Η ελληνική alt right και οι μεταμορφώσεις της ακροδεξιάς

Η διαπίστωση ότι η ακροδεξιά αποτελεί ανερχόμενη πολιτική δύναμη έχει καταστεί κοινότοπη. Αυτό, όμως, δεν αναιρεί την ανάγκη να εξεταστεί το γιατί συμβαίνει αυτό το φαινόμενο, ως αναγκαία συνθήκη και για να ανακοπεί και αντιστραφεί. Ιδίως όταν βλέπουμε και διεθνώς αλλά και στη χώρα μας την ανάδυση της ακροδεξιάς να παίρνει τη μορφή της alt right, δηλαδή να μην υιοθετεί πάντα τον λόγο της παραδοσιακής ακροδεξιάς, είτε φασίζουσας, είτε πιο κλασσικής «σκληρής δεξιάς», αλλά να δοκιμάζει νέα πεδία και κυρίως να αναζητά νέα ακροατήρια.

Στη χώρα μας αυτό έχει και μια ξεχωριστή επικαιρότητα, γιατί η αποδιάρθρωση της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής δεν σήμαινε και συνολική υποχώρηση της ακροδεξιάς. Μάλιστα, τα εκλογικά δεδομένα δείχνουν μάλλον μια ενίσχυση, με αποκορύφωμα τις τελευταίες ευρωεκλογές όπου τρεις ακροδεξιοί σχηματισμοί κατάφεραν να περάσουν το όριο του 3% και να εκπροσωπηθούν.

Όλα αυτά καθιστούν επιτακτική την αναζήτηση των διαδρομών μέσα από τις οποίες η ακροδεξιά βρίσκει ακροατήρια, υιοθετώντας ενίοτε ένα «εναλλακτικό» προσωπείο. Αυτό ακριβώς είναι το αντικείμενο ενός πρόσφατου συλλογικού τόμου με τον τίτλο «Η Εναλλακτική Δεξιά στην Ελλάδα. Οι μεταμορφώσεις της άκρας Δεξιάς στη μεταπανδημική περίοδο», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Τόπος και περιλαμβάνει κείμενα της Ρόζας Βασιλάκη, του Γιώργου Σουβλή, της Ανδρομάχης Κουτσουλέντη και του Νίκου Αντωνάκου, που καλύπτουν τους μετασχηματισμούς της ακροδεξιάς σε ένα χρονικό φάσμα από τις αντιδράσεις στη Συμφωνία των Πρεσπών, στην αντιπαράθεση με τα περιοριστικά μέτρα για την πανδημία και τελικά τις πιο πρόσφατες αντιπαραθέσεις γύρω από την woke κουλτούρα.

Το πρώτο κείμενο του τόμου, γραμμένο από τον Γιώργο Σουβλή, προσπαθεί να δείξει πώς η ακροδεξιά εκμεταλλεύτηκε τη δυσαρέσκεια για τα περιοριστικά μέτρα για την πανδημία, για να μπορέσει να εμφανιστεί ως δύναμη «αντίστασης» με ιδιαίτερη έμφαση στον αντιεμβολιαστικό λόγο, κάτι που άλλωστε αποτελεί ένα κοινό μοτίβο που το βλέπουμε και διεθνώς, άλλωστε ακόμη και ο Τραμπ στήριξε την επιστροφή και στην εν μέρει εκπροσώπηση και ενός τέτοιου λόγου. Ο Σουβλής προσφέρει μια αναλυτική χαρτογράφηση της επένδυσης διάφορων παραλλαγών της ακροδεξιάς στον αντιεμβολιαστικό λόγο, επισημαίνοντας ότι «οι αρνητές των εμβολίων και της πανδημίας βρήκαν τους δικούς τους ειδικούς –ιατρούς, επαγγελματίες υγειονομικούς και νομικούς–, οι οποίοι επιχείρησαν να στήσουν ψευδοεπιστημονικές ερμηνείες για την πανδημία».

