στον μετριασμό των κινδύνων, αυτή η στενή προσέγγιση κινδυνεύει να παραβλέψει τη σημασία της οικονομικής ασφάλειας.

Η στρατηγική των κυβερνήσεων στην Ευρώπη θα πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην καινοτομία, τη διεθνή συνεργασία και τις ισχυρές οικονομικές πολιτικές, που επιτρέπουν στις χώρες να έχουν το δημοσιονομικό περιθώριο να επενδύσουν στους πολίτες τους. Η ενσωμάτωση της ασφάλειας σε όλους τους τομείς πολιτικής είναι απαραίτητη, αλλά θα πρέπει να αποφύγουν να πέσουν στην παγίδα της επιλογής μεταξύ του πολέμου και της ευημερίας. Μόνο με την υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης, 360 μοιρών προσέγγισης, μπορεί η Ευρώπη να διασφαλίσει τα στρατηγικά της συμφέροντα σε ένα ολοένα και πιο πολύπλοκο παγκόσμιο τοπίο.

Όπως έλεγε ο Φράνκλιν Ρούσβελτ το 1944, «η αληθινή ατομική ελευθερία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς οικονομική ασφάλεια και ανεξαρτησία. Οι αναξιοπαθούντες άνθρωποι δεν είναι ελεύθεροι άνθρωποι». Η συρρίκνωση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου θα πονέσει μια ήπειρο που έχει ήδη πληγεί από τις δημόσιες υποεπενδύσεις και τις προβληματικές δημόσιες υπηρεσίες, και αυτό θα μπορούσε να σκοτώσει τις προσπάθειες της Ευρώπης για ασφάλεια στην κάλπη.