Από τα κόκκινα χαλιά στα χαρακώματα: Το 2000 Μέτρα μέχρι την Αντρίιβκα δεν είναι «μια προπαγανδιστική ταινία»

Ο Ουκρανός δημοσιογράφος και δημιουργός ντοκιμαντέρ Μστισλάβ Τσέρνοφ μιλά για τη νέα του ταινία 2000 Μέτρα μέχρι την Αντριΐβκα όχι ως συνέχεια της έως τώρα δουλειάς του, αλλά ως εσωτερική ανάγκη. Μετά το 20 ημέρες στη Μαριούπολη – την ταινία που κατέγραψε τη φρίκη της πολιορκίας και τον έφερε στα μεγαλύτερα φεστιβάλ και στον οσκαρικό κύκλο – ο Τσέρνοφ επέστρεψε στο μέτωπο του πολέμου, αναζητώντας κάτι διαφορετικό: όχι άλλο ένα χρονικό θυματοποίησης, αλλά μια ιστορία αντίστασης.

Όπως εξηγεί σε πρόσφατη συνέντευξή του στον Guardian, ήδη από την περίοδο του μοντάζ της ταινίας για την Μαριούπολη ένιωθε ότι δεν μπορούσε να σταματήσει. Η εμπειρία της Μαριούπολης, ακολουθούμενη από το καθημερινά βομβαρδιζόμενο Χάρκοβο, του άφησε ένα αίσθημα συντριβής και αδυναμίας. Το 2000 Μέτρα μέχρι την Αντρίιβκα γεννήθηκε ακριβώς ως απάντηση σε αυτό: μια προσπάθεια να καταγραφεί η στιγμή που οι Ουκρανοί δεν είναι μόνο θύματα, αλλά δρουν, αντέχουν και αντεπιτίθενται.

«Στη διεθνή συζήτηση, πάρα πολλοί άνθρωποι και πολιτικοί σε όλο τον κόσμο λένε ότι αυτός ο πόλεμος είναι μάταιος. Συμφωνώ απολύτως. Αλλά η αυτοάμυνα δεν είναι»

Από τα κόκκινα χαλιά στα χαρακώματα

Η δημιουργία της ταινίας συνέπεσε με μια παράδοξη διπλή ζωή. Από τη μία, ο Τσέρνοφ βρισκόταν σε πρεμιέρες, Q&A, κόκκινα χαλιά και προβολές σε ειρηνικές δυτικές πόλεις. Από την άλλη, λίγες μέρες αργότερα, περνούσε σύνορα, άλλαζε μέσα μεταφοράς και κατέληγε σε χαρακώματα, μέσα σε έναν κόσμο που – όπως λέει – έμοιαζε με άλλον πλανήτη ή με επιστροφή έναν αιώνα πίσω. Αυτή η σύγκρουση ανάμεσα σε δύο πραγματικότητες έγινε ο πυρήνας της νέας του ταινίας.

«Ήταν η εποχή των πρώτων πρεμιέρων και των κόκκινων χαλιών. Την ίδια στιγμή, όμως, το μέτωπο φλεγόταν. Η Ουκρανία έδινε αυτή την αντεπίθεση. Κι εγώ πήγαινα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ευρώπη – όμορφες, ειρηνικές πόλεις – πίσω στην Ουκρανία: πτήση μέχρι τα σύνορα, αυτοκίνητο, τρένο, άλλο αυτοκίνητο, και μετά μέσα σε ένα χαράκωμα.

»Και μέσα σε εκείνο το χαράκωμα έβλεπα έναν κόσμο εντελώς διαφορετικό. Σαν άλλον πλανήτη ή σαν να γυρίζαμε 100 χρόνια πίσω. Αυτή τη σύγκρουση δύο κόσμων προσπάθησα απλώς να την εκφράσω, να την κατανοήσω: πώς ζούμε σε έναν κόσμο όπου συνυπάρχουν πόλεμος και ειρήνη, ανθρωπιά και βία», δήλωσε.

2.000 μέτρα γης

Δεν είναι τυχαίο ότι το φιλμ μιλά για «αποστάσεις». Όχι μόνο για τα 2.000 μέτρα γης που έπρεπε να διανυθούν για την ανακατάληψη της Αντρίιβκα, αλλά και για την απόσταση ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ουκρανία, ανάμεσα στην καθημερινότητα των πολιτών και στους ανθρώπους που ζουν καθηλωμένοι στα ορύγματα. Μια απόσταση που, όπως παρατηρεί, δεν έχει μικρύνει – το αντίθετο.

