Διακοπές στη κόλαση: Γιατί επισκεπτόμαστε αξιοθέατα που έγιναν ακρότητες

Δειλά-δειλά, η Συρία υπό την ηγεσία του πρώην τζιχαντιστή ηγέτη Αχμέντ Χουσεΐν αλ Σαράα, προσελκύει κάποιους τουρίστες μετά το τέλος του εμφυλίου που είχε ξεσπάσει από το 2011. Ωστόσο, δεν κατευθύνονται όλοι σε αξιοθέατα όπως η Παλμύρα, αλλά σε σημεία που βάφτηκαν στο αίμα στη διάρκεια του πολέμου. Είναι γνωστοί ως «σκοτεινοί τουρίστες» (dark tourists).

Εκτός από τη Συρία, άνθρωποι ταξιδεύουν σε χώρες με πολλούς κινδύνους ή υπήρξαν κίνδυνοι στο παρελθόν, όπως η Βόρεια Κορέα, το Νότιο Σουδάν, την Ουκρανία, το Άουσβιτς, το Μνημείο της 11ης Σεπτεμβρίου, καθώς και πεδία μαχών και ζώνες καταστροφών για να «θαυμάσουν;» το αιματοβαμμένο παρελθόν, που εκατομμύρια υπέφεραν και εξοντώθηκαν.

Ρεπορτάζ του Economist αναφέρεται στο «σκοτεινό τουρισμό» ο οποίος έχει γίνει μια επικερδής επιχείρηση με την εταιρεία έρευνας αγοράς Global Industry Analysts, μια να την υπολογίζει στα 35 δισ. δολάρια και θα φτάσει τα 41 δισ. μέχρι το 2030. Η Young Pioneer Tours έχει αυξήσει τον αριθμό των προορισμών της από 30 το 2013 σε περισσότερους από 100. Πρόκειται για μια επιχείρηση της οποίας το σύνθημα είναι «Προορισμοί που η μητέρα σας θα προτιμούσε να αποφύγετε».

Ο όρος «dark tourism» επινοήθηκε το 1996 από τους Τζον Λένον και Μαλκομ Φόλεϋ, δύο ακαδημαϊκούς που παρατήρησαν το δημόσιο ενδιαφέρον για την επίσκεψη στον τόπο της δολοφονίας του προέδρου των ΗΠΑ Τζον Κένεντι το 1963.

«Υπάρχουν εγωιστές ηλίθιοι και υπάρχουν σκοτεινοί τουρίστες»

Ο Πίτερ Χοενχάους, ιδρυτής του dark-tourism.com και συγγραφέας του «Atlas of Dark Destinations», λέει ότι η ιδέα είναι να γίνεις μάρτυρας. Στον ιστότοπό του γράφει ότι ο σκοτεινός τουρισμός αφορά «σεβαστή και διαφωτιστική τουριστική εμπλοκή με τη σύγχρονη ιστορία και τα σκοτεινά της σημεία/πλευρές, με νηφάλιο, εκπαιδευτικό και μη-σενσασιοναλιστικό τρόπο».

Υποστηρίζει ότι, στη δημόσια φαντασία, ο όρος συγχέει δύο είδη ανθρώπων: αυτούς που επιδιώκουν να κατανοήσουν το παρελθόν και εκείνους που επιζητούν χυδαίες, «αδιάκριτες» selfies. Πολλοί από τους 1,8 εκατ. ανθρώπους που πήγαν στο Άουσβιτς το 2024 το έκαναν για να αποτίσουν φόρο τιμής στο μνημείο και μουσείο του Ολοκαυτώματος. Άλλοι, όμως, πόζαραν για φωτογραφίες στις γραμμές του τρένου έξω από το στρατόπεδο συγκέντρωσης. «Υπάρχουν εγωιστές ηλίθιοι και υπάρχουν σκοτεινοί τουρίστες», λέει ο Χοενχάους. «Δεν είναι το ίδιο».

