Ο ξεχωριστός Πάπας Φραγκίσκος: Γιατί θα τον μισούσε η Ιερά Εξέταση

«Όταν ο Πάπας Φραγκίσκος πεθάνει ή παραιτηθεί, το Βατικανό θα παραμείνει βαθιά διχασμένο μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών». Αυτό είχε εκτιμήσει μια ιστορικός μεσαιωνικής ιστορίας, λιγότερο από μήνα πριν τον θάνατό του την 21^η Απριλίου. Γιατί, όμως, προέβλεψε κάτι τόσο τολμηρό;

Τι ήταν αυτό που διαφοροποιούσε τον Φραγκίσκο από τους περισσότερους προκατόχους του;

Την απάντηση δίνει η Ζοέλ Ρόλο-Κόστερ, καθηγήτρια Μεσαιωνικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Ρόουντ Άιλαντ των ΗΠΑ, η οποία κατά ειρωνεία, λίγο πριν ασθενήσει ο Πάπας, έκανε έρευνα στα αρχεία του Βατικανού.

«Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε πόσο επικίνδυνο είναι να σταματήσουμε να ακούμε τη φωνή των άλλων όταν μας προκαλούν!»

Όπως είχε σημειώσει στο The Conversation η Ζοέλ, ενώ ορισμένοι πάπες έκλεισαν τα μάτια τους σε σύγχρονά τους γεγονότα και απέκρυψαν σκοπίμως την διάχυση της γνώσης, ο Φραγκίσκος έκανε ακριβώς το αντίθετο. Για παράδειγμα, στην πολιτική επέκρινε γενναία τις ισραηλινές σφαγές στην Παλαιστίνη, ενώ στο εσωτερικό της εκκλησίας έδωσε το… τελικό χτύπημα σε μια «μαύρη» εκκλησιαστική παράδοση.

Η λίστα με τα αμαρτωλά βιβλία

Για 400 χρόνια, λέει η ιστορικός, η Καθολική Εκκλησία διατηρούσε το περίφημα Index Librorum Prohibitorum, μια μεγάλη λίστα απαγορευμένων βιβλίων.

Υιοθετήθηκε για πρώτη φορά το 1500, και ωρίμασε υπό τον Πάπα Παύλο Δ’. Το ευρετήριό του 1559 κατέγραφε όλα τα βιβλία που γράφτηκαν από ανθρώπους που η εκκλησία θεωρούσε αιρετικούς. Βέβαια, όπως αναφέρει η Ζοέλ, ακόμη και πριν, οι ηγέτες της εκκλησίας επέτρεπαν ελάχιστη ευελιξία για σκέψη.

Στη συνέχεια, η Καθολική Αντιμεταρρύθμιση, η οποία διαμορφώθηκε στη Σύνοδο του Τρέντο από το 1545-1563, ενίσχυσε τον δογματισμό στην προσπάθειά της να χτυπήσει στην Μεταρρύθμιση. Το συμβούλιο αποφάσισε ότι η Βουλγάτα, μια λατινική μετάφραση της Βίβλου, ήταν αρκετή για την κατανόηση της γραφής και ότι δεν υπήρχε ανάγκη να ερευνηθεί η αρχική της ελληνική και εβραϊκή εκδοχή.

Οι επίσκοποι και το Βατικανό άρχισαν να συντάσσουν λίστες με τίτλους που απαγορευόταν να εκτυπωθούν και να διαβαστούν. Μεταξύ 1571-1917, η Ιερή Συνέλευση του Ευρετηρίου, μια ειδική μονάδα του Βατικανού, ερεύνησε γραπτά και συνέταξε τους καταλόγους των απαγορευμένων αναγνώσεων που ενέκρινε ο πάπας. Έτσι, οι Καθολικοί που διάβαζαν τίτλους στο Ευρετήριο των Απαγορευμένων Βιβλίων κινδύνευαν να αφοριστούν, σημειώνει η ιστορικός.

Μπορεί το 1966, ο Πάπας Παύλος VI να κατάργησε τον δείκτη –δηλαδή πλέον η εκκλησία δεν μπορούσε πλέον να τιμωρεί τους ανθρώπους για την ανάγνωση βιβλίων της λίστας- αλλά συμβούλευε να μη τα διαβάζουν.

