Μίσος και πολιτισμός

Τα δύο πιο άχρηστα συναισθήματα – αλλά ταυτόχρονα και τόσο ανθρώπινα – είναι η ζήλια και το μίσος.

Η ζήλια γιατί συνήθως ζηλεύουμε μόνο εκείνο που βλέπουμε από τους άλλους, το οποίο δεν είναι περισσότερο από το δέκα τοις εκατό (το υπόλοιπο ενενήντα μπορεί και να σκοτώναμε για να μην το έχουμε), και το μίσος γιατί σε καθηλώνει σε μια εμμονή που εσένα δεν σου κάνει κανένα καλό, πέρα από μια πρόσκαιρη ευχαρίστηση για το κακό του άλλου.

Αυτά τα δύο είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα στα social media. Και είναι τόσο ενεργητικά όσο και παθητικά. Πέρα από το «ζηλεύω» υπάρχει κυρίως το «ζηλέψτε με» γιατί κάνω ζωάρα και είμαι και επιτυχημένος, το οποίο ποτέ δεν κατάλαβα ποια ακριβώς ανάγκη καλύπτει.

Το «μισήστε με» επίσης αδυνατώ να κατανοήσω γιατί επιδιώκεις να τραβήξεις επάνω σου τόση αρνητική ενέργεια και πού βρίσκεις την ισόποση θετική για να συνεχίσεις να ζεις.

Οσο για το «μισώ», αυτό πια έχει περάσει σαν δηλητήριο στους κεντρικούς αγωγούς ύδρευσης της πόλης. Ταινία επιστημονικής φαντασίας. Νομίζω όμως πως δεν είναι αυτή που διαβάζουμε η αληθινή αντιστοιχία με το πραγματικό αίσθημα. Περνώντας από το πληκτρολόγιο μέσω της μοναχικής και απρόσωπης διαδικασίας του σχολιασμού και της επίθεσης, μεγεθύνεται, πολλαπλασιάζεται, γίνεται κάτι αρκετά διαφορετικό από εκείνο που στα αλήθεια είναι ο γράφων.

Γιατί απλά δεν γίνεται να ισχύει στο ακέραιο αυτό που διαβάζουμε. Δεν μπορεί να είναι ο εαυτός των social media ο πραγματικός και μετά να πηγαίνεις στη δουλειά σου, στο supermarket, στις οικογενειακές και φιλικές επισκέψεις, να χαϊδεύεις τα παιδιά σου, γενικά να είσαι λειτουργικός στην καθημερινότητά σου και να μη σε δένουν κάθε λίγο και λιγάκι…

Η απόσταση – για ορισμένους η ανωνυμία – αλλά και η απρόσωπη «επαφή» είναι που θρέφουν ένα virtual τέρας. Πάντα μαλακώνουμε όταν η επαφή είναι σωματική, όταν ο άλλος είναι απέναντί μας – ίσως γιατί όσο και να διαφωνούμε η ζέστη που εκπέμπουν τα σώματα των ανθρώπων μάς κάνουν να γινόμαστε λιγότερο μισαλλόδοξοι, λιγότερο φανατικοί και να αισθανόμαστε περισσότερο ασφαλείς. Πάντα αισθανόμαστε περισσότερο ασφαλείς όταν είμαστε ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους ακόμη κι αν είναι «εχθροί» μας.

Ολα αυτά βέβαια – αν υποθέσουμε πως ισχύουν – ισχύουν για έναν γενικό μέσο όρο στον οποίο υπαγόμαστε οι περισσότεροι, και σε συνθήκες που ευνοούν συμπεριφορές μέσου όρου. Σε ακραίες καταστάσεις οι ακραίες συμπεριφορές γίνονται ο μέσος όρος.

Αυτός είναι και ο ρόλος του πολιτισμού. Να κρατάει εν υπνώσει τον κακό μας εαυτό, να μεταθέτει συνέχεια το τι είμαστε ικανοί να κάνουμε.

Ο πολιτισμός, το περιβάλλον είναι το πλαίσιό μας και ο μεγάλος διαμορφωτής μας. Από τα παιδικά μας χρόνια για όσο ακόμη μπορεί να μας διαμορφώνει. Οι μαζικές δολοφονίες και επιθέσεις αυτοκτονίας των τελευταίων χρόνων μπορεί από κάποιους να βαφτίζονται ως αποκλίνουσες ψυχοπαθολογικές περιπτώσεις μεμονωμένων φανατικών αλλά ακόμη κι αυτές οι συμπεριφορές και πρακτικές είναι τρύπες στον πολιτισμό μέσω των οποίων γλιστράνε άνθρωποι στην άβυσσο. Δεν κατέβηκαν από το Διάστημα. Μέχρι χθες ήταν μαζί μας.

Η ελάχιστη συνεισφορά μας σε αυτόν τον πολιτισμό είναι να μειώσουμε λιγάκι τα δηλητήριά μας γιατί μπορεί κάποιοι να τα αντέχουν μερικά ποτηράκια παραπάνω αλλά κάποιοι άλλοι χαλιούνται επικίνδυνα.