Χάρολντ Πίντερ: Δεν ξέρω ακριβώς ποιο είναι το φυσικό και ποιο το αφύσικο

Εναρκτήριο έργο της νέας θεατρικής «σαιζόν» στη Γαλλία θα είναι η νέα δημιουργία του Χάρολντ Πίντερ, που ο συγγραφέας του «Επιστάτη» έγραψε τον χειμώνα που πέρασε, με τον τίτλο «Παλιοί καιροί» (ο γαλλικός τίτλος είναι «Ήταν χθες»). Πρόκειται, ως γνωστόν, για ένα έργο τριών προσώπων: ένας άνδρας (Ζαν Ροσφόρ) και δύο γυναίκες (Ντελφίν Σεϋρίγκ, Φρανσουάζ Φαμπιάν). Οι δύο γυναίκες ξανασμίγουν μετά από ένα χωρισμό είκοσι χρόνων. Ο άνδρας, που βρίσκεται ανάμεσά τους, δεν μπορεί να ξέρη αν αποτελή μέρος αυτού του κοινού παρελθόντος: η προσωπικότητά του αμφισβητείται, ενώ η μοναξιά του μεγαλώνει. Το έργο ανεβαίνει στο «Τεάτρ Μονπαρνάς», σε σκηνοθεσία του Χόρχε Λαβελλί.

«ΤΑ ΝΕΑ», 8.9.1971, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Χάρολντ Πίντερ άρχισε να γράφη για το θέατρο το 1957. Για πολλά χρόνια ήταν επαγγελματίας ηθοποιός και ο μόνιμος σεναριογράφος των ταινιών του Τζόζεφ Λόζεϋ («Ο υπηρέτης», «Το ατύχημα» και, τελευταία, «Ο αγγελιαφόρος»). Σκηνοθέτησε ακόμα και πολλά έργα· ανάμεσά τους και το «Οι εξόριστοι» του Τζαίημς Τζόυς.

Στα 40 χρόνια του, φαίνεται πολύ νεώτερος από την ηλικία του. Τώρα βρίσκεται στο Παρίσι, για να επιβλέπη τις δοκιμές τού «Ήταν χθες». Δεν του αρέσει να μιλά ούτε για τον εαυτό του ούτε για το έργο του. Και όμως, όλα οδηγούν στη συνέντευξη. Έτσι, ο διάλογος μαζί του αρχίζει εύκολα, μόλις με βλέπει να βάζω ένα κομμάτι ζάχαρη μέσα στον καφέ μου.

— Γιατί γελάτε;

Επειδή βάζετε ζάχαρη στον καφέ σας. Εσείς οι Γάλλοι το συνηθίζετε. Ποτέ, όμως, οι Βρεταννοί. Και αυτό ήταν ένα μικρό πρόβλημα για τη γαλλική προσαρμογή του έργου μου. Κάποια στιγμή, η μια γυναίκα ζητά τρία κομμάτια ζάχαρη για τον καφέ της. Στην Αγγλία αυτό προκαλεί εντύπωση. Και έχει σπουδαιότητα στην πλοκή του έργου, γιατί αυτό ξυπνά αναμνήσεις στην άλλη γυναίκα. Στη Γαλλία, όμως, αυτό δεν έχει κανένα νόημα. Έτσι, αντικαταστήσαμε τη ζάχαρη με γάλα…

— Αυτές οι μικρές λεπτομέρειες είναι σημαντικές στο θέατρό σας. Θυμάμαι ότι μια ολόκληρη σκηνή, στο έργο «Ο Γυρισμός», συμβαίνει γύρω από ένα ποτήρι νερό. Η λεπτομέρεια αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ύφους των διαλόγων σας. 