Πολλοί, παρ’ όλα αυτά, θεωρούν τον σκοτεινό τουρισμό μακάβριο. Ο τουρισμός στο Τσερνόμπιλ, στο σημείο της χειρότερης πυρηνικής καταστροφής που έχει σημειωθεί, κορυφώθηκε στους 124.423 επισκέπτες το 2019, πριν από την πανδημία και την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Η Ιταλία ερευνά ισχυρισμούς ότι πολίτες της συμμετείχαν σε «σαφάρι ελεύθερου σκοπευτή» στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη τη δεκαετία του 1990, πληρώνοντας για να πυροβολούν πολίτες στο Σαράγεβο.

Στο Ισραήλ, σκοτεινοί τουρίστες πηγαίνουν στα σημεία όπου 1.200 άνθρωποι σκοτώθηκαν στις επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023. Στο Αφγανιστάν, διοργανωτές εκμεταλλεύονται το ενδιαφέρον για τη ζωή υπό τους Ταλιμπάν· αφού η τζιχαντιστική ομάδα επέστρεψε στην εξουσία το 2021, οι αφίξεις τουριστών αυξήθηκαν από 2.300 το 2022 σε περίπου 7.000 το 2023. Και στο Μεξικό, οι άνθρωποι μπορούν να κλείσουν μια «νυχτερινή διαδρομή», μια προσομοιωμένη παράνομη διέλευση συνόρων, με «διακινητές» και «φρουρούς».

Γιατί θριαμβεύει

Αυτό που είναι διαφορετικό σήμερα είναι το κόστος — φθηνές πτήσεις έχουν κάνει ακόμη και μακρινά ταξίδια πιο προσιτά — και ο ρόλος των social media στην προώθηση εμπειριών και προορισμών. Λογαριασμοί διαφημίζουν μέρη από το Αμριτσάρ μέχρι τη Ζανζιβάρη. Πολλοί influencers έχουν αποκτήσει τεράστιο κοινό ταξιδεύοντας σε μέρη όπου ελάχιστοι άλλοι θα σκέφτονταν, ή θα τολμούσαν, να πάνε.

Το 2017, ο Logan Paul, Αμερικανός YouTuber, δημοσίευσε βίντεο από το δάσος Aokigahara στην Ιαπωνία που έδειχνε ένα νεκρό σώμα (το δάσος είναι γνωστό ως τόπος αυτοκτονιών). Η πλατφόρμα διέκοψε προσωρινά τις επιχειρηματικές της σχέσεις μαζί του, αλλά σήμερα έχει 23,6 εκατ. ακόλουθους, από 15 εκατ. τότε. Η Μπάντραν λέει ότι πήγε μια influencer στη Σαιντνάγια η οποία, αφού δημοσίευσε φωτογραφίες της φυλακής, τώρα φέρνει άλλους να τη δουν.

Ο Harry Jaggard έχει δημοσιεύσει βίντεο από την Ερυθραία και την Υεμένη. Ένα ρεπορτάζ από το Αφγανιστάν, «Επτά Ημέρες στη Πιο Επικίνδυνη Χώρα του Κόσμου», έχει 4,6 εκατ. προβολές στο YouTube. Στο βίντεο ο Jaggard υπόσχεται να πάει πέρα από «τους τίτλους των ειδήσεων». Λέει ότι οι Ταλιμπάν είναι «καλοί» — παρά τις μαστιγώσεις και τις εκτελέσεις — και ότι οι Αφγανές «φαίνονταν ευτυχισμένες», παρότι τους απαγορεύεται η δευτεροβάθμια εκπαίδευση, τα δημόσια πάρκα, οι περισσότερες δουλειές και το να παραπονιούνται για οποιοδήποτε από τα παραπάνω. «Τι απίστευτο βίντεο, φίλε… πρέπει να το επισκεφθώ σύντομα», σχολίασε κάποιος. «Εύχομαι να μπορούσα να το δω από κοντά μια μέρα», έγραψε ένας άλλος.

Σύμφωνα με την Booking.com, σχεδόν το 60% των ταξιδιωτών της Gen Z βασίζεται στα social media όταν αποφασίζει πού θα πάει και περίπου το 45% εμπνέεται από influencers. Και πολλοί νέοι από πλούσιες χώρες -που δεν έχουν εμπειρία πολέμου- ενδιαφέρονται να επισκεφθούν μέρη με τραγική ιστορία.