Αυτισμός: Στόχος, η κατάκτηση της επικοινωνίας

Ο αυτισμός αποτελεί τη βαρύτερη ψυχική διαταραχή της παιδικής ηλικίας. Περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Αμερικανό παιδοψυχίατρο L. Kanner το 1943. Ο Kanner θεωρεί τον αυτισμό σαν μια εγγενή διαταραχή του συναισθήματος. Δημοσίευσε 11 περιπτώσεις αυτιστικών παιδιών που τα περιέγραψε κλεισμένα στον εαυτό τους χωρίς δυνατότητες επικοινωνίας.

Ο αυτισμός παρατηρείται σε 3-4/10.000 παιδιά. Σε σχέση με το φύλο υπερτερούν κατά πολύ τα αγόρια., τέσσερα αγόρια/ένα κορίτσι. Εκδηλώνεται σε ίση αναλογία σε όλες τις κοινωνικό-οικονομικές τάξεις.

Η τυπική κλινική εικόνα του αυτισμού περιλαμβάνει:
Αυτιστική απομόνωση. Το παιδί φαίνεται κλεισμένο στον κόσμο του. Είναι σα να μην ακούει ή να μην βλέπει τα αντικείμενα και τα πρόσωπα. Έχει ένα βλέμμα περιφερικό σα να κοιτάζει τον ορίζοντα χωρίς η ματιά του να σταματάει κάπου. Απέναντι στους ενήλικες ή στα άλλα παιδιά δείχνει μια μεγάλη αδιαφορία, σαν οι άλλοι να μην υπάρχουν. Αρνείται την επαφή, αν πεισθεί αντιδρά με μεγάλους θυμούς και διεγερτικές κρίσεις.

Μια πιο λεπτομερής παρατήρηση δείχνει ότι μπορεί να ενδιαφέρεται για ορισμένους ήχους ειδικά μουσικούς ή για ένα μέρος του ενήλικα π.χ. το χέρι του ή τα ρούχα του. Είναι απαθές στον πόνο και την ευχαρίστηση -χτυπάει το κεφάλι του στον τοίχο, καίγεται, πληγώνεται χωρίς να κλαίει και να δείχνει ότι πονάει. Δεν εκφράζει την ικανοποίησή του και δεν γελάει.

Ανάγκη του σταθερού-αμετακίνητου. Το αυτιστικό παιδί δείχνει κάποιο ενδιαφέρον για τα αντικείμενα, θέλει να τα χειριστεί, να τα αγγίξει, να τα μυρίσει, να τα βάλει στο στόμα του. Δείχνει μεγάλη προτίμηση στα αντικείμενα που γυρίζουν. Η θέση των αντικειμένων όμως πρέπει να είναι σταθερή στο χώρο. Υπάρχει μια επιτακτική ανάγκη να διατηρείται το υλικό περιβάλλον αμετακίνητο.

Για ένα αντικείμενο που σπάει ή που αλλάζει θέση το παιδί βιώνει μια κατάσταση μεγάλης απελπισίας και εκδηλώνει φοβερούς θυμούς. Παρουσιάζει, επίσης, αντίσταση στην αλλαγή των συνθηκών του περιβάλλοντος όπου ζει. Τα περισσότερα αυτιστικά παιδιά ακολουθούν πάντα την ίδια διαδρομή, κάθονται στην ίδια θέση στο τραπέζι, προτιμούν το ίδιο φαγητό.

Στερεοτυπίες των κινήσεων. Με τον όρο στερεοτυπία περιγράφεται η αδιάκοπη επανάληψη των κινήσεων των χεριών, κυρίως των δακτύλων μπροστά στα μάτια. Το παιδί, επίσης, κάνει κύκλους γύρω από τον εαυτό του και αιωρείται μπρος ή πίσω.

Οι διαταραχές του λόγου είναι πάντοτε παρούσες. Στις μισές των περιπτώσεων μέχρι την ηλικία των πέντε ετών δεν υπάρχει κανένας λόγος. Το παιδί μπορεί να βγάζει ήχους, να μουρμουρίζει ή να επαναλαμβάνει λέξεις ή φράσεις χωρίς νόημα και χωρίς αξία επικοινωνίας. Όταν έχει κάποιο λόγο είναι πολύ ταραγμένος, δεν χρησιμοποιεί τις αντωνυμίες, δεν έχει σύνταξη, ούτε γραμματικούς κανόνες. Παρατηρούνται επίσης νεολογισμοί, κατασκευή νέων λέξεων με άγνωστη όμως σημασία για τον συνομιλητή. Ο ήχος της φωνής είναι μονότονος, μηχανικός, στερεότυπος.

Νοητική ανάπτυξη. Είναι δύσκολο να εκτιμηθούν οι νοητικές ικανότητες γιατί σχεδόν πάντα συνυπάρχουν οι διαταραχές του λόγου. Τα περισσότερα αυτιστικά παιδιά έχουν μειωμένες νοητικές ικανότητες και υπολείπονται σε όλες τις διεργασίες που απαιτούν συμβολική σκέψη. Περίπου 70% των αυτιστικών παιδιών είναι στο πλαίσιο της νοητικής καθυστέρησης.

