Βία στην εποχή της τεχνολογίας – Το cyberbullying αυξάνεται σε όλη την Ευρώπη

Ο διαδικτυακός εκφοβισμός  (cyberbullying) μεταξύ παιδιών και εφήβων αποτελεί ένα αυξανόμενο πρόβλημα σε όλη την Ευρώπη και επηρεάζει κάθε χώρα της Ένωσης, σύμφωνα με μια νέα έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).

Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι τα ποσοστά διαδικτυακού εκφοβισμού έχουν αυξηθεί και στις 29 ευρωπαϊκές χώρες και περιοχές που περιλαμβάνονται στην έρευνα.

Τα επίπεδα ποικίλλουν σημαντικά, με χώρες όπως οι χώρες της Βαλτικής, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιρλανδία να είναι από χώρες που πλήττονται περισσότερο, σύμφωνα με το euronews.

Τι είναι ο διαδικτυακός εκφοβισμός;

Ο διαδικτυακός εκφοβισμός αναφέρεται σε παρενόχληση, απειλές ή αρνητικά σχόλια στο διαδίκτυο που απευθύνονται σε ένα παιδί από συνομήλικους ή άγνωστους, σύμφωνα με την έκθεση του ΟΟΣΑ «Πώς είναι η ζωή των παιδιών στην ψηφιακή εποχή;» με ημερομηνία 2025.

Γενικά περιλαμβάνει επαναλαμβανόμενη, σκόπιμη επιθετική συμπεριφορά, ανισορροπία ισχύος και χρήση διαδικτυακών μέσων.

Στην έρευνα, το διαδικτυακό εκφοβισμό περιγράφουν με παραδείγματα όπως «κάποιος έστειλε κακόβουλα άμεσα μηνύματα, email ή SMS, δημοσίευσε σχόλια στον τοίχο, δημιούργησε έναν ιστότοπο για να σε κοροϊδέψει, δημοσίευσε στο διαδίκτυο χωρίς την άδειά σου φωτογραφίες σου που δεν είναι κολακευτικές ή είναι ακατάλληλες».

Τα στοιχεία του ΟΟΣΑ περιλαμβάνουν μαθητές ηλικίας 11, 13 και 15 ετών. Κατά την περίοδο 2021-22, το ποσοστό διαδικτυακού εκφοβισμού, που δείχνει το ποσοστό των παιδιών που υπέστησαν εκφοβισμό στο διαδίκτυο, κυμάνθηκε από 7,5% στην Ισπανία έως 27,1% στη Λιθουανία.

Ο μέσος όρος του ΟΟΣΑ, ο οποίος αντανακλά σε μεγάλο βαθμό την Ευρώπη, ήταν 15,5%.

Εκτός από τη Λιθουανία, χώρες με υψηλότερα ποσοστά διαδικτυακού εκφοβισμού από αυτόν τον μέσο όρο ήταν η Λετονία, η Πολωνία, η Αγγλία, η Ουγγαρία, η Εσθονία, η Ιρλανδία, η Σκωτία, η Σλοβενία, η Σουηδία, η Ουαλία, η Φινλανδία και η Δανία.

Η Πορτογαλία, η Ελλάδα και η Γαλλία είναι επίσης μεταξύ των χωρών με τα χαμηλότερα ποσοστά διαδικτυακού εκφοβισμού.

Τέλος, στη Γερμανία και την Ιταλία, ο διαδικτυακός εκφοβισμός ήταν επίσης κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Γιατί το cyberbullying διαφέρει από χώρα σε χώρα;

«Οι διακρατικές διαφορές στην επικράτηση του (διαδικτυακού) εκφοβισμού σε όλη την Ευρώπη κατανοούνται καλύτερα μέσω της αλληλεπίδρασης τεχνολογικών, πολιτισμικών και θεσμικών παραγόντων», δήλωσε στο Euronews Next ο James O’Higgins Norman, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της πόλης του Δουβλίνου, ο οποίος είναι επίσης πρόεδρος της Οργανώσεως των Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό (UNESCO) για τον εκφοβισμό και τον διαδικτυακό εκφοβισμό.

Σημείωσε ότι, από τεχνολογική άποψη, οι διαφορές στην πρόσβαση στο διαδίκτυο, η διείσδυση των smartphone και οι κυρίαρχες διαδικτυακές πλατφόρμες επηρεάζουν τη συχνότητα και τη φύση των διαδικτυακών αλληλεπιδράσεων των νέων.

Από πολιτιστική άποψη, οι κοινωνικές νόρμες γύρω από τις συγκρούσεις, την επικοινωνία και την επιθετικότητα διαφέρουν σημαντικά: οι κοινωνίες με μεγαλύτερη αποδοχή της λεκτικής εχθρότητας ή της έμμεσης επιθετικότητας τείνουν να αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα διαδικτυακού εκφοβισμού.

Από θεσμική άποψη, οι διαφορές στην εκπαίδευση στην ψηφιακή παιδεία, τα σχολικά προγράμματα πρόληψης και η διαμεσολάβηση των γονέων συμβάλλουν σε διαφορετικά εθνικά αποτελέσματα.

Οι διαφορές στα εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα έχουν επίσης σημασία, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά του Εκφοβισμού (EAN).

«Όπου διδάσκονται ενεργά η ψηφιακή παιδεία και η ασφάλεια στο διαδίκτυο, οι νέοι τείνουν να είναι καλύτερα προετοιμασμένοι για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του εκφοβισμού στο διαδίκτυο», δήλωσαν στο Euronews Next.

Τόνισαν επίσης ότι οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, καθώς και τα επίπεδα υποστήριξης από την οικογένεια και την κοινότητα, μπορούν να επηρεάσουν τον βαθμό ευπάθειας των νέων στον εκφοβισμό και την αποτελεσματικότητα της παρέμβασης των σχολείων και των ιδρυμάτων.

