Σιδηροπενική αναιμία: ένα σύμπτωμα που «προτιμά» τις γυναίκες

Ένα από τα πρώτα πράγματα που μαθαίνει ένας φοιτητής ιατρικής όταν ξεκινά τα λεγόμενα «κλινικά» μαθήματα είναι το εξής: η αναιμία δεν είναι νόσος, είναι σύμπτωμα και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται. Αυτό σημαίνει, με απλά λόγια, ότι με τη διαπίστωση της ύπαρξής της σε έναν ασθενή, αρχίζει η αναζήτηση του αιτίου που την προκάλεσε.

Ως αναιμία ορίζουμε την κατάσταση εκείνη κατά την οποία έχουμε χαμηλή αιμοσφαιρίνη στο αίμα οφειλόμενη σε ελαττωμένη ποσότητα ερυθρών αιμοσφαιρίων. Υπάρχουν πολλά είδη αναιμίας, όπως και αρκετοί τρόποι κατάταξης ανάλογα με την αιτία της, τη μορφολογία των ερυθρών αιμοσφαιρίων και την ανταπόκρισή της στη θεραπεία. Η σιδηροπενική, όπως εύκολα συμπεραίνει κανείς από το όνομά της, χαρακτηρίζεται από την έλλειψη σιδήρου στον οργανισμό.

Ο σίδηρος είναι στοιχείο απαραίτητο για τη σύνθεση της αιμοσφαιρίνης, με την οποία συνδέεται το οξυγόνο για να επιτευχθεί η μεταφορά του μέσω του αίματος. Προσλαμβάνεται από τον οργανισμό διαμέσου των τροφών και απορροφάται κυρίως από το λεπτό έντερο. Περίπου το 30% του ολικού σιδήρου του οργανισμού βρίσκεται αποθηκευμένο στο συκώτι, το σπλήνα και το μυελό των οστών με τη μορφή ουσιών όπως η φερριτίνη και η αιμοσιδηρίνη. Εκτός από τις αποθήκες σιδήρου, τις οποίες ο οργανισμός μπορεί να χρησιμοποιήσει σε περίπτωση ανάγκης, ποσότητες του στοιχείου εξασφαλίζονται και από την επαναχρησιμοποίησή του όταν τα ερυθρά αιμοσφαίρια φτάνουν στο τέλος της ζωής τους (φυσιολογικά 120 ημέρες περίπου).

Ποιοι είναι όμως οι παράγοντες που μπορούν να καταστήσουν ανίσχυρους τους παραπάνω μηχανισμούς και να οδηγήσουν στην εκδήλωση της συγκεκριμένης αναιμίας;
α. Η ελαττωμένη πρόσληψη σιδήρου, είτε λόγω κακής διατροφής είτε λόγω προβληματικής απορρόφησής του από το πεπτικό σύστημα. Φυσιολογικά απορροφάται ένα ποσοστό 5-10% από τη συνολική ποσότητα σιδήρου που διέρχεται από το τελευταίο.
β. Η απώλεια αίματος, είτε συνεχής και σε μικρές ποσότητες, είτε οξεία και σε μεγάλη ποσότητα, και
γ. Σημαντικές μεταβολές στο ανθρώπινο σώμα, κατά τις οποίες οι απαιτήσεις σε σίδηρο αυξάνονται κατά πολύ, όπως η σωματική ανάπτυξη των εφήβων, η κύηση και ο θηλασμός.
Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι η σιδηροπενία είναι μια αρκετά κοινή κατάσταση: την αντιμετωπίζουν περίπου το 15-20% των προεμμηνοπαυσιακών γυναικών, το 50% των εγκύων και το 3% των ανδρών.

