Λιβαθινός : Ολες οι ρατσιστικές αναφορές του κατά των αναπήρων

Είμαστε με τα δικαιώματα, αν δεν χτυπούν την πόρτα μας, όπως αποδεικνύει η καταγγελία της Κίνησης Ανάπηρων Καλλιτεχνών που αφορά στον πρώην διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, Στάθη Λιβαθινό. Παρακάμπτωντας τις νέες -τότε- νομοθετικές αλλαγές, ως άρχων υπέρ νόμου, ο Στάθης Λιβαθινός όχι μόνο αρνήθηκε να υλοποιήσει διατάξεις υπέρ των αναπήρων, αλλά μάλιστα εξέφρασε βαθύτατα μισαναπηρικές θέσεις, φτάνοντας στο σημείο να συγκρίνει τους ανάπηρους καλλιτέχνες με… ζώα!

Το χρονικό

Όπως αναφέρεται στην καταγγελία της “Κίνησης”:

Η Κίνηση Ανάπηρων Καλλιτεχνών από την αρχή της δημιουργίας της είχε θέσει ως πρωτεύοντα στόχο την κατάργηση του όρου της «αρτιμέλειας» από τα Προεδρικά Διατάγματα που αποκλείουν τους/τις ανάπηρους/ες σπουδαστές/ριες από τα προγράμματα εκπαίδευσης των εθνικών/ιδιωτικών Δραματικών Σχολών και σχολών Χορού στην Ελλάδα μέσα από ποικίλες καλλιτεχνικές και ακτιβιστικές δράσεις.

Με αφορμή την 3η Δεκέμβρη το 2014 (Παγκόσμια και Εθνική Ημέρα Αναπήρων) η «Κίνηση» πραγματοποίησε ταυτόχρονα «παραστάσεις διαμαρτυρίας» στην είσοδο του κεντρικού κτηρίου του Εθνικού Θεάτρου, στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και στο Υπουργείο Πολιτισμού. Ο στόχος ήταν η δημοσιοποίηση των αιτημάτων της για την άμεση κατάργηση της διάταξης των: άρθρου 6, παρ. 3 του Π.Δ. 336/1989 ΦΕΚ Α’ 156/08/06/1989 και άρθρου 8, παρ. 1 εδ. Γ του Π.Δ. 370/1983 ΦΕΚ Α’ 130/22-9-1983 που έθεταν ως προϋπόθεση συμμετοχής των σπουδαστών την αρτιμέλεια.

Η δημοσιοποίηση της δράσης είχε ως συνέχεια να υποβληθεί ερώτηση στη Βουλή εκ μέρους της κ. Μάνιας Παπαδημητρίου και άλλων 10 βουλευτών/τριών του ΣΥΡΙΖΑ. Ακολούθησαν συναντήσεις με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού κ. Σωτήρη Χατζάκη μέχρι την αντικατάστασή του.

Τον Οκτώβριο του 2015 η «Κίνηση» υπέβαλε υπόμνημα και συναντήθηκε με τον νέο Καλλιτεχνικό Διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου κ. Στάθη Λιβαθινό, ενημερώνοντάς τον για όσα είχαν προηγηθεί, καθώς ζητήσαμε διευκρινήσεις και για καταγγελία άρνησης χορήγησης μηδενικού εισιτηρίου σε ανάπηρο θεατή μέσω της «πολιτικής δωρεάν εισιτήριων μόνο για χρήστες αμαξιδίου».

Στη συνάντηση αυτή μας έγινε ξεκάθαρο ότι η καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού γνωρίζει τι οφείλει ή μπορεί να εφαρμόσει και πάγωσε κάθε διάθεση για συνεργασία. Επισημαίνουμε ότι τη συνάντηση καταγράψαμε με φανερή κάμερα, μέχρι τη στιγμή που ο κ. Λιβαθινός ζήτησε να διακόψουμε την εγγραφή.

Στις 9 Φεβρουαρίου του 2017 ανακοινώθηκε η κατάργηση του όρου της «αρτιμέλειας» από το Π.Δ. 370/1983, για τις ιδιωτικές δραματικές σχολές. Στις 21 Φεβρουαρίου 2017 στη θεατρική σκηνή του Faust, η «Κίνηση» διοργάνωσε συζήτηση με θέμα «Άρση της Απαγόρευσης Φοίτησης στις Δραματικές Σχολές – Η επόμενη μέρα», με αφορμή την τροποποίηση του Π.Δ. 370/1983 και την κατάργηση του όρου της «αρτιμέλειας».