Η διαδικτυακή παρενόχληση αυξήθηκε σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες

Μεταξύ 2017-18 και 2021-22, η διαδικτυακή παρενόχληση αυξήθηκε και στις 29 ευρωπαϊκές χώρες και περιοχές που καλύπτονται στην έκθεση. Η αύξηση ήταν μεγαλύτερη από 5 ποσοστιαίες μονάδες στη Δανία, τη Λιθουανία, τη Νορβηγία, τη Σλοβενία, την Ισλανδία και την Ολλανδία.

Ο μέσος όρος του ΟΟΣΑ αυξήθηκε από 12,1% σε 15,5%.

Η Δρ. Alina Cosma από το Trinity College του Δουβλίνου σημείωσε ότι πρόκειται για μια μικρή αύξηση που μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι η γενιά των εφήβων είχε αυξημένη πρόσβαση σε ψηφιακές συσκευές και περνούσε περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο.

Ο ρόλος της πανδημίας COVID-19

Οι εμπειρογνώμονες του EAN υπογράμμισαν ότι η πανδημία COVID-19 διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο: με τα σχολεία κλειστά και την κοινωνική ζωή να μεταφέρεται στο διαδίκτυο, οι νέοι περνούσαν πολύ περισσότερο χρόνο σε ψηφιακές πλατφόρμες, όπου οι συγκρούσεις και ο εκφοβισμός μπορούσαν να συμβούν πιο εύκολα.

«Η περίοδος αυτή αντιστοιχεί σε μια ραγδαία επέκταση της χρήσης των smartphone και της συμμετοχής των νέων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η οποία έχει διευρύνει τις ευκαιρίες τόσο για κοινωνικές σχέσεις όσο και για επιβλαβείς διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις», δήλωσε ο O’Higgins Norman.

Σημείωσε ότι τα ψηφιακά περιβάλλοντα επικοινωνίας συχνά παρέχουν ανωνυμία, αμεσότητα και διευρυμένο κοινό, μειώνοντας την κοινωνική ευθύνη και την ενσυναίσθηση, γεγονός που με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε κανονικοποίηση εχθρικών ή αποκλειστικών συμπεριφορών στο διαδίκτυο.

«Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι αυτή η περίοδος δεν πρέπει να ερμηνευθεί ως ένδειξη μακροπρόθεσμης ανοδικής τάσης στην επικράτηση του διαδικτυακού εκφοβισμού. Πρόσφατα εθνικά στοιχεία υποδηλώνουν ότι τα επίπεδα ενδέχεται να έχουν σταθεροποιηθεί μετά την πανδημία», πρόσθεσε.

Τα κορίτσια αντιμετωπίζουν υψηλότερα ποσοστά διαδικτυακού εκφοβισμού

Σε πολλές χώρες, τα κορίτσια είναι πιο πιθανό να πέσουν θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού, αλλά η Λιθουανία αποτελεί σημαντική εξαίρεση.

Σύμφωνα με τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, το ποσοστό είναι 14,3% για τα αγόρια και 16,4% για τα κορίτσια. Η διαφορά είναι μεγαλύτερη από πέντε ποσοστιαίες μονάδες σε αρκετές χώρες, όπως η Σουηδία, η Γαλλία, η Αγγλία και η Ιταλία.

Ο Norman εξήγησε τα πρότυπα συμπεριφοράς και τις κοινωνικές νόρμες που σχετίζονται με το φύλο σε αυτό το χάσμα.

Τα κορίτσια τείνουν να συμμετέχουν περισσότερο σε δραστηριότητες επικοινωνίας και αυτοπαρουσίασης μέσω των κοινωνικών μέσων, οι οποίες συνδέονται στενά με σχεσιακές και συναισθηματικές μορφές διαδικτυακού εκφοβισμού, όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός, η διάδοση φημών και η παρενόχληση.

Τα ποσοστά διαδικτυακού εκφοβισμού είναι υψηλότερα στις μονογονεϊκές οικογένειες

Οι έφηβοι από μονογονεϊκές οικογένειες είναι επίσης πιο πιθανό να αναφέρουν ότι έχουν πέσει θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού σε σύγκριση με εκείνους που προέρχονται από οικογένειες με δύο γονείς. Αυτό ισχύει σε όλες τις χώρες.

Η διαφορά είναι ακόμη μεγαλύτερη από τη διαφορά μεταξύ των φύλων, καθώς ανέρχεται σε 19,8% έναντι 14,1%.

Η διαφορά είναι μεγαλύτερη από πέντε ποσοστιαίες μονάδες σε περισσότερες από 20 χώρες της λίστας.

«Η υψηλότερη συχνότητα εκφοβισμού στο διαδίκτυο μεταξύ των νέων από μονογονεϊκές οικογένειες μπορεί να υποδηλώνει δομικές και ψυχοκοινωνικές ευπάθειες που συνδέονται με το οικογενειακό περιβάλλον», δήλωσε ο O’Higgins Norman.

Αυτό υποδηλώνει ότι οι μονογονεϊκοί γονείς συχνά αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες πιέσεις σε ό,τι αφορά το χρόνο, τα οικονομικά και τα συναισθήματα, γεγονός που μπορεί να περιορίζει την εποπτεία των ψηφιακών δραστηριοτήτων των παιδιών και να μειώνει τις ευκαιρίες για καθοδήγηση σχετικά με την ασφαλή συμπεριφορά στο διαδίκτυο.

Τα παιδιά σε αυτά τα νοικοκυριά μπορεί επίσης να περνούν περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο για κοινωνική επαφή, αυξάνοντας έτσι την έκθεσή τους σε κινδύνους.