«Ωρολογιακή βόμβα» το κατεστραμμένο φράγμα Κάκοφκα στην Ουκρανία

Επικίνδυνα βαρέα μέταλλα που είχαν συσσωρευτεί στον βυθό της λίμνης Κάκοφκα στην Ουκρανία βρίσκονται πλέον εκτεθειμένα στην επιφάνεια μετά την καταστροφή του φράγματος που τα συγκρατούσε και απειλούν να δηλητηριάσουν τα νερά του Δνείπερου και την γύρω περιοχή, προειδοποιεί μελέτη στο περιοδικό Science.

Στην πόλη της Ζαπορίζια κοντά στο Κάκοφκα βρίσκονταν τα εργοστάσια που παρήγαγαν το Zaporozhets, το φθηνό, θρυλικό της Σοβιετικής Ένωσης. Για δεκαετίες, τα εργοστάσια που έφτιαχναν εξαρτήματα για το όχημα, μαζί με άλλες βιομηχανίες και αγροτικές εγκαταστάσεις, έριχναν στη λίμνη λύματα με νικέλιο, κάδμιο, μόλυβδο και άλλα βαρέα μέταλλα.

Η τοξική ρύπανση έμενε παγιδευμένη στα λασπώδη ιζήματα του βυθού μέχρι τις 6 Ιουνίου 2023, όταν ένα τμήμα του φράγματος μήκους 400 μέτρων κατέρρευσε ξαφνικά, πιθανότατα λόγω σαμποτάζ για το οποίο η Ρωσία και η Ουκρανία αλληλοκατηγορούνται.

Περισσότερα από 16 κυβικά χιλιόμετρα νερού, μαζί με τόνους μολυσμένων ιζημάτων, χύθηκαν ξαφνικά στον Δνείπερο, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν αρκετά άτομα και να μείνουν χωρίς υδροδότηση ένα εκατομμύριο άνθρωποι έμειναν χωρίς υδροδότηση.

Οι καλλιέργειες καταστράφηκαν την πιο παραγωγική περιοχή της Ουκρανίας όταν τα αρδευτικά κανάλια στέρεψαν από την εξαφάνιση της τεχνητής λίμνης.

Μεγάλο τμήμα της Χερσώνας πλημμύρισε μετά την κατάρευση του φράγματις (Reuters)

Το θετικό είναι ότι τα οικοσυστήματα της περιοχής άρχισαν να ανακάμπτουν, όπως διαπίστωνε μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο στην επιθεώρηση Ecological Processes. Οι απειλούμενοι οξύρυχγοι από τους οποίους παράγεται χαβιάρι επέστρεψαν σε αυτή την περιοχή του Δνείπερου, ενώ στο κέντρο της αποξηραμένης πλέον λίμνης φύτρωσε μια συστάδα με ιτιές.

Η τοξική απειλή όμως παραμένει, προειδοποιεί η νέα μελέτη. Τα βαρέα μέταλλα της λίμνης «είναι μια τοξική ωρολογιακή βόμβα» λέει ο Αλεξάντερ Σουκοντόλοφ του Ινστιτούτου «Λάιμπνιτς» Οικολογίας Γλύκών Νερών στη Γερμανία, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Πριν από την κατάρρευση του φράγματος, υπολογίζει η μελέτη, ο βυθός της λίμνηγς Κάκοφκα είχε συσσωρεύσει ένα στρώμα ιζημάτων με πάχος 1,5 μέτρο και συνολικό όγκο 1,7 κυβικών χιλιομέτρων.

Περίπου 83.000 τόνοι βαρέων μετάλλων υπολογίζεται ότι κρύβονται στην αποξηραμένη λάσπη, η οποία σε κάποιες περιοχές έχει καλυφθεί από μια καφετιά μεταλλική κρούστα.

Η πλημμύρα που εκδηλώθηκε με την κατάρρευση του φράγματος παρέσυρε μόνο το 1% των ιζημάτων, όπως οι εποχικές πλημμύρες θα συνεχίσουν να μεταφέρουν τα βαρέα μέταλλα στα νερά του Δνείπερου.

Αυτό συνέβη για παράδειγμα την άνοιξη του 2024, όταν μια έκταση σχεδόν 900 τετραγωνικών χιλιομέτρων καλύφθηκε από μολυσμένα νερά.

Ο μεγάλος κίνδυνος για τον οποίο προειδοποιεί η μελέτη είναι η συσσώρευση των τοξικών μετάλλων στο τροφικό πλέγμα, μια πιθανή παρενέργεια που ακόμα δεν έχει μελετηθεί στην περιοχή.

Οι ερευνητές προτείνουν τη δημιουργία δύο φραγμάτων πλάτους 15 χιλιομέτρων για να συγκρατηθούν οι πλημμυρικές ροές σε αυτή την περιοχή του Δνείπερου.

Θα ήταν μια προσωρινή λύση μέχρι να αποφασίσει η Ουκρανία αν θα ξαναχτίσει το φράγμα του Κάκοφκα, ένα θέμα που παραμένει αμφιλεγόμενο.

Στο μεταξύ, οι ερευνητές δηλώνουν ότι ανησυχούν για ενδεχόμενη επίθεση στα πέντε φράγματα που παραμένουν στον Δνείπερο ή στα φράγματα ενός άλλου ποταμού, του Δνείστερου.

Όπως γράφουν οι συντάκτες της μελέτης, «στην περίπτωση που στοχοποιηθούν περισσότερα φράγματα, ο ανθρώπινος απολογισμός και η περιβαλλοντική βλάβη θα είχαν κατακλυσμιαίες διαστάσεις».