Λουκής Ακρίτας: Ο άνθρωπος ενώπιος ενωπίω με τον εαυτό του

Πήγα στον «Ευαγγελισμό» να τον χαιρετήσω την παραμονή της αναχώρησής του στο Λονδίνο. Ό,τι του είχαν πει πως έπρεπε να κάνη αυτό το ταξίδι. Να προαιστάνθηκε το θάνατο; Ήταν πολύ καταβεβλημένος, το πρόσωπό του είχε στραγγίσει, και τα μάτια του μεγάλα, με μια επίμονη θλίψη, έμεναν στυλωμένα απάνω στον επισκέπτη του, σα να γύρευαν από αυτόν να πληροφορηθούν, να μάθουν την αλήθεια. Δεν ήταν πλάι του εκείνη την ώρα παρά μόνο η γυναίκα του, που υπέφερε τη δοκιμασία με εγκαρτέρηση και αξιοπρέπεια.

— Μου λένε πως πρέπει να φύγω στο Λονδίνο, μου είπε. Λοιπόν, φεύγω αύριο. Ό,τι και να ’ναι θα το πολεμήσω. Όπως πολέμησα, αγωνιστής, σ’ όλη μου τη ζωή.

Καθώς του έδινα το χέρι μου, με τράβηξε προς το μέρος του, φιληθήκαμε. Είχε γίνει πολύ τρυφερός τους τελευταίους μήνες. Όταν μας ώρκισε, στο Υπουργείο του, τον Αλέξη Μινωτή κι’ εμένα ως Διευθυντάς του Εθνικού Θεάτρου, μετά την επισημότητα της τελετής, πάλι μας φίλησε. «Το Εθνικό Θέατρο θα έχη όλη τη συμπαράστασή μου. Στο καλό».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 9.2.1965, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ήταν παλικάρι. Για να τον θυμηθούμε καλύτερα, ως σύντροφό μας στα Γράμματα, ανοίγουμε το βιβλίο του «Οι Αρματωμένοι».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 9.2.1965, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στην Τρεμπεσίνα. Αρχές του 1941. Προφυλακές: «Όταν άρχισε να σουρουπώνη, ο Θεοφίλης προχώρησε τάχατες αδιάφορος. Είχε τα χέρια στις τσέπες του σφυρίζοντας ολοένα. Στάθηκε να κοιτάζη τη λαγκαδιά. Τίποτα δεν ακουόταν. Οι άλλοι σταμάτησαν εδώ και μισή ώρα. Ήτανε περασμένη η ώρα του βραδινού συσσιτίου. Τίποτα έξω απ’ το παστωμένο χιόνι. Δεν είχε στη σκέψη του παρά το νερό που το έβλεπε όλη τη μέρα ασημωμένο στον ήλιο. Ξέρει πού ακριβώς πέφτει. Έχει κανονίσει με κάθε λεπτομέρεια πούθε να περάση, λες να ’χη υπολογίσει τα βήματά του. Χύμηξε προς τα κάτω. Σαν έφτασε στα ριζά του γκρεμού στάθηκε. Άρχισε να σούρνεται. Λίγο ακόμα και θα φθάση στο αυλάκι. Εκεί το χιόνι ήταν σκισμένο απ’ το νερό που αχολογούσε (σ.σ. αντιλαλούσε, αντηχούσε). Δεν είχε να κάνη παρά το τελευταίο σάλτο. Σηκώθηκε, και ξαφνικά είδε μπροστά του να στέκεται ένας Ιταλός φαντάρος. Χύμηξε να τον αδράξη απ’ το λαιμό. Ο άλλος, ξεφεύγοντας, τον αναποδογύρισε και τον χτύπαγε με το κεφάλι του. Τα πρόσωπά τους ήταν δυο ξεμαλλιασμένες άγριες μπάλες, όλο μίσος. Ανασήκωναν τα πόδια τους, έπαιρναν δύναμη και τιναζόντανε. Ο καθένας κρατούσε σφιχτά τα χέρια του αλλουνού, μη τυχόν και σφιχτοδεθούν στο λαιμό του. Μάχονταν χωρίς να φωνάζουν. Μπορούσε τότες να τους ακούσουνε κι απ’ τις δυο μεριές, κι ίσως να μη γλυτώνανε αν βαρούσαν μαζύ οι σύντροφοί τους. Κάποτε έμειναν αναπλαγιασμένοι, με τα κουρασμένα χέρια μπρος στα στήθεια τους. Κοιτάχτηκαν ώσπου μέρεψε το πρόσωπό τους και χαμογέλασαν. Τα χέρια λύθηκαν, ανακάθησαν κι έδειχναν με νοήματα πως δεν είχαν μαζύ τους πιστόλι. Το λοιπόν, δεν υπήρχε κίνδυνος για κανέναν.

— Ήρθα για νερό, μίλησε ιταλικά ο Θεοφίλης.

— Κι εγώ το ίδιο, αποκρίθηκε ο Ιταλός.

«ΤΑ ΝΕΑ», 8.2.1965, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Έσκυψαν στο αυλάκι, όπου είχαν φτάσει κουβαριασμένοι, και κει, ο ένας πλάι στον άλλον, έπιναν, όπως οι γκαμήλες ύστερα από μέρες πορεία μες στην έρημο. Τα πρόσωπά τους τρεμόσβηναν μες στο νερό, μουντά μες στο λυκόφως».