Από τις αρχές του 2025, λέει, τόσο οι στρατιώτες όσο και οι άμαχοι στην Ουκρανία βιώνουν έντονα το αίσθημα εγκατάλειψης από τη διεθνή κοινότητα, την ώρα που οι ρωσικές επιθέσεις με πυραύλους και drones συνεχίζονται. Παρ’ όλα αυτά, αυτό το αίσθημα δεν οδηγεί σε διάλυση, αλλά σε μεγαλύτερη συνοχή. Η κοινωνία συσπειρώνεται.

«Νομίζω ότι η Ρωσία κάνει τεράστιο λάθος πιστεύοντας ότι με το να βομβαρδίζει ουκρανικές πόλεις με βαλλιστικούς πυραύλους θα τη βοηθήσει να επιβάλει μια συμφωνία με τους όρους που θέλει, και ότι το ουκρανικό κοινό θα αποστασιοποιηθεί από τους στρατιώτες ή από την κυβέρνηση. Αυτό δεν πρόκειται να συμβεί»

Στιγμιότυπο της ταινίας, Πηγή: imdb.com

Ο Τσέρνοφ θεωρεί μεγάλο λάθος την εκτίμηση ότι οι βομβαρδισμοί θα κάμψουν το ηθικό ή θα απομακρύνουν τους πολίτες από τον στρατό και την κυβέρνηση. Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

«Νομίζω ότι η Ρωσία κάνει τεράστιο λάθος πιστεύοντας ότι με το να βομβαρδίζει ουκρανικές πόλεις με βαλλιστικούς πυραύλους θα τη βοηθήσει να επιβάλει μια συμφωνία με τους όρους που θέλει, και ότι το ουκρανικό κοινό θα αποστασιοποιηθεί από τους στρατιώτες ή από την κυβέρνηση. Αυτό δεν πρόκειται να συμβεί», σχολίασε.

Ενδεικτικό είναι και το πώς «αγκαλιάστηκε» η ταινία στο εσωτερικό της χώρας: πάνω από 70.000 άνθρωποι την είδαν στους κινηματογράφους εν μέσω πολέμου. Για τον ίδιο, αυτό δείχνει πόσο σημαντική είναι η αναγνώριση της θυσίας και του πόνου, ειδικά σε μια διεθνή συγκυρία όπου ακούγεται όλο και πιο συχνά το επιχείρημα ότι «η Ουκρανία πρέπει να παραχωρήσει εδάφη». Η Αντριΐβκα, τονίζει, είναι ένα παράδειγμα του τι σημαίνει πραγματικά αυτή η παραχώρηση.

«Θέλω το κοινό να δει πόσο μάταιη και τρομακτική είναι ολόκληρη αυτή η έννοια του πολέμου και πώς, ως άνθρωποι, δεν θα έπρεπε να το κάνουμε αυτό στον εαυτό μας»

Στιγμιότυπο της ταινίας, Πηγή: imdb.com

«Δεν είναι μια απλή ταινία, ούτε μια προπαγανδιστική ταινία»

Ο Τσέρνοφ αποφεύγει συνειδητά τον διδακτισμό. Το 2000 Μέτρα μέχρι την Αντρίιβκα δεν είναι, όπως λέει, προπαγάνδα. Είναι ένα φιλμ για τον πόλεμο ως ανθρώπινη αποτυχία, αλλά και για τη διαφορά ανάμεσα στη ματαιότητα του πολέμου και την αναγκαιότητα της αυτοάμυνας. Αυτή η διάκριση είναι, για εκείνον, κρίσιμη – ειδικά όταν στη διεθνή σκηνή αυξάνονται οι φωνές που χαρακτηρίζουν τον πόλεμο «χωρίς νόημα».