Επεκτεινόμενοι λίγο στην παραπάνω κατηγοριοποίηση των αιτίων πρέπει να αναφερθούν τα εξής:

Η έλλειψη σιδήρου από τη διατροφή των ενηλίκων είναι σπάνιο αίτιο στον αναπτυγμένο κόσμο, εν αντιθέσει με τον αναπτυσσόμενο, καθώς το στοιχείο αυτό υπάρχει σε όλες σχεδόν τις κατηγορίες τροφίμων (κρέατα, πουλερικά, ψάρια, οστρακοειδή, φρούτα, λαχανικά και όσπρια).

Η κακή απορρόφησή του εντάσσεται στα πλαίσια κάποιων συνδρόμων δυσαπορρόφησης που εκδηλώνονται συνήθως από την παιδική ηλικία και περιλαμβάνουν και άλλα στοιχεία ή χημικές ενώσεις. Σε ενήλικους, παρόμοια εικόνα μπορεί να δημιουργήσει η χειρουργική εκτομή μέρους ή όλου του λεπτού εντέρου.

Η συνεχής απώλεια μικρών ποσοτήτων αίματος δεν γίνεται αντιληπτή από τον ασθενή, παρά μόνο αν εκδηλωθεί η αναιμία ή αν η υποκείμενη νόσος δώσει συμπτώματα. Τέτοιες είναι το ενεργό πεπτικό έλκος, οι εντερικοί πολύποδες, η εκκολπωματίτιδα, η διαφραγματοκήλη και ο καρκίνος του πεπτικού συστήματος.

Ευνόητο είναι ότι μια μεγάλη αιμορραγία, όπως αυτές που εκδηλώνονται σε έναν τραυματισμό ή σε περιπτώσεις μηνορραγίας (δηλαδή απώλειας μεγάλων ποσοτήτων αίματος κατά την έμμηνο ρύση), θα δημιουργήσει αναιμία. Αυτές είναι και οι μόνες περιπτώσεις που επιτρέπεται να χορηγηθεί θεραπεία με συμπληρώματα σιδήρου χωρίς να διερευνηθούν τα αίτιά της.

Τα παιδιά, από τη βρεφική μέχρι και την εφηβική ηλικία, είναι πιθανό να εκδηλώσουν σιδηροπενία, αφενός επειδή είναι εκτεθειμένα σε διατροφικά λάθη από την πλευρά των γονέων και αφετέρου επειδή η σωματική τους ανάπτυξη δεν ακολουθεί συνήθως σταθερούς ρυθμούς, αλλά μπορεί να προχωρά με άλματα, τα οποία διαδέχονται περίοδοι στασιμότητας.

Οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες από τους άνδρες λόγω των απωλειών αίματος κατά την εμμηνορρυσία αλλά και εξαιτίας των μικρότερων αποθηκών σιδήρου που έχουν στον οργανισμό τους. Κατά την εγκυμοσύνη, η αναιμία είναι έως ένα βαθμό «φυσιολογική», αφού η συγκέντρωση της αιμοσφαιρίνης υπολογίζεται σε μεγαλύτερο από πριν όγκο πλάσματος (πλάσμα: το αίμα χωρίς τα έμμορφα συστατικά του, δηλ. τα ερυθρά αιμοσφαίρια). Επειδή ακριβώς οι πιθανότητες ανάπτυξης σιδηροπενίας είναι αρκετά μεγάλες, γι’ αυτό και αρκετοί γυναικολόγοι προτιμούν την προληπτική χορήγηση συμπληρωμάτων σιδήρου στις εγκύους και στις θηλάζουσες μητέρες.

Συνοψίζοντας:
· Σε ένα παιδί θα φροντίσουμε πρώτα να αποκλείσουμε την περίπτωση της κακής διατροφής.
· Σε μια γυναίκα στην αναπαραγωγική ηλικία θα εκτιμήσουμε πρώτα τις απώλειες αίματος κατά τη έμμηνο ρύση.
· Σε έναν άνδρα ή σε μια μετεμμηνοπαυσιακή γυναίκα θα ερευνήσουμε πρώτα την πιθανότητα απώλειας αίματος από το πεπτικό σύστημα.