Ίσως, αλλά δεν το κάνω συνειδητά. Δύσκολα μπορώ να μιλήσω για το ύφος μου, γιατί αγνοώ ποιο είναι. Απλώς γράφω. Καθοδηγούμαι από τους ήρωες και από αυτό που πρέπει να πουν σε ορισμένες περιπτώσεις. Γράφω από 13 χρονών: ποιήματα, διηγήματα. Ποτέ δεν πήγα στο Πανεπιστήμιο. Σταμάτησα τις σπουδές μου στα 17 μου. Στα 18 έγινα ηθοποιός, επειδή έπρεπε να ζήσω και ήταν το μόνο που ήξερα να κάνω. Έπαιζα για δώδεκα περίπου χρόνια, ιδίως στην επαρχία. Θέατρο χωρίς αξιώσεις. Αυτό που εσείς ονομάζετε θέατρο του βουλεβάρτου. Το 1957 είπα σ’ ένα φίλο μου, που διηύθυνε έναν θίασο ερασιτεχνών, ότι είχα την επιθυμία να γράψω ένα θεατρικό έργο. Με ρώτησε πόσο καιρό θα χρειαζόμουν. «Έξι μήνες» του απάντησα. Εκείνος όμως μου είπε ότι θα μπορούσε να το ανεβάση σε 15 μέρες. Συμφώνησα και έτσι έγραψα το «Δωμάτιο» σε 4 μόνο μέρες. Γνώρισε επιτυχία. Ήταν εκπληκτικό να ακούω το κοινό να γελά ή να σωπαίνη. Αμέσως μετά έγραψα το «Πάρτυ γενεθλίων», αλλά αυτή τη φορά, στο Λονδίνο που ανεβάστηκε, γνώρισε μια παταγώδη αποτυχία. Παίχτηκε μόνο για οκτώ μέρες. Οι κριτικοί είπαν ότι δεν είχε κανένα νόημα, ότι ήταν καθαρός παραλογισμός.

— Και όμως, εκείνη την εποχή γεννιόταν ένα νέο θέατρο, στην Αγγλία. Υπήρχε εξ άλλου το «θέατρο του παράλογου», με τον Ιονέσκο, τον Μπέκετ…

Ήμουν ηθοποιός, αλλά δεν ήξερα τι γινόταν στο θέατρο, στο Λονδίνο. Δεν γνώριζα κανένα έργο του Ιονέσκο. Είχα όμως διαβάσει Μπέκετ, ιδίως τα μυθιστορήματά του («Ο Μαλόν πεθαίνει»), ακόμα Κάφκα, Ντοστογιέφσκι, Τζόυς. Κανείς δεν μπορεί να απαρνηθή την πνευματική του κληρονομιά. Αλλά όταν άρχισα να γράφω για το θέατρο, δεν είχα το αίσθημα ότι ακολουθούσα τη μια ή την άλλη θεατρική κίνηση. Δεν μπορούσα καν να φανταστώ ότι τα έργα μου θα παίζονταν. Εκείνο που με βοήθησε πολύ ήταν το επάγγελμά μου του ηθοποιού. Γνώριζα την αξία της σιωπής, το ρυθμό του θεάτρου.

— Το θέατρό σας, βέβαια, δεν είναι «φιλολογικό», αλλά φαίνεται περισσότερο «διανοούμενο» απ’ ό,τι λέτε. Υπάρχει μια απόσταση ανάμεσα σε σας και στα πρόσωπα που παρουσιάζετε, ανάμεσα σ’ αυτά τα πρόσωπα και στο κοινό.

Κάθε λέξη έχει μέσα στο έργο μου μεγάλη σπουδαιότητα. Όσο για την απόσταση που αναφέρατε, είναι αλήθεια ότι έχω το αίσθημα ότι ανήκω σε μια κοινωνία, σ’ έναν πολιτισμό, αλλά συγχρόνως νοιώθω ότι δεν αποτελώ μέρος τους.

— Γι’ αυτόν το λόγο οι ήρωές σας ανήκουν σ’ έναν ξεχωριστό κόσμο; Είναι σχιζοφρενείς, αλήτες, ομοφυλόφιλοι, μαζοχιστές — με λίγα λόγια, αφύσικοι. 

Μα όχι, είναι κοινοί άνθρωποι, φυσιολογικοί. Δεν ξέρω ακριβώς ποιο είναι το φυσικό και ποιο το αφύσικο. Αν ξέρης λίγο τους ανθρώπους, σου φαίνονται φυσιολογικοί. Αν όμως ζήσης μαζί τους, τότε αντιλαμβάνεσαι ότι όλοι τους είναι τρελλοί.

— Ομολογείτε ότι το θέατρό σας είναι απαισιόδοξο;

Νομίζετε; Δεν είμαι αισιόδοξος, υπάρχει διαφορά. Είμαι ρεαλιστής. Προσπαθώ να μεταφέρω στη σκηνή φυσιολογικούς ανθρώπους που αντιμετωπίζουν αφύσικες καταστάσεις, να αρπάξω τη στιγμή που θα σημαδέψη όλη τους τη ζωή. Οι νόμοι του θεάτρου το απαιτούν. Σ’ ένα μυθιστόρημα όλα θα ήταν διαφορετικά.