Αυτή είναι μια σελίδα χαρακτηριστική του βιβλίου του Λουκή Ακρίτα. Οι «Αρματωμένοι», σύνθεση μεγάλη του αλβανικού πολέμου, συμπυκνώνει όλα τα χαρακτηριστικά της αντιπολεμικής λογοτεχνίας που άνθισε μετά το τέλος του πρώτου ευρωπαϊκού πολέμου: το πάθος και τη ζεστασιά του ανθρώπου, τη φρίκη του αίματος, τον απρόσωπο χαρακτήρα του αναγκαστικού μίσους, τη συνεννόηση με τη φύση, τη λατρεία της ομορφιάς στην κορυφαία στιγμή όπου όλα κρίνονται και αποφασίζονται από στιγμή σε στιγμή. Προσθέτουμε και τον έντονο λυρισμό, που τον υπαγορεύει ο εξομολογητικός χαρακτήρας αυτών των στιγμών του ανθρώπου, η ανάγκη της εξατομικεύσεως του συναισθήματος. Προπάντων όμως αυτό: την αγάπη για τον άνθρωπο, που κάνει το μίσος να παραμερίζη μόλις δοθή αφορμή.

«ΤΑ ΝΕΑ», 8.2.1965, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η αγάπη προς τον άνθρωπο έδωσε σ’ αυτά τα βιβλία τη ζεστασιά, τη διάχυτη πίκρα, τη μελαγχολία ακριβέστερα, που τα κάνει να τα θυμόμαστε πολύν καιρό αφού τα έχουμε διαβάσει. Και σήμερα ακόμα, όταν θελήσουμε να θυμηθούμε τι μας μένει εναργέστερα απ’ τα βιβλία αυτά, θα δούμε πως είναι εικόνες όχι των μαχών, του κινδύνου και της πολεμικής ιαχής, αλλά άλλοι ελάσσονες τόνοι: σκηνές του νοσοκομείου, όπου ένας λαβωμένος πολεμιστής που μέλλει να πεθάνη συμφιλιώνεται με τον εχθρό που λάβωσε και που μέλλει να πεθάνη μαζί του. Σκηνές όπου ο άνθρωπος, ενώπιος ενωπίω με τον εαυτό του, προσπαθεί την ύστατη ώρα να ξανασυνθέση μιαν εικόνα του κόσμου και να δώση μιαν απόκριση στις ατέλειωτες απορίες του. Θυμηθείτε ό,τι σας μένει από τον Σέριφ, απ’ τον Ρεμάρκ, απ’ τον Ντορζελές, απ’ τον Ντυαμέλ, και θα επαληθεύσετε αυτό το λόγο.

Ο Λουκής Ακρίτας (αριστερά) μαζί με τον Γεώργιο Παπανδρέου (στο μέσον) και τον Ευάγγελο Παπανούτσο

Ο συγγραφέας των «Αρματωμένων» είχε να κάμη και κάτι άλλο πολύ δύσκολο. Έπρεπε να συμπλέξη το πάθος ενός λαού που πολέμησε έτσι για την ελευθερία του στα 1940-41 με τα άλλα στοιχεία του ανθρώπου και του πολεμιστή που συνθέτουν την αδυναμία και την ομορφιά του. Και εδώ είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του βιβλίου του. Ισορρόπησε αυτές τις δύο δυνάμεις: έναν πόλεμο που ήταν ανάγκη να γίνη, με τη φρίκη που προξενεί ο πόλεμος.

Έτσι αισθανόμαστε να είμαστε κοντά σε όλα τα πλάσματα που κινούνται μες στους «Αρματωμένους». Και στα πιο αντιφατικά. Στο νέον αξιωματικό, που στην ώρα της ευθύνης λυγίζει, κάνει να φύγη, αλλά ύστερα παρακινείται απ’ τον ανώτερό του να βρη, όπως και βρίσκει, την αρετή να πεθάνη σαν άντρας και σαν πολεμιστής και σαν άνθρωπος. Όπως επίσης αισθανόμαστε αυτό το άλλο, το αντίθετό του, το πνεύμα του πολέμου με τον τρόπο που το εκφράζει ο ταγματάρχης Μαλιβάς, συσπασμένη έκφραση της Ανάγκης.

*Επιφυλλίδα του λογοτέχνη και ακαδημαϊκού Ηλία Βενέζη αφιερωμένη στον Λουκή Ακρίτα. Είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Τρίτη 9 Φεβρουαρίου 1965, εξ αφορμής του θανάτου του Λουκή Ακρίτα.

Ο ελληνοκύπριος λογοτέχνης, δημοσιογράφος και πολιτικός Λουκής Ακρίτας απεβίωσε από καρδιακή συγκοπή στο Λονδίνο τη νύχτα της 6ης προς την 7η Φεβρουαρίου 1965.

Ο Ακρίτας ήταν τότε υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων της κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου.

Γεννημένος στην τουρκοκρατούμενη σήμερα Μόρφου το 1909 (σ.σ. στις σχετικές πηγές αναφέρεται ως έτος γεννήσεώς του και το 1908), ο Λουκής Ακρίτας σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Άρχισε τη δημοσιογραφική του καριέρα στην Αθήνα το 1931, εργάστηκε δε ως πολιτικός συντάκτης και αρθρογράφος αθηναϊκών εφημερίδων, επιδοθείς παράλληλα στη λογοτεχνία.

Ο Ακρίτας εισήλθε στην πολιτική το 1950 και έγινε γραμματέας της ΕΠΕΚ του Νικολάου Πλαστήρα. Ακολούθως εξελέγη βουλευτής της Ενώσεως Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου και διορίστηκε υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων το Φεβρουάριο του 1964.