Γεώργιος Τερτσέτης: Ηθικός πλάστης της ελληνικής κοινωνίας

Ο καθηγητής και ακαδημαϊκός κ. Νίκος Βέης ωμίλησε χθες το απόγευμα εις το θέατρον Κυβέλης περί του μεγάλου λογογράφου και ιστορικού της Επαναστάσεως Γεωργίου Τερτσέτη. Με την γνωστήν εις τους διανοουμένους κύκλους χάριν του λόγου του ο διαπρεπής ομιλητής έδωκεν εις το παρευρισκόμενον, εκλεκτόν ακροατήριόν του μίαν θαυμασίαν εικόνα του μεγάλου αυτού Έλληνος, του «ηθικού πλάστου της ελληνικής κοινωνίας», εικόνα ζωντανήν και πιστήν, τοποθετουμένην οργανικώς μέσα εις το πλαίσιον του εθνικού κινήματος του ’21 και της μετεπαναστατικής κοινωνικής και πολιτικής κινήσεως.

Ο Τερτσέτης, καταγόμενος από οικογένειαν προελθούσαν εκ Γαλλίας, εγεννήθη εις την Ζάκυνθον εις τα 1800, αρκετούς μήνας μετά τον Σολωμόν, με τον οποίον συνεδέθη διά στενής φιλίας. Έχει με τον Σολωμόν και με τον Ρήγαν τρία κοινά γνωρίσματα: Είνε και οι τρεις ποιηταί, πατριδολάτραι και δημοτικισταί. Μικρό παιδί εγνώρισε τον Κολοκοτρώνην εις την Ζάκυνθον, όπου ο Γέρος κατέφυγε με τα παιδιά του. Συνεδέθη διά παιδικής φιλίας με τους υιούς του Κολοκοτρώνη και ήτο συμμαθητής του Πάνου.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 20.11.1943, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Εις τα 1816 επήγεν εις την Ιταλίαν διά να σπουδάση και επέστρεψεν εις τα 1820. Έγινεν αμέσως Φιλικός και μόλις το καρυοφύλι άρχισε το τραγούδι του εις τον Μωρηά, έτρεξε να πολεμήση. Μόνον ο Τερτσέτης και ο Ζαλοκώστας (σ.σ. ο ηπειρώτης λογοτέχνης Γεώργιος Ζαλοκώστας, 1805-1858) επολέμησαν με τ’ άρματα. Οι Σούτσοι επολέμησαν μόνον με στίχους. Ο Σολωμός ήτο θερμός πατριώτης, αλλά δεν είχε, κατά τον κ. Βέην, το ψυχικόν σθένος να υποστή τας θυσίας του πολέμου.

Εις την Πελοπόννησον επληγώθη και αργότερα προσεβλήθη από ελονοσίαν, και έτσι εις τα τέλη του 1822 τον μετέφεραν εις την Ζάκυνθον. Εκεί συνέβαλεν εις την γνωριμίαν του Σολωμού με τον Τρικούπην, από την οποίαν γνωριμίαν ο Σολωμός επείσθη να εγκαταλείψη τα αρχικά σχέδια και να κάμη ελληνικήν και όχι ιταλικήν ποίησιν. Αργότερα ο Τερτσέτης εμφανίζεται πάλιν πολεμιστής.

Μετά την επανάστασιν, εις τα 1831, ευρίσκεται εις τας Πάτρας χωρίς οικονομικούς πόρους. Διορίζεται καθηγητής και αργότερα επί Όθωνος δικαστής εις το Ναύπλιον. Τότε οι αυλοκόλακες εξύφαναν την κατηγορίαν κατά του Κολοκοτρώνη, διά να εξοντώσουν τον δημοφιλή αγωνιστήν. Ο υπουργός της Δικαιοσύνης Κ. Σχινάς, δόλιος Φαναριώτης, κινεί εκ των παρασκηνίων την υπόθεσιν. Κατά την δίκην ο Άγγλος εισαγγελεύς (σ.σ. ο διαβόητος Eπίτροπος της Επικρατείας Edward Masson, 1799-1873) ζητεί την θανατικήν καταδίκην του Γέρου. Και ορθώνει το ασθενικόν του κορμί ο Τερτσέτης και επιτίθεται κατά του εισαγγελέως και δηλώνει ότι οι Έλληνες κρατούν υψηλά την ιδέαν της δικαιοσύνης και αρνείται να υπογράψη την καταδίκην. Αρνείται να υπογράψη και ο Πολυζωίδης. Οι άλλοι τρεις όμως δικασταί υπέγραψαν. Αυτή η στάσις του Τερτσέτη, κατά τον κ. καθηγητήν, αρκεί να τον κάμη αθάνατον. Ο Σχινάς όμως τον απολύει «δι’ άρνησιν εκτελέσεως του καθήκοντος».