Το δεύτερο κείμενο του τόμου, γραμμένο από τη Ρόζα Βασιλάκη εξετάζει τον ρόλο της θρησκευτικής ταυτότητας στη συγκρότηση της εναλλακτικής δεξιάς, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο πώς η Νίκη, ως πολιτικό κόμμα, συγκροτήθηκε ακριβώς πάνω στη βάση μιας ιδιαίτερης αναφοράς στην Εκκλησία, μαζί με μια νεοσυντηρητική ατζέντα υπεράσπισης της οικογένειας. Σημειώνει, παράλληλα, ότι όπως και σε άλλες περιπτώσεις ρευμάτων εναλλακτικής δεξιάς έτσι και εδώ έχουμε την προσπάθεια να παρουσιαστούν αυτές οι θέσεις ως μια «αντικουλτούρα» και δη διωκόμενη. Επισημαίνει παράλληλα και τις διασυνδέσεις με άλλα ρεύματα «θρησκευτικής δεξιάς» που κατεξοχήν επενδύουν στα ζητήματα «υπεράσπισης της οικογένειας».

Η Ανδρομάχη Κουτσουλάντη στρέφεται στο πώς η «αντι-woke» ατζέντα είναι σήμερα ουσιαστικά σήμερα συνεκτικός ιδεολογικός ιστός της ακροδεξιάς, που θέτει στο στόχαστρο τα ζητήματα που αφορούν τις έμφυλες ταυτότητες και τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα. Καταγράφει, έτσι, πώς το σύνολο των ακροδεξιών ρευμάτων υιοθετούν τέτοιες θέσεις, αλλά και το πώς όλα αυτά αναπαράγονται στην ιδιότυπη «ανδρόσφαιρα» που αναπτύσσεται στο διαδίκτυο και αποτελεί κατεξοχήν θερμοκήπιο σεξιστικών τοποθετήσεων. Επισημαίνει έτσι τον τρόπο που η πολεμική γύρω από τη woke ατζέντα αναπαράγεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επιτείνει ομοφοβικά και ρατσιστικά αντανακλαστικά αλλά και ενίοτε επικαλείται μια φαντασιακή εκδοχή «κοινής λογικής» – κάτι που άλλωστε υπογραμμίζει και ο τρόπος που ένας από τους τρέχοντες ακροδεξιούς σχηματισμούς στη χώρα μας επέλεξε να αποκληθεί.

Τέλος, ο Νίκος Αντωνάκος εξετάζει το πώς τα ζητήματα συλλογικής μνήμης, ή πιο σωστά, για να χρησιμοποιήσουμε το όρο που προσδιορίζει την τελευταία ως θεωρητικό αντικείμενο, τη Δημόσια Ιστορία. Σε αυτό το πλαίσιο, υπενθυμίζει τον τρόπο που το Μακεδονικό, με αφετηρία την αντίθεση στη Συμφωνία των Πρεσπών, θα αποτελέσει πεδίο συσπείρωσης διάφορων ρευμάτων της ακροδεξιάς, ιδίως από τη στιγμή που το συγκεκριμένο ζήτημα αποτελεί «από τα μεγαλύτερα πεδία  πολιτικής, μεταπολιτικής και κινηματικής δράσης της ελληνικής άκρας Δεξιάς από το 1991 έως σήμερα», αλλά και τον τρόπο που ανάλογες δυναμικές θα αποτυπωθούν και στη διαχείριση της ιστορικής μνήμης γύρω από το 1821.

Η μεγάλη αξία του βιβλίου βρίσκεται στον τρόπο που κατορθώνει να δείξει μια σειρά από δυναμικές, ενίοτε φαινομενικά άσχετες μεταξύ τους, καταλήγουν να διαμορφώνουν ένα ιδιαίτερο πεδίο, συνεκτικό σε τελική ανάλυση, που τροφοδοτεί την ακροδεξιά και της επιτρέπει να διευρύνει το ακροατήριο της, κατορθώνοντας να συναντηθεί με ένα ευρύτερο φάσμα ιδεολογικών αντανακλαστικών, επιβιώσεων κάθε λογής, αλλά και το πώς μπορεί να μετασχηματίζει ανασφάλειες, ανοιχτά ερωτήματα και διεκδικήσεις, ώστε να μπορεί το βαθιά συντηρητικό, αυταρχικό, φοβικό και καταπιεστικό αφήγημά της να φαντάζει ως «διέξοδος». Κάτι που με τη σειρά του έρχεται για άλλη μια φορά να υπογραμμίσει ότι η μεγαλύτερη πρόκληση είναι ακριβώς η προσπάθεια να υπονομευτεί η κοινωνική βάση της ακροδεξιάς, δηλαδή να ανακοπεί η ικανότητά της να έχει απήχηση σε τμήμα των υποτελών τάξεων. Πρόκληση που σε τελική ανάλυση την ανάδυση πολιτικών που να μπορούν πραγματικά να εκπροσωπήσουν αυτά τα υποτελή στρώματα.