Φάουστ: Αντιθέσεις, μυσταγωγία, πρωτοπορία και γυμνό

Το διαχρονικό έργο του Γκαίτε, σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού άνοιξε τις «διόδους» της αντίθεσης και του μυστηρίου την Τετάρτη 15 Ιανουαρίου στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

Η σουρεαλιστικά δομημένη και εναλλακτική σκηνοθεσία του Μιχαήλ Μαρμαρινού «πάντρεψε» το κλασσικό με το πρωτοποριακό σε μια τετράωρη παράσταση που από την αρχή μέχρι το τέλος δεν βγήκε από τη «συννεφιά» του μυστηρίου.

Τα ποιητικά λόγια του Γκαίτε «ξεδιπλώθηκαν» ατόφια επί σκηνής, όπως και ο μεσαιωνικός χαρακτήρας του έργου. Ο Ακύλλας Καραζήσης ακολούθησε τις διαδρομές διχασμού του Φάουστ συνοδευόμενος από μια ομάδα ηθοποιών που άλλαζε συνεχώς υπόσταση. Άλλοτε ενσάρκωνε τις φωνές που ταλάνιζαν το μυαλό του Φάουστ , άλλοτε πνεύματα και άλλοτε ανθρώπους του δυτικού πολιτισμού, αλλά και κομμάτια του σκοταδισμού.

Ο Φάουστ, το αποκύημα του διλήμματος και της αλλαγής, το σύμβολο της αξιακής αλλά και ανθρωπιστικής μεταρρύθμισης, το «κοχύλι» του ευρωπαϊκού βυθού και της αναγέννησης, ζωντάνεψε μέσα από δύο διαφορετικές ιστορίες.

Η πρώτη αφορά το καθοριστικό deal Φάουστ και Σατανά. Ένας απογυμνωμένος από τα πάθη, τις δυτικές απολαύσεις, και τον έρωτα, άνδρας συνειδητοποιεί ότι στη δύση της ζωής του δεν έχει ενδώσει στων ορέξεων τα παιχνίδια, αλλά έχει θυσιάσει τη ζωή του στα βιβλία και τη σοφία. Διψασμένος για ψυχαγωγικό κορεσμό και «χτυπημένος» από την ανία και τον συντηρητισμό, αφήνεται στα χέρια του διαβόλου, που με βασικό του «χαρτί» την παραπλάνηση, υπόσχεται στον Φάουστ τρέλα, έρωτα και έντονα συναισθήματα.

Στην τελευταία στροφή της ζωής του ο Φάουστ απεγνωσμένος και «ναρκωμένος» από τις δελεαστικές προτάσεις του Σατανά, του πουλά την ψυχή του. Ο Σατανάς, η φωνή των επιθυμιών και των παραστρατημάτων, είναι εγωιστής δεν δίνει χωρίς ανταλλάγματα, σε αντίθεση με την ανιδιοτελή χριστιανική αλληλεγγύη.

Αμέσως στο «τραπέζι» απλώνονται τα αντιθετικά ζεύγη καλού και κακού, σωστού και λάθους, λογικής και τρέλας, ενώ ο διάβολος ενσαρκώνει αυτό που θέλουν να κατακτήσουν οι άνθρωποι του σκοταδισμού.

Δεδομένου ότι ο «Φάουστ» εκτυλίσσεται στην μεταιχμιακή καμπή του Μεσαίωνα προς την Αναγέννηση, το συντηρητικό συνδέεται με το ανεπιθύμητο, το λογικό με το τετριμμένο, το χριστιανικό με το ανούσιο, ενώ φωτίζεται ο κόκκινος δρόμος των επιθυμιών και του δυτικού τρόπου ζωής, που ο διάβολος μπορεί να εξασφαλίσει.