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 20.11.1943, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Φεύγει αργότερα ο Τερτσέτης εις Ευρώπην και επιστρέφει μετά το Σύνταγμα, διά να διορισθή βιβλιοφύλαξ της Βιβλιοθήκης της Βουλής. Εις ηλικίαν 67 ετών νυμφεύεται νεαράν Γαλλίδα και αποκτά μαζί της τέκνον «του οποίου κανείς δεν ημφισβήτησε την πατρότητα». Εις τα 1874 αποθνήσκει.

Ο κ. καθηγητής, χαρακτηρίζων το ποιητικόν έργον του Τερτσέτη, είπεν ότι, μαζί με τον Πολυλά, τον Μαρκορά και τον Τυπάλδο, είνε γνήσιος κληρονόμος του Σολωμού. Και ο Βαλαωρίτης ήντλησε από την Σολωμικήν πηγήν, αλλά ηκολούθησε δικά του μονοπάτια. Ο κ. Βέης δεν δέχεται τον χαρακτηρισμόν του Αγγέλου Βλάχου, κατά τον οποίον ο Τερτσέτης είνε ο μεγαλείτερος Έλλην ποιητής του 19ου αιώνος. Νομίζει ότι πρέπει να τοποθετηθή εις τους μεσαίους Σολωμικούς. «Τα φτερά του Πηγάσου του δεν φθάνουν τόσο ψηλά».

Αν όμως δεν είνε μεγάλος ποιητής, είνε μεγάλος πεζογράφος. Οι πολιτικοί και κοινωνικοί στοχασμοί του, αι οδοιπορικαί του αναμνήσεις, αι περιγραφαί του και τα πολιτικά του θέματα είνε μία μεγάλη παρακαταθήκη. Αλλά η μεγάλη του προσφορά προς τον νεώτερον ελληνισμόν είνε η διάσωσις των απομνημονευμάτων των πρωταγωνιστών του Αγώνος. Ο Τερτσέτης ενόμιζεν ότι δεν έπρεπε να χαθούν αι προσωπικαί αναμνήσεις των μεγάλων αγωνιστών. Και πρώτον έπεισε τον Κολοκοτρώνη. Ο Γέρος τού απήντησε ότι δεν ξέρει γράμματα και ότι «τώρα πια ο πόλεμος τελείωσε, έχουμε βασίλειο και βασιληά…» Αλλ’ ο Τερτσέτης τού υπενθύμισε τα δικά του λόγια, ότι «οι Έλληνες για να χορέψουν θέλουν όργανα» και ότι χορός είνε ο πόλεμος και όργανα διά να εμπνευσθούν οι Έλληνες εις τον αγώνα προς ολοκλήρωσιν της ελευθερίας θα ήσαν αι αναμνήσεις του.

Και επείσθη ο Κολοκοτρώνης και τον χειμώνα του 1836-37 κάθε βράδυ υπηγόρευεν εις τον Τερτσέτην τα απομνημονεύματά του. Η απόδοσις είνε απολύτως πιστή. Κατά τον κ. Βέην, αν ο Τερτσέτης είχε φωνογράφον, τότε θα τον μετεχειρίζετο διά να αποτυπώση τα λόγια του Γέρου. Τα απομνημονεύματα αυτά είνε εφάμιλλα προς την Οδύσσειαν, η νέα Οδύσσεια του ελληνισμού. Κατά τον ίδιον τρόπον ο Τερτσέτης έγραψε τα απομνημονεύματα του Νικηταρά και έπεισε τον Φωτάκον να γράψη τα ιδικά του.