«Το βασικό μου μέλημα είναι να ερμηνευτεί σωστά η ταινία. Γιατί δεν είναι μια απλή ταινία, ούτε μια προπαγανδιστική ταινία. Είναι μια ταινία για κάτι περισσότερο – για την Ουκρανία, για τον ίδιο τον πόλεμο, για εμάς σε αυτή τη στιγμή της ιστορίας, όπου βρισκόμαστε στο χείλος ενός πολέμου. Και πώς επιβιώνουμε σε αυτή τη στιγμή της ιστορίας;

»Θέλω το κοινό να δει πόσο μάταιη και τρομακτική είναι ολόκληρη αυτή η έννοια του πολέμου και πώς, ως άνθρωποι, δεν θα έπρεπε να το κάνουμε αυτό στον εαυτό μας. Ταυτόχρονα, όμως, να καταλάβει ότι η αυτοάμυνα των Ουκρανών δεν είναι μάταιη», σχολιάζει.

Στιγμιότυπο της ταινίας, Πηγή: imdb.com

Για το ουκρανικό κοινό, η ταινία λειτουργεί ως μνήμη και φόρος τιμής. Για το διεθνές, ως υπενθύμιση ότι, όσο φρικτός κι αν είναι ο πόλεμος, η υπεράσπιση της ζωής και της ελευθερίας δεν μπορεί να εξισωθεί με τη βία της εισβολής.

«Όταν μιλάω στο ουκρανικό κοινό [για την ταινία], μιλάμε για τη μνήμη – για τη μνήμη αυτών των ανθρώπων και τη θυσία τους. Αλλά στη διεθνή συζήτηση, πάρα πολλοί άνθρωποι και πολιτικοί σε όλο τον κόσμο λένε ότι αυτός ο πόλεμος είναι μάταιος. Συμφωνώ απολύτως. Αλλά η αυτοάμυνα δεν είναι», τόνισε χαρακτηριστικά.

«Είδα δέντρα που είχαν καταστραφεί από το πυροβολικό να ξαναβλασταίνουν»

Όσο για την ελπίδα, ο Τσέρνοφ λέει ότι τη βρήκε εκεί όπου δεν την περίμενε: μέσα στο ίδιο το μέτωπο. Στο δάσος όπου εκτυλίσσεται η ταινία, είδε κατεστραμμένα δέντρα να παίρνουν ξανά ζωή και ανθρώπους που, παρότι γνωρίζουν ότι μπορεί να χάσουν τα πάντα, να συνεχίζουν. Συνεχίζουν να υψώνουν σημαίες, να υπερασπίζονται τις οικογένειές τους, να στέκονται ο ένας δίπλα στον άλλο. Εκεί, λέει, ξαναβρήκε την ελπίδα ότι η Ουκρανία – όσο δύσκολος κι αν είναι ο δρόμος – θα αντέξει.

«Αυτό που έμαθα μέσα από τη δημιουργία αυτής της ταινίας – και ένας από τους λόγους που την ξεκίνησα – ήταν να βρω ο ίδιος την ελπίδα, να καταλάβω ότι ακόμη και στις στιγμές που όλα μοιάζουν σκοτεινά, υπάρχει φως στους ανθρώπους με τους οποίους στεκόμαστε μαζί.

«Κάθε ένας από τους άνδρες που συναντάμε στην ταινία μού έδωσε αυτή την ελπίδα. Μπήκα σε εκείνο το δάσος, όπου εκτυλίσσεται όλη η ταινία, με ένα αίσθημα απόγνωσης. Και βρήκα την ελπίδα μου. Είδα δέντρα που είχαν καταστραφεί από το πυροβολικό να ξαναβλασταίνουν»

Στιγμιότυπο της ταινίας, Πηγή: imdb.com

»Κάθε ένας από τους άνδρες που συναντάμε στην ταινία μού έδωσε αυτή την ελπίδα. Μπήκα σε εκείνο το δάσος, όπου εκτυλίσσεται όλη η ταινία, με ένα αίσθημα απόγνωσης. Και βρήκα την ελπίδα μου. Είδα δέντρα που είχαν καταστραφεί από το πυροβολικό να ξαναβλασταίνουν.

»Είδα ανθρώπους που, παρότι γνωρίζουν ότι μπορεί να χάσουν τους φίλους τους, τη ζωή τους, ότι μπορεί να υψώσουν τη σημαία και αυτή να πέσει ξανά, συνεχίζουν. Συνεχίζουν να υπερασπίζονται τις οικογένειές τους. Αυτό μου δίνει ελπίδα ότι η Ουκρανία, όσο δύσκολο κι αν είναι, θα αντέξει.»