Στη συζήτηση διαβάστηκε χαιρετισμός της Γενικής Γραμματέα Διαφάνειας & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, κ. Μαρίας Γιαννακάκη, και της Υπουργού Πολιτισμού, κ. Λυδίας Κονιόρδου, μέσω του εκπροσώπου της, κ. Στάθη Βέλτσου και χαιρέτησαν οι εκπρόσωποι του ΣΕΗ (Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών), κ. Δημήτρης Αντωνιάδης και κ. Ήρα Ρόκου, οι οποίοι θετικά ανταποκρινόμενοι ανακοίνωσαν τη δυνατότητα εισόδου στο ΣΕΗ των επαγγελματιών ανάπηρων ηθοποιών ως «τακτικά» και όχι ως «προστατευόμενα» μέλη.

Στις 21 Αυγούστου 2017 η γραμματεία της σχολής του Εθνικού θεάτρου απέστειλε απαντητικό ηλεκτρονικό μήνυμα σε υποψήφιο Κωφό αναφέροντας ότι αποκλείει τη συμμετοχή του στις εισαγωγικές εξετάσεις του με τη δικαιολογία ότι η κατάργηση του 370/1983 δεν ισχύει για τις εξετάσεις του Εθνικού Θεάτρου και του ΚΘΒΕ όπου και παραμένει ο θεσμικός αποκλεισμός λόγω «αρτιμέλειας».

Στις 15 Σεπτεμβρίου του 2017 ημέρα έναρξης των εξετάσεων η «κίνηση» απέκλεισε την είσοδο της σχολής του Εθνικού θεάτρου με το σύνθημα “αν δεν μπορούν οι ανάπηρες/οι να συμμετέχουν ισότιμα στη διαδικασία των εξετάσεων ΔΕΝ μπορεί να δώσει εξετάσεις ΚΑΝΕΝΑΣ, ΚΑΜΙΑ και KANENA”.

Η κινητοποίηση είχε αποτέλεσμα. Οι εκπρόσωποι της σχολής του Εθνικού Θέατρου, αλλά και του ΥΠΠΟ δεσμεύτηκαν ώστε άμεσα να ορισθεί προπαρασκευαστική επιτροπή που θα συνεργαστεί για να παρουσιάσει ένα σχέδιο συνεκπαίδευσης για όλους/ες τους/τις υποψήφιους/ες σπουδαστές/τριες ώστε η άρση της αρτιμέλειας από το Π.Δ. 336/1989 να έχει πρακτική και όχι διακηρυκτική μορφή.

Η ανακοίνωση του καλλιτεχνικού Διευθυντή του Εθνικού, Στάθη Λιβαθινού: «Καθώς το ζήτημα της εισαγωγής των ΑμεΑ στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο, το Εθνικό Θέατρο δεσμεύεται να δεχτεί για τις εισαγωγικές εξετάσεις του σπουδαστικού έτους 2017-2018 σχετικές αιτήσεις. Επίσης, εκφράζει τη βούλησή του να πρωτοστατήσει στις επικείμενες διαβουλεύσεις μεταξύ της «Κίνησης Καλλιτεχνών με Αναπηρία» και του ΥΠΠΟ, ώστε να συμβάλει, τόσο να διευθετηθούν σε εύλογο χρονικό διάστημα οι αναγκαίες νομοθετικές ρυθμίσεις, όσο και η επεξεργασία των αναγκαίων λειτουργικών και εκπαιδευτικών προσαρμογών που απαιτούνται για την απρόσκοπτη ένταξη των ΑμεΑ στο πλαίσιο της θεατρικής εκπαίδευσης».

Στις 11 Δεκεμβρίου 2017, το Εθνικό Θέατρο και η Δραματική του Σχολή σε συνεργασία με την Κίνηση Ανάπηρων Καλλιτεχνών διοργάνωσαν στη Σκηνή «Νίκος Κούρκουλος», ένα προπαρασκευαστικό εργαστήριο θεωρητικής προσέγγισης για την έναρξη του διαλόγου σχετικά με τη διαδικασία εισαγωγής υποψήφιων ανάπηρων σπουδαστών και της συνεκπαίδευσής τους στις Ανώτερες Σχολές Δραματικής Τέχνης. Το εργαστήριο πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού.