Χάρις εις τον Τερτσέτην έχομεν έναν «πολύτιμον θησαυρόν, προωρισμένον να μεστώνη τα στήθη και να φλογίζη τας καρδίας των Ελλήνων, εφ’ όσον ο κόσμος θα πιστεύη εις τα μεγάλα ιδανικά».

*Κείμενο του εξέχοντος πανεπιστημιακού δασκάλου (βυζαντινολόγου και νεοελληνιστή) και ακαδημαϊκού Νίκου Βέη, που έφερε τον τίτλο «Ο Τερτσέτης και το έργον του» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» το Σάββατο 20 Νοεμβρίου 1943.

Ο Νίκος Βέης

Ο Γεώργιος Τερτσέτης υπήρξε ο ένας από τους δύο δικαστές —ο άλλος ήταν ο πρόεδρος του δικαστηρίου, Αναστάσιος Πολυζωίδης— που αρνήθηκαν να καταδικάσουν σε θάνατο τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον Δημήτρη Πλαπούτα και άλλους οπλαρχηγούς, στη δίκη που έγινε στο Δικαστήριο Ναυπλίου την άνοιξη του 1834 (διήρκεσε από τις 7 Μαρτίου έως τις 26 Μαΐου 1834).

Οι δύο τίμιοι αυτοί δικαστές με το ακέραιο ήθος έκριναν τους κατηγορουμένους για εσχάτη προδοσία αθώους, σε αντίθεση με τα τρία άλλα μέλη του δικαστηρίου, που τους επέβαλαν την ποινή του θανάτου.

Εν μέσω πιέσεων, εκβιασμών και παρασκηνιακών απειλών, και παρά την κυνική στάση του πικρόχολου εισαγγελέα Masson και το συκοφαντικό δηλητήριο των ψευδομαρτύρων στη λεγόμενη δίκη του Κολοκοτρώνη, ο πρόεδρος Πολυζωίδης (διαπρεπής νομικός, πολιτικός, λόγιος και συγγραφέας, με καταγωγή από το Μελένικο, άλλοτε ακμαία πόλη και κέντρο του ελληνισμού στο βόρειο τμήμα της Ανατολικής Μακεδονίας) και ο Τερτσέτης στάθηκαν ατρόμητοι υπερασπιστές της αλήθειας και κονταροχτυπήθηκαν με την Αντιβασιλεία.

Όπως είχε γράψει πριν από πολλές δεκαετίες ανώτερος έλληνας δικαστικός, «εν τω προσώπω του Τερτσέτη επάλαισε το μεγαλείον της δικαιοσύνης με τας πολιτικάς πιέσεις και την βίαν. Και ενίκησε το μεγαλείον του δικαίου. Ο Τερτσέτης ύψωσε το ηθικόν ανάστημά του κατά της Αντιβασιλείας. Ο Τερτσέτης κατέστη τηλαυγής φάρος. Είναι υπόδειγμα ασπίλου δικαστικού χαρακτήρος. Υψηλόν παράδειγμα δικαστικής συνειδήσεως και ελευθερίας της σκέψεως. Εκραύγασε προς την βίαν της εξουσίας: Δεν σε φοβούμαι! Η ηθική μου δύναμις είναι υψηλοτέρα της ευτελείας σου».

Κατόπιν αποφάσεως της Αντιβασιλείας, στις 28 Μαΐου 1834, ο Πολυζωίδης και ο Τερτσέτης παύθηκαν από τα καθήκοντά τους και παραπέμφθηκαν από τον Masson σε δίκη ως ένοχοι της αρνήσεως υπηρεσίας και της παραβιάσεως (με σκοπό ιδιοτελή και προς βλάβη του κράτους) της εχεμύθειας ως προς την ψηφοφορία του δικαστηρίου.

Στην εν λόγω δίκη, που έλαβε χώρα στις 24 Σεπτεμβρίου 1834, ο Τερτσέτης εκφώνησε την περίφημη Απολογία του (το ίδιο είχε πράξει πρωτύτερα και ο Πολυζωίδης), με την οποία περιφρούρησε την αξιοπρέπειά του και προστάτευσε την τιμή του ελληνισμού. Το δικαστήριο αθώωσε τελικά τους δύο κατηγορουμένους, οι οποίοι επανήλθαν μάλιστα στα δικαστικά τους καθήκοντα με βασιλικό διάταγμα.