Το έργο σκιαγραφεί μια διαφορετική ευρωπαϊκή κρίση. Όπως και σήμερα έτσι και τότε προλειαινόταν το έδαφος των μεγάλων αλλαγών. Ο Μεσαίωνας έδυε, και οι παλαιές αντιλήψεις εξαϋλώνονταν στον αέρα της Αναγέννησης, που σηματοδοτούσε την αρχή δημιουργίας του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών. Ο διχασμός επέφερε κρίση. Κρίση όχι οικονομική, αλλά ανθρωπιστική και αξιών. Το ηθικό βρισκόταν σε μια ανώμαλη πορεία και το δυτικό «πακέτο» φάνταζε ιδανικό.

Εκτός από την κρίση εισχώρησης στα ευρωπαϊκά εδάφη, ο Γκάιτε καταπιάνεται και με την διαδικασία ξεπουλήματος της ψυχής του Φάουστ στον διάβολο. Ο «πεινασμένος» άνδρας ενδίδει στα λαχταριστά λόγια του διαβόλου και μέχρι να αλλάξει το είναι του η πορεία είναι επώδυνη.

Η πρωτοποριακή σκηνοθεσία του Μιχαήλ Μαρμαρινού δίνει σάρκα και οστά στον «πόνο» της αλλαγής. Φωνές που «παγιδεύουν» το θολό μυαλό του Φάουστ, αλλά και πνεύματα που τον καταδιώκουν ζωντανεύουν, μέσα από μια ομάδα ηθοποιών, που απαγγέλλει τα ποιητικά λόγια του Γκαίτε.

Χοροί, μελωδίες, ένα φωτάκι στη μέση και μια κόκκινη μπάλα να αιωρείται είναι οι βασικοί συντελεστές της ψυχικής μεταρρύθμισης του Φάουστ.

Ο Φάουστ δεν δέχεται πλέον την επιρροή της φύσης, αλλά βίαια και ηθελημένα απογαλακτίζεται από την αγνότητα και υποδουλώνεται στο λόγο του Σατανά, που με «ρουά ματ» του παίρνει την ψυχή. Η αλλαγή αναπαρίσταται οδυνηρά, ενώ ο Μαρμαρινός επιλέγει να τοποθετήσει στο βάθος της σκηνής ένα βίντεο που να δείχνει την μετουσίωση με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Οι μαυρόασπρες εικόνες, αλλά και οι σελίδες με διαφορετικούς, κάθε φορά, τίτλους, αναπαριστούν τόσο σουρεαλιστικά, όσο και ρεαλιστικά την εξέλιξη.

Ο Φάουστ γοητεύεται αρχικά από τον άλλο του εαυτό, βιώνει τον κορεσμό που επιθυμεί, γνωρίζει την ανθρώπινη τρέλα και τις αδυναμίες, αλλά στο τέλος αισθάνεται κουρασμένος και αηδιασμένος από την «παραμόρφωσή» του.

Ο Φάουστ, τον οποίο ερμηνεύει επιτυχημένα και πειστικά ο Ακύλλας Καραζήσης στέκεται γερασμένος, απογοητευμένος και γυρτός στο ημίφως. Η ανεπάρκεια είναι εμφανής, ενώ η νέα του ζωή εκτός από εκπλήξεις έχει και «τρύπες» που δεν μπορούν να κλείσουν.

Μετά από μια ζωντανή αναπαράσταση της εισόδου του Φάουστ στις πύλες της Κολάσεως, ο έρωτας εμφανίζεται στο προσκήνιο και ολοκληρώνει το δεύτερο μέρος της εναλλακτικής παράστασης. Αυτή τη φόρα, όμως, ο Φάουστ φορά διαφορετική «μάσκα». Διψασμένος και πάλι για πάθη υποδύεται έναν γερασμένο άνδρα, που μανιωδώς επιζητά την επαφή με τη νιότη, ενώ ο διάβολος έχει εισδύσει στα σωθικά του.

