Ψηφιακά σωσίβια: Πώς τα social media γίνονται διέξοδος των νέων και τους βοηθούν να βρίσκουν φωνή

Όταν οι νέοι μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα κακοποίησης ή παραμέλησης, συχνά αισθάνονται αβοήθητοι και μόνοι. Η καθημερινή αντιμετώπιση σωματικής ή συναισθηματικής βίας από γονείς αφήνει βαθιά σημάδια και δημιουργεί αίσθημα φόβου και ντροπής. Πολλά παιδιά δεν αναγνωρίζουν καν ότι οι εμπειρίες τους αποτελούν κακοποίηση, ενώ άλλα φοβούνται τις συνέπειες αν μιλήσουν σε ενήλικες ή στις Αρχές.

Έτσι, η επικοινωνία και η στήριξη συχνά φαίνονται απρόσιτες, οδηγώντας τα παιδιά σε αναζήτηση ασφαλών διαύλων για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αναδειχθεί σε έναν τέτοιο χώρο. Μέσα από πλατφόρμες όπως οι ψεύτικοι λογαριασμοί Instagram (Finsta) ή φόρουμ υποστήριξης, οι νέοι μπορούν να μοιραστούν τις εμπειρίες τους, να λάβουν ενθάρρυνση και να συνδεθούν με συνομηλίκους που βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις. Αυτή η διαδικτυακή στήριξη προσφέρει όχι μόνο έναν τρόπο έκφρασης, αλλά και ένα κρίσιμο εργαλείο επιβίωσης, σύμφωνα με το Conversation.

Ως έφηβη που μεγάλωνε σε ένα κακοποιητικό σπίτι, η Μόργκαν έπρεπε καθημερινά να αντεπεξέρχεται στη σωματική και συναισθηματική βία από τη μητέρα της. Ωστόσο, ένιωθε ασφάλεια και στήριξη όταν μοιραζόταν τις εμπειρίες της σε έναν ψεύτικο λογαριασμό στο Instagram – γνωστό ως Finsta – που έκρυβε την πραγματική της ταυτότητα.

H επικοινωνία και η στήριξη συχνά φαίνονται απρόσιτες, οδηγώντας τα παιδιά σε αναζήτηση ασφαλών διαύλων για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.

Η Μόργκαν (χωρίς σχέση με τη συν-συγγραφέα του άρθρου) χρησιμοποιούσε τον Finsta για να περιγράψει στους συνομηλίκους της όσα περνούσε και να στέλνει ή να λαμβάνει λόγια ενθάρρυνσης. Χωρίς αυτό το σωσίβιο, μας είπε σε συνέντευξη στα 21 της, «πιθανόν να μην τα είχα καταφέρει να βγω από όλο αυτό».

Είμαστε ερευνητές κοινωνικής εργασίας και δημόσιας υγείας που μελετούμε πώς οι άνθρωποι αξιοποιούν τις ψηφιακές τεχνολογίες για να ζητήσουν βοήθεια αφού βιώσουν βία. Έχουμε διαπιστώσει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν εξελιχθεί σε κρίσιμο δίαυλο, επιτρέποντας στους νέους να αποκαλύπτουν κακοποίηση, να συνδέονται με συνομηλίκους που είχαν παρόμοιες εμπειρίες και να μαθαίνουν στρατηγικές αυτοπροστασίας.

Κάθε χρόνο στις ΗΠΑ, εκτιμάται ότι πάνω από 1 στα 7 παιδιά αντιμετωπίζουν βία ή παραμέληση στο σπίτι τους. Συχνά αυτές οι εμπειρίες δεν αναφέρονται ποτέ. Κάποια παιδιά δεν αναγνωρίζουν καν ότι πρόκειται για κακοποίηση. Άλλα ντρέπονται. Πολλά φοβούνται τι θα συμβεί αν μιλήσουν.

Όταν οι νέοι αποκαλύπτουν παραμέληση ή κακοποίηση, συνήθως στρέφονται σε ανεπίσημα δίκτυα στήριξης, όπως φίλους, παρά στις αρχές. Στον σημερινό ψηφιακό κόσμο, αυτές οι αποκαλύψεις συμβαίνουν όλο και περισσότερο διαδικτυακά. Μέσα στις αυξανόμενες ανησυχίες ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βλάπτουν τους νέους, οι πλατφόρμες τους προσφέρουν σημαντικά οφέλη σε ορισμένους ευάλωτους εφήβους.

Μοιράζοντας δύσκολες ιστορίες

Για να κατανοήσουν πώς και γιατί οι νέοι μιλούν για κακοποίηση στο διαδίκτυο, οι συντάκτες του Conversation ξεκίνησε αναλύοντας αναρτήσεις για «οικογενειακά προβλήματα» σε μια πλατφόρμα αλληλοϋποστήριξης με την ονομασία TalkLife. Εκεί βρήκαμε πολλά παραδείγματα νέων που περιέγραφαν κακομεταχείριση.

Έγραφαν ότι τους στέρησαν φαγητό, ότι έπεσαν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης ή σωματικής βίας, μελανιών ή εξαρθρώσεων. Συνήθως, ο δράστης ήταν κάποιος φροντιστής – γονιός, πατριός, παππούς ή κηδεμόνας. Οι νέοι που μοιράζονταν αυτές τις εμπειρίες το έκαναν κυρίως για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να κάνουν ερωτήσεις ή να ζητήσουν στήριξη.