— Υπάρχει καμμία «ηθική» στα έργα σας;

Καμμία. Απλώς είναι ιστορίες. Όλο το νόημα κρύβεται μέσα στην ιστορία που διηγούμαι. Φυσικά, καθένας είναι ελεύθερος να ερμηνεύση το έργο σύμφωνα με την προσωπική του αντίληψη. Ποτέ δεν διαβάζω τις κριτικές πάνω στα έργα μου. Λένε τόσα αντιφατικά πράγματα, που δεν καταλαβαίνω τίποτα. Είναι πάντως περίεργο να γράφης ένα έργο ορμώμενος από τη μοναξιά σου και μετά να το βλέπης να παίζεται μπροστά σε χιλιάδες θεατές.

— Δουλέψατε πολύ για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Υπάρχει μεγάλη διαφορά από την εργασία του θεάτρου;

Η τηλεόραση και το ραδιόφωνο στην Αγγλία είναι πολύ προσιτά για τους θεατρικούς συγγραφείς. Δεν θα ξεχάσω ποτέ ότι μετά την αποτυχία τού «Πάρτυ γενεθλίων» το Μπι Μπι Σι μού ανέθεσε ένα έργο για το ραδιόφωνο. Μου έδωσε μεγάλο κουράγιο. Εδώ όμως και 20 χρόνια δεν έχω πια καιρό να δουλέψω για την τηλεόραση. Δεν παίζω πια, και αυτό μου λείπει, μου λείπει πολύ. Στον κινηματογράφο δούλεψα με τον Λόζεϋ. Είναι πολύ δυνατός στη συζήτηση, αλλά και γω είμαι πολύ δυνατός. Και δούλεψα σε προσαρμογές των μυθιστορημάτων μου για τον κινηματογράφο. Δεν υπήρξε πάντα εύκολο, αλλά αισθάνομαι πιο ελεύθερος. Και πάντα διαλέγω θέματα που μου ταιριάζουν, που βρίσκονται πιο κοντά στον εαυτό μου.

— Δεν σας έχει γεννηθή η επιθυμία να γράψετε ένα αυθεντικό σενάριο και να σκηνοθετήσετε ο ίδιος ένα κινηματογραφικό έργο;

Σίγουρα θα σκηνοθετήσω ένα έργο, εμπνευσμένο από ένα ιρλανδικό, σχεδόν άγνωστο μυθιστόρημα, που αγαπώ ιδιαίτερα. Δεν ξέρω, όμως, αν θα μπορέσω να γράψω κάτι προσωπικά για τον κινηματογράφο. Οι ιδέες, οι εικόνες που περνούν από το μυαλό μου, είναι πάντα ιδέες και εικόνες αποκλειστικά για θέατρο.

*Άρθρο αφιερωμένο στο διάσημο άγγλο θεατρικό συγγραφέα και σκηνοθέτη Χάρολντ Πίντερ. Το κείμενο της συνέντευξης έφερε τον τίτλο «Χάρολντ Πίντερ: Το έργο μου δεν περικλείει καμμιάν ηθική» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Τετάρτη 8 Σεπτεμβρίου 1971.

Ο Χάρολντ Πίντερ (Harold Pinter), ένας από τους κορυφαίους δραματουργούς του περασμένου αιώνα, γεννήθηκε στο Ανατολικό Λονδίνο στις 10 Οκτωβρίου 1930.

Ο εβραϊκής καταγωγής και παγκόσμιας ακτινοβολίας Πίντερ άρχισε να εργάζεται στο θέατρο ως ηθοποιός. Το πρώτο θεατρικό έργο του, «Το Δωμάτιο», παρουσιάστηκε από φοιτητές το 1957, ενώ η καθιέρωσή του έμελλε να έλθει λίγο αργότερα, το 1959, με τον «Επιστάτη».

Ο Χάρολντ Πίντερ, ο οποίος ανέπτυξε και ακτιβιστική δράση, τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 2005, απεβίωσε δε στην αγγλική πρωτεύουσα στις 24 Δεκεμβρίου 2008.