Προσπαθεί να εκτονώσει τα απωθημένα του σε μια νεαρή και αγνή κοπέλα, την Μαργαρίτα. Η διαβολική μορφή του την αποπλανά, και εκείνη ενδίδει στην μυστηριώδη γοητεία του. Φοβάται, διστάζει, αλλά τελικά πείθεται, όπως και οι άνθρωποι του Μεσαίωνα από καθετί το διαφορετικό. Η επιθυμία της μεταστροφής σιγοβράζει μέσα τους, αλλά δεν ξέρουν πώς να την χειριστούν για να μην καούν.

Με φόντο το σκληρά συντηρητικό, όπως ήταν αναμενόμενο για εκείνη την εποχή, οικογενειακό περιβάλλον, η Μαργαρίτα συνάπτει σχέση με τον Φάουστ. Η υποδούλωσή της, όμως, στο ανεξερεύνητο αποβαίνει μοιραία και ο Φάουστ φαντάζει απωθητικός, και διχασμός επισείει το θάνατο.

Ο χρόνος, η αποστροφή για τα γηρατειά ,το πάθος για τα νιάτα και ο φόβος για τον θάνατο είναι διαχρονικά στοιχεία με τα οποία καταπιάνεται ο Γκαίτε, ενώ ο Μιχαήλ Μαρμαρινός αναπαριστά με έναν ιδιαίτερα πρωτοποριακό τρόπο.

Η Μαργαρίτα μένει έγκυος από τον Φάουστ, αλλά δεν είναι παντρεμένη. Η φωνή του συντηρητισμού την αναγκάζει να σκοτώσει το παιδί της, και το «καμπανάκι» της καταδίκης χτυπά. Η Μαργαρίτα απαγχονίζεται.

Η ηθοποιός που την ενσαρκώνει στην παράσταση ξεπροβάλλει στη σκηνή ολόγυμνη και κρεμασμένη ανάποδα από ένα σκοινί. Δεν λειτουργεί, όμως, σοκαριστικά αλλά αναπαριστά με πλήρη αληθοφάνεια την τραγωδία και το δράμα του διχασμένου ανθρώπου.

Ο «Φάουστ» δεν διέπεται μόνο από αντιθετικά ζεύγη, αλλά και από το έντονα χριστιανικό στοιχείο. Το τραπέζι που θυμίζει Μυστικό Δείπνο, οι θρησκευτικές μελωδίες, η συνεχής επανάληψη του «ὠϊμέ» εντείνουν το θεολογικό στοιχείο, που ο Μαρμαρινός διατηρεί ακέραιο καθόλη τη διάρκεια του έργου.

Αποδίδει, όμως, πολύ ζωντανά αλλά με σύγχρονες κινήσεις και το διαβολικό στοιχείο. Το κόκκινο χρώμα «πηγαινοέρχεται» μέσα από την ενδυμασία συντελεστών, το μπαλόνι που αιωρείται επί σκηνής, ενώ η εισχώρηση του σατανικού στοιχείου στα σωθικά του Φάουστ αναπαρίσταται και μέσα από κραυγές.

Η πρωτοτυπία με την οποία ανεβάζει ο Μαρμαρινός την παράσταση προωθείται και από την ολοζώντανη παρουσίαση του γυμνού σε ένα κλασσικό έργο, τη χρήση σύγχρονων φωτισμών, βίντεο , αλλά και καπνών που δίνουν σάρκα και οστά στην επέλαση του Σατανά.

Το στατικό στοιχείο συνυπάρχει με την έντονη κίνηση. Ο Φάουστ, αλλά και η υπόλοιπη θεατρική ομάδα σε πολλές στιγμές μένουν ακίνητοι, ενώ σε άλλες στιγμές χορεύουν και κινούνται με γρήγορους ρυθμούς ιδίως όταν ο Σατανάς παίζει το δικό του «παιχνίδι».

Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, όπως συνηθίζει, προσεγγίζει με εναλλακτική σκοπιά το έργο και ενώ δεν αλλοιώνει το λόγο του Γκαίτε, τονίζει έννοιες και θέματα που τον απασχολούν λιτά, αλλά εντυπωσιακά.

Ελισάβετ Σταμοπούλου