Ανέλυσαν επίσης πάνω από 1.000 απαντήσεις σε αυτές τις αναρτήσεις. Οι συνομήλικοι ήταν σε συντριπτική πλειοψηφία υποστηρικτικοί, προσφέροντας συναισθηματική στήριξη και συμβουλές ή μοιράζοντας δικές τους εμπειρίες κακοποίησης ή παραμέλησης. Σπάνιες ήταν οι απαντήσεις που περιγελούσαν, υποτιμούσαν ή αποθάρρυναν τα άτομα που μιλούσαν.

Για να κατανοήσουν πιο βαθιά αυτές τις δυναμικές, πραγματοποιήσαμε έρευνα σε νέους 18–21 ετών σε όλη την Αμερική. Από τους 641 συμμετέχοντες, περίπου το ένα τρίτο ανέφερε ότι βίωσε κακοποίηση ή παραμέληση στην παιδική του ηλικία. Από αυτούς, πάνω από τους μισούς – το 56% – είχε μιλήσει για την κακομεταχείρισή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Γιατί να ζητήσουν βοήθεια στο διαδίκτυο;

Οι περισσότεροι νέοι χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να αλληλεπιδράσουν, να εκφραστούν και να μάθουν καινούργια πράγματα. Κάποιοι εκτίθενται σε νέες πληροφορίες που τους βοηθούν να αναγνωρίσουν τις εμπειρίες τους ως κακοποίηση ή παραμέληση.

Μια 20χρονη που μοιράστηκε την εμπειρία της σε ένα φόρουμ του Reddit για θέματα ψυχικής υγείας είπε: «Γεννήθηκα μέσα στην κακοποίηση, καταλαβαίνετε; Ήταν το φυσιολογικό μου, η καθημερινότητά μου … όσο μεγάλωνα και άκουγα τις εμπειρίες άλλων ανθρώπων, έλεγα ‘όπα, κάτι από αυτά με τα οποία μεγάλωσα, δεν νομίζω ότι είναι φυσιολογικό.’»

Οι κακοποιημένοι νέοι στρέφονται επίσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επειδή δεν έχουν άλλες επιλογές. Οι ανήλικοι συνήθως δεν έχουν τη νομική ή οικονομική δυνατότητα να φύγουν από ένα κακοποιητικό σπίτι ή να ξεκινήσουν θεραπεία χωρίς τη συναίνεση των γονιών τους.

«Όταν είσαι παιδί, δεν έχεις πραγματικά έλεγχο στα πράγματα στη ζωή σου … αν το μόνο που έχεις είναι τα social media και ανθρώπους στο διαδίκτυο να μιλήσεις, τότε αυτός είναι ο μόνος τρόπος να ξεσπάσεις, να πεις ότι έχεις κουραστεί και χρειάζεσαι βοήθεια», μας είπε η Κάρα, 20 ετών.

Ακόμη και όταν υπάρχουν διαθέσιμοι πόροι, όπως οι σχολικοί σύμβουλοι, πολλοί νέοι τους αποφεύγουν επειδή είναι υποχρεωμένοι από τον νόμο να αναφέρουν περιστατικά κακοποίησης. Η ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπει στους νέους να μιλήσουν για τις εμπειρίες τους, συχνά ανώνυμα, χωρίς να φοβούνται ότι η κατάσταση θα ξεφύγει από τον έλεγχό τους.

«Είναι εξαιρετικά επικίνδυνο να ζητάμε από τα παιδιά να αναφέρουν την κακοποίησή τους, ειδικά γνωρίζοντας τα κενά στο σύστημα προστασίας ανηλίκων», μας είπε η Ντος, 21 ετών.

Οι συμμετέχοντες στην έρευνα περιέγραψαν υποστηρικτικές διαδικτυακές σχέσεις τόσο ανάμεσα σε μεμονωμένους χρήστες όσο και μέσα σε ευρύτερες διαδικτυακές κοινότητες. Η Εύα, 21 ετών, διαπίστωσε ότι όταν μοιραζόταν τις εμπειρίες της, οι άνθρωποι στο διαδίκτυο ήταν «πιο πρόθυμοι να το συζητήσουν και να δείξουν ενσυναίσθηση από ό,τι θα έβρισκες στον μέσο άνθρωπο στον δρόμο».

Ωστόσο, η στροφή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί επίσης να έχει σοβαρές παγίδες για τους νέους που παλεύουν με κακοποίηση ή παραμέληση. Χωρίς υποστηρικτικά δίκτυα εκτός διαδικτύου, οι χρήστες αυτοί είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε διαδικτυακές βλάβες. Τα social media μπορεί να τους εκθέσουν σε παραπληροφόρηση, τραυματικό περιεχόμενο ή επιθετική συμπεριφορά που παρουσιάζεται ως στήριξη.

Χωρίς ασφαλείς ενήλικες για να τους καθοδηγήσουν σε αυτούς τους χώρους, τα παιδιά-θύματα κακοποίησης βρίσκονται σε ένα παράδοξο: το διαδίκτυο μπορεί να είναι η μόνη τους διέξοδος για σύνδεση, αλλά δεν είναι πάντα ασφαλές ή αξιόπιστο.