Κατόπιν η «Κίνηση» κατέθεσε προτάσεις στο Εθνικό Θέατρο.

Στρατηγικό σχέδιο:

1. Μετακίνηση των υπευθύνων του ΕΘΝΙΚΟΥ από τον τρόπο σκέψης/αντίληψης

2. Προσβάσιμο δομημένο περιβάλλον

3. Ορθή αξιολόγηση αναγκών των ανάπηρων υποψήφιων σπουδαστών

4. Συμπεριληπτική διδασκαλία

Μισαναπηρισμός και μαύρος μεσαίωνας

Στις 27 Δεκεμβρίου του 2017, αντιπροσωπεία της “Κίνησης” συναντήθηκε με τον Στάθη Λιβαθινό, με σκοπό να καταθέσει προτάσεις και να ξεκινήσει έναν διάλογο. Αλλά έπεσαν σε “τοίχο”. Ένα τοίχο εστετισμού, νοοτροπίας ευγονικής και μησαναπηρισμού. Ο Στάθης Λιβαθινός δεν ήταν διατεθειμένος να ακούσει, παρά μόνο να εξηγήσει ότι “το θέατρο δεν είναι δημοκρατικό, είναι φασιστικό, επιλέγει τους πιο ικανούς”.

Ο Λιβαθινός επέμεινε: Ένας ανάπηρος φοιτητής δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του Εθνικού Θεάτρου, οι πρόβες διαρκούν 12 ώρες, το Εθνικό ψάχνει τους πιο ικανούς. Στο πλαίσιο ακριβώς αυτής της δήθεν μποέμ ελιτίστικης νοοτροπίας υπέρ της Τέχνης (για την Τέχνη; πιθανόν) ο Λιβαθινός προσπάθησε να δομήσει κι άλλα επιχειρήματα.

“Ο ρόλος του ηθοποιού δεν είναι να διεκδικεί δικαιώματα, στο Εθνικό δεν εφαρμόζουμε δικαιώματα, ψάχνουμε πρωταθλητές, αναζητούμε ικανότητες”. Ικανότητες, σα να λέμε, δεξιοτεχνίες. Δεξιοτεχνίες, δηλαδή αρτιμέλεια. Αμφισβητώντας, ακόμα και αγνοώντας τις γνώσεις ή την εμπειρία (πολλώ δε μάλλον την ύπαρξη ταλέντου) των ανάπηρων καλλιτεχνών, ο Λιβαθινός προσπάθησε να εξορθολογίσει ένα εντελώς παράλογο επιχείρημα, όπως παράλογος είναι ο ρατσισμός.  «Στο Εθνικό διδάσκουμε Γκροτόφσκι, δεν γίνεται να διδαχθεί ο Γκροτόφσκι σε ανάπηρους, γιατί είναι τεχνική που ο ηθοποιός πρέπει να έχει σωματικές ικανότητες». Μιλάμε για τη διδασκαλία της καταστροφής των στερεοτύπων και της άρσης των περιορισμών…

Η “Κίνηση” αναφέρθηκαν σε εξαιρετικές ομάδες ανάπηρων καλλιτεχνών και προγράμματα σε σχολές του εξωτερικού, πράγμα που άφησε παγερά αδιάφορο τον Λιβαθινό. “Πώς μπορεί ένα κωφός να αποδώσει έναν ρόλο”;

Αφού εξαντλήθηκε κάθε επιχείρημα σε σχέση με το παράδειγμα του εξωτερικού, την ανάγκη της ποικιλομορφίας, τη φιλοσοφία της ισότητας, η ηθοποιός Ελευθερία Μαντζουράνη ανέφερε μία από τις προτάσεις της “Κίνησης”, δηλαδή να μπει ποσόστωση για τα ανάπηρα άτομα στη σχολή του Εθνικού, όπως υπάρχει η ποσόστωση φύλλου,

Ο Λιβαθινός δε φάνηκε να ενστερνίζεται μία τέτοια προοπτική. “Τι είναι αυτά που λέτε; Θα γεμίσει το Εθνικό ανάπηρους!” Και συνέχισε: «με το σύστημα της ποσόστωσης, αν ο άλλος δεν αξίζει, θα μπει δηλαδή στο Εθνικό επειδή είναι ανάπηρος, δίπλα στους άλλους που κάνουν πρωταθλητισμό;» ο Αντώνης Ρέλλας του απάντησε: “Ναι, αν θέλεις να αποκαταστήσεις μια κοινωνική αδικία δεκαετιών μέσω του αποκλεισμού φοίτησης λόγω της ρατσιστικής προϋπόθεσης της αρτιμέλειας η ποσόστωση αποτελεί μια ενδεδειγμένη μέθοδο”.

