Ζαν Κοκτώ: «Το θέατρο απαιτεί από το κοινό μια σχεδόν παιδική ευπιστία»

Ο Αμερικανός θεατρικός συγγραφέας και ηθοποιός Σαμ Σεπάρντ, πίστευε πως, «αυτό που ελπίζει κανείς να κατορθώσει με το θέατρο είναι να μεταβάλει τα συναισθήματα του κοινού. Ο κόσμος μπαίνει στο θέατρο αφήνοντας πίσω του εντελώς διαφορετικές καταστάσεις και περιμένει κάτι να συμβεί και μετά βγαίνοντας απ’το θέατρο -στην καλύτερη περίπτωση βέβαια- κάτι μέσα του έχει αλλάξει».

Στην ίδια πλευρά του θεατρικού ποταμού, εκεί που ρέει το νερό της αλλαγής, φιλοξενούνταν και η Ιταλίδα ηθοποιός, συγγραφέας και πολιτική ακτιβίστρια Φράνκα Ράμε, η οποία υπήρξε θερμή υποστηρίκτρια της κωμωδίας: «Όταν πηγαίνεις στο θέατρο και βλέπεις μια τραγωδία, ταυτίζεσαι, συμμετέχεις, κλαις, κλαις, κλαις, κι ύστερα γυρίζεις σπίτι και λες: πόσο πολύ έκλαψα απόψε! …και κοιμάσαι ανακουφισμένος. Ο πολιτικός λόγος πέρασε από πάνω σου όπως το νερό πάνω στο γυαλί. Ενώ αντίθετα για να γελάσεις -μιλά πάντα ο Μολιέρος- χρειάζεται ευφυΐα, εξυπνάδα. Το γέλιο ανοίγει διάπλατα το στόμα σου αλλά και το μυαλό σου, και στο μυαλό σου χώνονται τα καρφιά της λογικής!».

Η δύναμη του θεατρικού κειμένου και η αναπόφευκτη μετουσίωση του σε ζωντανή παράσταση δεν έγκειται μόνο στη καλλιέργεια μιας συνείδησης: το θέατρο ως εμπνευστής και εμπνεόμενος, μέσα από την καλλιτεχνική του ευλυγισία μπορεί να κατορθώσει το καθρέφτισμα μιας κοινωνικοπολιτικής αλλαγής, ενός αγώνα που δόθηκε ή έμεινε στα αζήτητα, την ελπίδα και τέλος το ύψιστο αγαθό: την ελευθερία του σώματος και του πνεύματος.

Αν μεταφερθούμε στα ελεύθερα από χούντα ελληνικά, πολιτιστικά χωρικά ύδατα, θα συναντήσουμε «Τα οράματα της Σιμόν Μασάρ» του Μπέρτολτ Μπρέχτ, μια παράσταση η οποία ανέβηκε στο Εθνικό Θέατρο το 1976 σε σκηνοθεσία Σταύρου Ντουφεξή. Στο έργο πρωταγωνιστεί το ομώνυμο «αγνό, δεκάχρονο δουλάκι, που ανάμεσα σε δωσίλογους, πολεμοκάπηλους, προδότες, δειλούς και βολεμένους αντιστέκεται στον κατακτητή». Δεκαετίες αργότερα, το 2002, ο Μάρκαρης έγραψε για το πολιτιστικό γεγονός: «Έπρεπε να αποκατασταθεί το δημοκρατικό πολίτευμα, να περάσει ο ‘βρασμός ψυχής’, για να επιχειρήσουμε μια αποτίμηση και μια επανατοποθέτηση του έργου του Μπρεχτ».

Σε αυτή την κριτική έγκειτο η ουσία της θεατρικής τέχνης: η σχέση του συγγραφέα, του σκηνοθέτη, του ηθοποιού με το κοινό δεν είναι ποτέ μονόπλευρη. Είναι αμφίδρομη. Γιατι το ένα στοιχείο εμπνέεται από κάθε ίντσα του άλλου.

Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου

Το 1961, το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου ITI, αποφάσισε να γιορτάσει τη κοσμοαλλαχτική τέχνη του θεάτρου και την ιδιάζουσα σχέση της με την συναισθηματική συνοχή του περιβάλλοντος που την περικλύει, και θέσπισε την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου, την οποία η διεθνής θεατρική κοινότητα γιορτάζει κάθε χρόνο στς 27 Μαρτίου.

Μία από τις σημαντικότερες δράσεις που περικλύουν την ημέρα, είναι η κυκλοφορία του μηνύματος της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου μέσω του οποίου, κατόπιν πρόσκλησης του ITI, μια προσωπικότητα παγκόσμιας εμβέλειας μοιράζεται τις σκέψεις του σχετικά με την τέχνη και τον πολιτισμό.

Ο άνθρωπος ο οποίος τίμησε και τιμήθηκε την θεατρική τέχνη κατά τη πρώτη χρονιά εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου, το 1962, ήταν ο Γάλλος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Ζαν Κοκτώ, ο οποίος έστειλε ένα ενωτικό από τα γεννοφάσκια του μήνυμα, στο οποίο μεταξύ άλλων ανέφερε: «Τα έθνη, χάρη σε αυτές τις Παγκόσμιες Ημέρες Θεάτρου, θα γνωρίσουν επιτέλους ο ένας τους θησαυρούς του άλλου και θα εργαστούν από κοινού στο υψηλό εγχείρημα της ειρήνης».

Ο Ζαν Κοκτώ και ο Πάμπλο Πικάσο | 1957

Γεννημένος στο Maisons-Laffitte στις 5 Ιουλίου 1889, ο Ζαν Κοκτώ μόλις το 1909 δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα και κατέλαβε με το δριμύ του πνεύμα το Παρίσι. Συνεργάστηκε με μουσικούς όπως ο Ερίκ Σατί και ο Νταριούς Μιγιό, καθώς και με διάσημους εικαστικούς, χαρακτηρίστηκε φουτουριστής, σουρεαλιστής, ντανταϊστής, κέρδισε μια θέση στο θεατρικό βάθρο με έργα όπως «Οι τρομεροί γονείς», «Η ανθρώπινη φωνή», και τέλος, επιδόθηκε σε έναν αγώνα δρόμου για την ερμηνεία του Ορφέα, του Οιδίποδα, της Αντιγόνης.

Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου: Το μήνυμα του 1962

«Είναι στη φύση του θεάτρου να αναπαράγει αυτό το παράδοξο: η ιστορία, που όσο περνάει ο καιρός παραμορφώνεται, και η μυθολογία, που όσο περνάει ο καιρός καθιερώνεται, έχουν τη μόνη αληθινή στιγμή της πραγματικότητάς τους στη σκηνή. Αναμφίβολα, θα ήταν καλό για όλους μας αν ένας μάγος μπορούσε να υπνωτίσει ένα θέατρο γεμάτο κόσμο και να τους πείσει ότι ήταν μάρτυρες μιας μεγαλειώδους παράστασης. Αλλά, δυστυχώς, ένας τέτοιος μάγος δεν υπάρχει και εναπόκειται στον θεατρικό συγγραφέα να προκαλέσει, με τα ταπεινά μέσα που διαθέτει, έναν συλλογικό υπνωτισμό και να μπορέσει να μοιραστεί το όνειρό του με το κοινό του- γιατί ο ύπνος και τα όνειρα φέρνουν ένα είδος θαυματουργής μαγικής δύναμης. Το θέατρο, μιμούμενο αυτό το φαινόμενο, απαιτεί από το κοινό μια σχεδόν παιδική ευπιστία: το καλύτερο κοινό είναι ακόμα εκείνο που παρακολουθεί ένα κουκλοθέατρο, και το δικό μας θα ήταν εξίσου καλό, αν μπορούσε μόνο να αποβάλει την πεισματική αντίσταση και να είναι σε θέση να φωνάξει, για παράδειγμα στον Οιδίποδα: ‘Μην παντρευτείς την Ιοκάστη! Είναι η μητέρα σου!’. Όμως, χωρίς να φτάσουμε τόσο μακριά, το γεγονός συμβαίνει, και ένα μπλοκ θεατών ξεπαγώνει στη ζεστασιά μιας ιδέας εντελώς ξένης προς αυτό, η οποία φτάνει στο σημείο να την υιοθετήσει ως δική του και με την οποία λειτουργεί αρμονικά. Αυτό το μπλοκ γίνεται ένα ενιαίο πρόσωπο, μια σχεδόν παιδική ψυχή, που αφήνει τις πεποιθήσεις και τις απόψεις της στο βεστιάριο, έτοιμη να τις ξαναπιάσει μετά την παράσταση.