Μερικά από αυτά τα παιδιά είναι ιδιαίτερα προικισμένα σ’ ένα ορισμένο πεδίο π.χ. έχουν εκπληκτική μνήμη, μαθαίνουν ποιήματα, κάνουν αριθμητικές πράξεις, έχουν πολύ καλές επιδόσεις στη μουσική.
Η αιτιολογία του αυτισμού παρ’ όλες τις σημαντικές ερευνητικές προσπάθειες εξακολουθεί να παραμένει άγνωστη.

Το αυτιστικό παιδί αδυνατεί να αντιληφθεί την έκφραση του προσώπου και τη συναισθηματική κατάσταση των άλλων. Κατά συνέπεια τα προβλήματα στις κοινωνικές σχέσεις είναι δευτερογενή στην δυσκολία του παιδιού να δώσει νόημα σο περιβάλλον. Με τις νεότερες έρευνες είναι τώρα παραδεκτό ότι στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει εγκεφαλική δυσλειτουργία και ότι ο αυτισμός δεν είναι μόνο μια αντίδραση σε αντίξοες συνθήκες του περιβάλλοντος.

Τρόποι εκδήλωσης του αυτισμού
Διακρίνουμε δύο τρόπους εκδήλωσης του αυτισμού:
α) Ο πρώιμος παιδικός αυτισμός αποτελεί την τυπική μορφή. Το μωρό είναι ιδιαίτερα ήσυχο, δεν κλαίει, δεν φωνάζει, δείχνει αδιαφορία για το περιβάλλον. Δεν χαμογελάει στη μητέρα του ούτε ανταλλάσσει βλέμματα μαζί της. Αυτή η έλλειψη επικοινωνίας είναι από τα πρώτα ανησυχητικά σημάδια, που επιτρέπει να διαπιστώσουμε τη διαταραχή.

β) Ο δευτερογενής αυτισμός εκδηλώνεται στα 2,5 έως 3 χρόνια μετά από μια περίοδο που η ανάπτυξη ήταν φυσιολογική. Η έναρξη συμπίπτει με γεγονότα ποικίλης σημασίας όπως σωματική αρρώστια του παιδιού, ολιγοήμερη νοσηλεία, μετακόμιση της οικογένειας, αποχωρισμός από κάποιο αγαπημένο πρόσωπο. Το παιδί βιώνει ψυχοτραυματικά τη νέα εμπειρία, σταματάει την εξέλιξη του και παλινδρομεί, χάνει δηλαδή τη χρήση του λόγου και κάποιες δεξιότητες που είχε αποκτήσει.Ταυτόχρονα παύει η επικοινωνία, το παιδί κλείνεται στον εαυτό του και βυθίζεται στον αυτισμό.

Η πρόγνωση του αυτισμού δεν είναι καλή. Μόνο 10% των αυτιστικών παιδιών φθάνουν σε ικανοποιητικό βαθμό ανεξαρτησίας, με σχετική κοινωνική ένταξη. Καλή πρόγνωση έχουν τα παιδιά που χρησιμοποιούν τον λόγο και δεν παρουσιάζουν νοητική καθυστέρηση. Ένας μεγάλος αριθμός όμως εξακολουθεί και στην ενήλικη ζωή να έχει ανάγκη φροντίδας και παραμονής σε ειδικευμένα θεραπευτικά πλαίσια.

Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις στον αυτισμό έχουν στόχο την κατάκτηση της επικοινωνίας και τον έλεγχο της ακατάλληλης συμπεριφοράς. Απευθύνονται τόσο στο παιδί όσο και στους γονείς.
Η συμβουλευτική των γονέων, σκοπό έχει την κατανόηση της φύσης του προβλήματος από τους γονείς και τη συναισθηματικής τους υποστήριξη στις δυσκολίες της καθημερινής συμβίωσης με το αυτιστικό παιδί.

Η χρησιμότητα της φαρμακοθεραπείας στον αυτισμό δεν είναι αποδεδειγμένη.

Μεγάλο βάρος δίδεται στην εκπαίδευση των αυτιστικών παιδιών με τεχνικές που βασίζονται σε θεωρίες συμπεριφοράς. Εκπαιδεύονται στο να αυτό-εξυπηρετούνται και να αποκτούν ορισμένες δεξιότητες. Υπάρχει όμως, ένα πρόβλημα για τη διατήρηση αυτών των ικανοτήτων. Όταν τα αυτιστικά παιδιά βρεθούν σε νέες καταστάσεις ή σε νέες συνθήκες δεν μπορούν να αναπαράγουν αυτά που έχουν μάθει.

Η δυνατότητα της λεκτικής επικοινωνίας παίζει μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη του αυτισμού. Γίνονται μεγάλες προσπάθειες για την απόκτηση επικοινωνίας και την εκπαίδευση στον λόγο. Όταν αυτό δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί σε παιδιά χαμηλής λειτουργικότητας, προτείνεται η νοηματική γλώσσα με τεχνικές αντίστοιχες μ’ αυτές που χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση των κωφών.

Το κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό «Ιατρικός Κόσμος» στο τεύχος Μαρτίου-Απριλίου 2003.

health.in.gr