Φτάνοντας στην λήξη των καλλιτεχνικών επιχειρημάτων, ήρθε η ώρα των εργασιακών. «Ο σκοπός του εθνικού είναι να βγάζει επαγγελματίες από τη σχολή του σε μια δύσκολη αγορά εργασίας κι ότι ο ανάπηρος ηθοποιός δεν θα μπορεί να γίνει επαγγελματίας κι ούτε να βρει δουλειά ως καλλιτέχνης, άλλο να είσαι ερασιτέχνης κι άλλο επαγγελματίας». Έλαβε την απάντηση ότι υπάρχουν ανάπηροι επαγγελματίες καλλιτέχνες. Τότε ο κ. Λιβαθινός ρώτησε «πού υπάρχουν αυτοί οι ανάπηροι επαγγελματίες καλλιτέχνες και ηθοποιοί». Ο Αντώνης Ρέλλας, φανερά ενοχλημένος, του ανέφερε ότι είναι «27 χρόνια επαγγελματίας ανάπηρος σκηνοθέτης και αποτελεί τουλάχιστον απρέπεια η μη αναγνώριση της επαγγελματικής ιδιότητας μας» και στη συνέχεια υπέδειξε και τον ανάπηρο επαγγελματία ηθοποιό-σκηνοθέτη, κ. Βασίλη Οικονόμου, ο οποίος βρισκόταν ακριβώς απέναντί του.

Ο Βασίλης Οικονόμου δέχτηκε μία… “συνέντευξη βιογραφικού” μόνο και μόνο για να αποδομηθεί από τον ίδιο τον Λιβαθινό. Οι σπουδές του Βασίλη Οικονόμου δεν ήταν αρκετά καλές, αρκετά άρτιες (sic) κι αφού στάθηκε όρθιος πάνω από τον καλλιτέχνη ζητώντας του τον λόγο, ο Λιβαθινός επέστρεψε στη θέση του και ξεκίνησε να εξιστορεί τα αρτιμελή του (sic, βεβαίως) κατορθώματα.

Η εξέταση “ποσοστού αναπηρίας και δεξιοτήτων” συνεχίστηκε και σε άλλους καλλιτέχνες, όταν ο Λιβαθινός ζήτησε από ανάπηρη σεναριογράφο, την Απολλωνία Τσαντά που κινείται με αμαξίδιο κι έχει περιορισμένη κινητικότητα στα άκρα” να γράψει σε χαρτί με στυλό! Πράγμα λογικό, αν ήθελε να εναρμονιστούν οι τεχνικές γραφής κειμένου με τις αντιλήψεις για την αναπηρία – δηλαδή φτάνοντας σε εποχές πριν καν την ανακάλυψη της γραφομηχανής.

Α. Ρέλλας

Υποτιμητικά και σταθερά μισαναπηρικά, η διαδικασία συνεχίστηκε, φτάνοντας στο παράδειγμα κωφού φοιτητή που απορρίφθηκε, καθώς λύσεις, μάλλον, δεν υπήρχαν

«Και τι; Θα έχουμε στις παραστάσεις όλη την ώρα κάποιον να κουνάει τα χέρια;» τόνισε με διάφορες απορίες: «Πώς θα παρακολουθήσουν τα μαθήματα οι κωφοί; Πώς θα επικοινωνεί ένας κωφός φοιτητής με τους υπόλοιπους; Πώς θα σπουδάσει; Ο δάσκαλος με τον φοιτητή πρέπει να έχει απευθείας σχέση και γι’ αυτό δε γίνεται να υπάρχει μεσάζοντας διερμηνέας, γιατί δεν θα έχουμε ανταλλαγή ενέργειας ανάμεσα σε δάσκαλο και μαθητή κι άλλωστε πώς θα είμαστε σίγουροι για το τι του μεταφέρει ο διερμηνέας;».