Η προσέγγιση Φραγκίσκου

Ενώ λοιπόν αυτή ήταν η προσέγγιση της Καθολικής Εκκλησίας, ο Φραγκίσκος ήταν ένα «μήλο» που έπεσε πολύ πιο… μακριά από τη μηλιά.

Επικαλούμενος τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο Φραγκίσκος είχε υπενθυμίσει στους Καθολικούς ότι το να διαβάζεις σημαίνει «να ακούς τη φωνή ενός άλλου ανθρώπου… Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε πόσο επικίνδυνο είναι να σταματήσουμε να ακούμε τη φωνή των άλλων όταν μας προκαλούν!».

«Ως μεσαιωνίστρια», λέει η Ζοέλ, «εκτιμώ την αντίθετη προσέγγιση του Φραγκίσκου: έναν θρησκευτικό ηγέτη που ασπάζεται την ιστορία και τη γνώση και ενθαρρύνει τους άλλους να κάνουν το ίδιο – ακόμη και όταν αυξάνονται οι απαγορεύσεις βιβλίων και οι απειλές για την ακαδημαϊκή ελευθερία».

Η ιστορικός υπενθυμίζει μια επιστολή του Φραγκίσκου στην οποία τονιζόταν η σημασία της μελέτης της εκκλησιαστικής ιστορίας, ιδιαίτερα για τους ιερείς, για να κατανοήσουν καλύτερα τον κόσμο στον οποίο ζουν.

«Ο Πάπας υποστήριξε τη μελέτη της εκκλησιαστικής ιστορίας με τρόπο αφιλτράριστο και αυθεντικό, συμπεριλαμβανομένων των ελαττωμάτων. Τόνισε τις πρωτογενείς πηγές και προέτρεψε τους μαθητές να κάνουν ερωτήσεις. Ο Φραγκίσκος επέκρινε την άποψη ότι η ιστορία είναι απλή χρονολογία – απομνημόνευση κατά γράμμα που αποτυγχάνει να αναλύσει τα γεγονότα» υπογραμμίζει η ειδικός.

Άνοιξε τα απαγορευμένα αρχεία

Το 2019, ο Φραγκίσκος άλλαξε το όνομα των Μυστικών Αρχείων του Βατικανού σε Αποστολικά Αρχεία του Βατικανού. Αν και τα ίδια τα αρχεία ήταν ήδη ανοιχτά σε μελετητές από το 1881, το «μυστικό» υποδηλώνει κάτι που «αποκαλύφθηκε και κρατήθηκε για λίγους», έγραψε ο Φραγκίσκος.

Υπό τον ηγεσία του, το Βατικανό άνοιξε τα αρχεία του Πάπα Πίου XII, επιτρέποντας την έρευνα για τα έργα και ημέραι του Βατικανού στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Εκτός από το ότι δείχνει σεβασμό για την ιστορία, ο Πάπας έχει τονίσει τη δική του αγάπη για το διάβασμα, λέει ειδικός, θυμίζοντας αυτό που είχε σημειώσει ο Φραγκίσκος σε επιστολή του σε ιερείς ότι «Κάθε νέο έργο που διαβάζουμε θα ανανεώνει και θα διευρύνει την κοσμοθεωρία μας».

Η φράση του Πάπα μάλιστα που θα προκαλούσε τους υπερσυντηρητικούς μεσαιωνικούς παπάδες ήταν: «Φυσικά, δεν σας ζητώ να διαβάσετε τα ίδια πράγματα που διάβασα εγώ», είπε. «Ο καθένας θα βρει βιβλία που μιλούν για τις δικές του ζωές και θα γίνουν αυθεντικοί σύντροφοι για το ταξίδι τους».

Έτσι, για τη ιστορικό στο Πανεπιστήμιο του Ρόουντ Άιλαντ, δικαίως ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του Πάπα, ήταν ενασχόλησή του με τις ανθρωπιστικές επιστήμες και την ανθρωπότητα.