Τα γενικά συμπτώματα με τα οποία μπορεί να εμφανιστεί μια αναιμία είναι τα εξής: εύκολη κόπωση, δύσπνοια, ταχυκαρδία, πονοκέφαλος (ιδιαίτερα στη μετωπιαία χώρα), εμβοές, ανορεξία και εντερικές διαταραχές. Το δέρμα αποκτά μια ωχρότητα.

Η χρόνια έλλειψη σιδήρου μπορεί να δώσει δύο χαρακτηριστικά σημάδια: τα νύχια γίνονται εύθραυστα και κοίλα (κοιλονυχία) και η γλώσσα γίνεται ατροφική (δηλ. δεν διακρίνονται οι θηλές της).

Ένα εντυπωσιακό σύμπτωμα σε βαριές μορφές σιδηροπενικής αναιμίας είναι η τάση των ασθενών να τρώνε χώμα ή πάγο.

Στα παιδιά και τους εφήβους μπορεί να έχουμε και άλλες εκδηλώσεις, όπως υπνηλία, ευερεθιστότητα, αδυναμία συγκέντρωσης και εξασθένιση του ανοσοποιητικού τους συστήματος. Αν η κατάσταση δεν αντιμετωπιστεί γρήγορα, είναι πιθανή η μειωμένη σωματική ανάπτυξη και, σε βαρύτερες περιπτώσεις, η εκδήλωση καρδιακής ανεπάρκειας.

Η διάγνωσή της γίνεται πολύ εύκολα με μια απλή εξέταση αίματος. Όπως είπαμε όμως, το σημαντικό είναι να εντοπιστεί το αίτιο που οδήγησε σε αυτήν. Περαιτέρω εξετάσεις που βοηθούν στη διερεύνησή της μπορεί να γίνουν κατά περίπτωση, ανάλογα με τη γνώμη του θεράποντος ιατρού.

Μαζί με τη θεραπεία για το προϋπάρχον αίτιο, μπορεί να συστηθεί και αυξημένη πρόσληψη σιδήρου μέσω της τροφής ή με τη χρήση κάποιου φαρμακευτικού σκευάσματος. Στη δεύτερη περίπτωση, είναι πολύ πιθανό να εμφανιστούν κοιλιακά άλγη, δυσκοιλιότητα ή διάρροια και χρώση των κοπράνων προς το μαύρο.

Η απορρόφηση του σιδήρου είναι καλύτερη αν ληφθεί με άδειο στομάχι, αν όμως ο ασθενής δεν μπορεί να το ανεχτεί, τότε μπορεί να πίνει λίγο χυμό πορτοκαλιού αμέσως μετά. Η βιταμίνη C άλλωστε βοηθά την απορρόφησή του, ενώ το αντίθετο αποτέλεσμα έχουν το γάλα και τα αντιόξινα. Αν χρειαστεί, η θεραπεία γίνεται με ενδομυϊκές ενέσεις.

Η διάρκεια της θεραπείας, αν έχει αντιμετωπιστεί το αίτιο που προκάλεσε την αναιμία, είναι τουλάχιστον τρίμηνη, αφού απαιτείται η πλήρωση των αποθηκών σιδήρου στον οργανισμό. Κατά την πορεία της, χρειάζεται κλινική και εργαστηριακή παρακολούθηση, για να διαπιστωθεί αν ο οργανισμός ανταποκρίνεται στη θεραπεία.

Τελειώνοντας, πρέπει να τονιστούν η σημασία της σωστής και ολοκληρωμένης διατροφής, ιδιαίτερα στα παιδιά και τους εφήβους, καθώς και η ανάγκη για ιατρική εξέταση σε περίπτωση εμφάνισης κάποιων από τα συμπτώματα που αναφέρθηκαν παραπάνω.

health.in.gr