Ανάπηροι σαν ζώα

Στο αποκορύφωμα αυτής της ήδη αποκαρδιωτικής αφήγησης που δημοσιοποίησε η “Κίνηση” έρχεται αυτό το παράδειγμα εξίσωσης αναπήρων με… ζώα. «Δε γίνεται… αν βάλω έναν ανάπηρο πάνω στη σκηνή και δίπλα του έναν ηθοποιό, τον καλύτερα ηθοποιό να βάλεις, όλοι θα κοιτάνε τον ανάπηρο. Πώς είναι όταν βάζεις ένα ζώο στη σκηνή»… σαστίσαμε.

Συνέχισε: «κανένας δεν κοιτάει τον ηθοποιό όσο καλός κι αν είναι, όλοι κοιτάνε το ζώο». Απάντησε η Ελευθερία Μαντζουράνη: «Με συγχωρείτε, κ. Λιβαθινέ, εμένα, αυτά που λέτε με προσβάλλουν βαθιά, όχι μόνο ως ηθοποιό, αλλά και ως άνθρωπο». Έφερε ένα παράδειγμα από παράσταση της δεκαετίας του ‘70, όπου οι νατουραλιστές Γερμανοί γέμισαν τη σκηνή με άλογα (στις “Βάκχες”), αλλά όλοι κοιτούσαν τον “Διόνυσο”

Εκείνος τότε συνέχισε κάνοντας της νεύμα να καθίσει κάτω: «Δεν με καταλάβατε, αυτό που έλεγα είναι πώς όταν βάζεις ένα ζώο, ένα άλογο για παράδειγμα ή ένα παιδί στη σκηνή κανένας δεν κοιτάει τον ηθοποιό, όσο υπέροχος κι αν είναι, όλοι κοιτάνε το άλογο».

Συνέχισε ο Αντώνης Ρέλλας: «Κύριε Λιβαθινέ, αν βάλουμε επί σκηνής έναν ανάπηρο και όλοι κοιτάνε εκείνον, αυτό δεν θα είναι αποτέλεσμα που προκάλεσε η ύπαρξη του ανάπηρου ηθοποιού, αλλά το γεγονός ότι η κοινωνία μας δεν είναι εκπαιδευμένη να βλέπει ανάπηρους ηθοποιούς αφού αποκλείονται από την εκπαίδευση.

Δεν θα είναι άλλωστε ποτέ έτοιμη αν εμείς οι άνθρωποι της τέχνης δεν το τολμήσουμε. Αν έχει ένα στόχο το θέατρο και η τέχνη είναι να εκπαιδεύει την κοινωνία, συνεπώς μόνο κερδισμένο θα είναι το θέατρο, αλλά και η κοινωνία μας αν υπάρξουν ανάπηροι ηθοποιοί επί σκηνής».

Επίλογος

Το βασανιστήριο στο οποίο υπέβαλαν τους εαυτούς τους οι ανάπηροι καλλιτέχνες, δεν είναι παρά μία επιπλέον απόδειξη της παντοδυναμίας των προσωπικών ιδεών, πρακτικών, κατάχρησης εξουσιών στο όνομα της Τέχνης. Η απάντηση δόθηκε από τον κορυφαίο σκηνοθέτη, καλεσμένου του ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, Anatoly Vasiliev:

«Τον Ιούνιο του 1992 σκηνοθέτησα την «Μασκαράτα» του Mikhail Lermontov στο πρώτο εθνικό θέατρο της Γαλλίας, στην Comédie Française. Όταν είδα τον Jean-Luc Boutté σε αμαξίδιο, δεν σκέφτηκα στιγμή να αντικαταστήσω τον πρωταγωνιστή μου λόγω της κινητικότητάς του. Προσάρμοσα το έργο και τις σκηνικές συνθήκες στις ανάγκες που προέκυπταν από τα νέα δεδομένα. Αυτή η συνθήκη μας έδωσε μια καινούργια ματιά στο έργο του Lermontov. Δεν ξέρω αν θα διάλεγα ποτέ έναν ανάπηρο ηθοποιό να παίξει αυτό τον ρόλο, αλλά σίγουρα δεν θα τον απέρριπτα για αυτόν το λόγο. Στο θέατρο η δράση κινείται από την ενέργεια και το πνεύμα. Ο ήρωας του Lermontov στην εξέλιξη του έργου περνάει μια ψυχική και πνευματική δοκιμασία και αποδόμηση. Αυτό σκηνικά δεν προϋποθέτει ένα άρτιο σώμα. Η ψυχή του ανθρώπου είναι φτιαγμένη από το ίδιο υλικό».