Ο πραγματικός θαυμασμός δεν έρχεται από την ανταλλαγή κοινών ιδεών ή απόψεων, αλλά από το να μοιραζόμαστε ιδέες που δεν είναι δικές μας και να τις μοιραζόμαστε σε τέτοιο βαθμό ώστε να πιστεύουμε ότι θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς ο δημιουργός τους. Είναι λοιπόν μια μορφή αγάπης: επειδή, στην αγάπη οι ανταγωνισμοί παντρεύονται ο ένας τον άλλον- και η λειτουργία του θεάτρου δεν είναι το καλύτερο παράδειγμα της ΟΣΜΩΣΗΣ -αυτής της φυσικής διαδικασίας της ζωτικής απορρόφησης; Διότι, τελικά, ο μεγαλύτερος ερμηνευτής είναι αυτός που δίνει την εντύπωση ότι τα επινοεί όλα στην πορεία, εφευρίσκοντας και αυτοσχεδιάζοντας τον ρόλο του για να ταιριάζει σε κάθε άτομο του κοινού. Ακόμα και η Γαλλία -όπου οι άνθρωποι είναι πολύ ανήσυχοι στη σκέψη να αφήσουν τον εαυτό τους να κοιμηθεί- όπου είναι τόσο ισχυρά ατομικιστές που αντιστέκονται με όλη τους τη δύναμη στον υπνωτισμό που ασκείται στο θέατρο- ακόμα και η Γαλλία μόλις απέδειξε, στο Θέατρο των Εθνών, πόσο πεινασμένοι και διψασμένοι είναι να διασκεδάσουν, αλλά με πράγματα που δεν είναι ασήμαντα. Οι πρωτοκλασάτοι θίασοι έφεραν εδώ τα αριστουργήματα της γλώσσας της χώρας τους, και με την ένταση και μόνο της ερμηνείας των ηθοποιών κατάφεραν να γοητεύσουν το κοινό που, και θα μπορούσε κανείς να φανταστεί ότι ήταν ανήμπορο να ξεχάσει το δικό του ιδίωμα και τις δικές του ίντριγκες για να ενδιαφερθεί για τις ίντριγκες των άλλων.

Η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου σηματοδοτεί την ευκαιρία κατά την οποία ο εκπληκτικός γάμος του ενικού και του πληθυντικού, του αντικειμενικού και του υποκειμενικού, του συνειδητού και του ασυνείδητου θα δείξει στον κόσμο τα εκπληκτικά πλάσματα που έχει δημιουργήσει. Πολλές από τις διχόνοιες στον κόσμο οφείλονται στην αποξένωση των πνευμάτων από το φράγμα της γλώσσας: αυτές τις διχόνοιες και αυτό το φράγμα, ο τεράστιος και περίπλοκος μηχανισμός του θεάτρου έχει βαλθεί να ξεπεράσει. Τα έθνη, χάρη σε αυτές τις Παγκόσμιες Ημέρες Θεάτρου, θα γνωρίσουν επιτέλους ο ένας τους θησαυρούς του άλλου και θα εργαστούν από κοινού στο υψηλό εγχείρημα της ειρήνης».

*Με πληροφορίες από: World Theatre Day