Σεισμός: Τα βλέμματα στραμμένα στον ουρανό

Πώς καταντά έτσι σκουπίδι ο άνθρωπος από μια στιγμή στην άλλη! Είδα τα χάλια μας χθες το βράδυ όταν πεταχθήκαμε από τα κρεβάτια και βρεθήκαμε στις πόρτες και στα παράθυρα. Μόλις πριν από λίγο χωρισθήκαμε ώμορφα και καλά με τα σοβαρά και τ’ αστεία μας, με τα γραβατάκια, με τα φρεσκοπλυμένα λινά μας, με τις κτενισιές μας. Δεν είχαν περάσει δυο ώρες ακόμη που είμαστε συγκεντρωμένοι στο καφενεδάκι της γειτονικής πλατείας και κτυπήσαμε γροθιές στο τραπέζι, είπαμε σε όλους τους τόνους το «εγώ» μας, αναπτύξαμε ιδέες και αρχές, κόψαμε και ράψαμε, κατεβάσαμε άρχοντας και θεούς για ν’ ανεβάσωμε στη θέσι τους άλλους, αυθαδιάσαμε στον ουρανό, κινητοποιήσαμε στρατούς και στόλους, υψώσαμε τους πύργους μας, καταστρώσαμε σχέδια, και άλλοι με θυμούς, άλλοι με γαλήνη, άλλοι με τις αγάπες, άλλοι με τις κακίες μας, όλοι όμως βέβαιοι για την παντοδυναμία μας, πήραμε το δρόμο του σπιτιού.

Και νάμαστε τώρα στα μπαλκόνια. Αλλά σε τι κατάντημα! Χλωμά πρόσωπα πανικοβλήτων ανθρώπων. Στα πανιασμένα χείλη, που τρέμουν κι’ αυτά μαζί με τη γη, πλανάται σα σκιά μια λέξις: Σεισμός!

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 21.7.1938, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ακτένιστοι, με πυτζάμες, με νυκτικά, με παντουφλάκια, ξυπόλυτοι, μονοσάνδαλοι, με το σεντόνι στους ώμους, με σκούφους και με φιλέ στο κεφάλι, με το βουρτσάκι των δοντιών στα χέρια, όπως τύχαμε κι’ όπως βρεθήκαμε. Πάνω στη σύγχυσι ούτε σ’ αυτή την αιδώ είχε κανείς το νου του. Νοικοκυρές γυναίκες, φειδωλές σ’ επιδείξεις, δε σκέφθηκαν τι ξεχείλιζε από τη διέξοδο της κομπιναιζόν. Βγήκαν στον εξώστη και ρώτησαν με αγωνία:

— Νοιώσατε τίποτα, γείτονα;

Κι’ ένοιωσε κι’ ακόμα νοιώθει ο άνθρωπος. Η πόλις, βυθισμένη στον ύπνο, ξαφνικά φωτίσθηκε. Κεφάλια τρομαγμένα βγήκαν στα παράθυρα της πολυκατοικίας. Μορφές πανικοβλήτων ανεδύθησαν από τα υπόγεια. Οι ανώγειοι πήραν τις σκάλες της καθόδου. Οι ισόγειοι εξεβράσθησαν στις αυλές και όλοι μαζί ισοπεδωμένοι εμπρός στον κίνδυνο στράφηκαν περιδεείς προς την κορυφή της οικοδομής με τα έξη πατώματα. Κανείς δε μαρτυρούσε τη σκέψι του, αλλά η σκέψις ήταν μία και ο ειλικρινέστερος της ομηγύρεως θέλησε να καθησυχάση τον ανεκδήλωτο τρόμο για να παρηγορήση και τον εαυτό του τον ίδιο.

— Δεν πιστεύω. Αντέχουν τα μπετά…

Αλλά έτσι άτολμα και αμφίβολα που το είπε ήταν σαν να επεβεβαίωνε τους φόβους.

Έτρεξαν οι μητέρες στα κρεββάτια των παιδιών τους και καθώς τα είδαν παραδομένα σε όνειρα αναλογίσθηκαν την αδυναμία τους να προστατεύσουν τα βρέφη αυτά που αποκοιμήθηκαν πάνω στο μητρικό μαστό, με την έμφυτη βεβαιότητα ότι προστατεύονται από το ασφαλέστερο τείχος. Τα κύτταξαν, τα φίλησαν, έκαμαν το σημείο του σταυρού και τα σκέπασαν με τα σεντονάκια τους.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 21.7.1938, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Δέκα δευτερόλεπτα ήταν αρκετά για να καταρρεύσουν όλοι οι ισπανικοί πύργοι μας, ό,τι ονομάζουμε κατάκτησι της ύλης, ό,τι λέμε πολιτισμό και πρόοδο. Όταν ο Εγκέλαδος άρχισε να τραντάζη τα σπίτια μας είδαμε τις υπαρξούλες μας στην πραγματική τους έκτασι, έτσι όπως είνε, τιποτένιες και ασήμαντες, έτσι όπως τις είδε ο Βολταιρικός Μικρομέγας όταν κατέβηκε από το Σείριο στη γη κι’ αισθάνθηκε ένα ζωύφιο να γαργαλά την παλάμη του. Χρειάσθηκε να οπλισθή με το μικροσκόπιό του και τότε μόνο διέκρινε ότι το ζωύφιο εκείνο ήταν ένα υπερωκεάνειο με τα μέλη μιας μεγάλης αποστολής σοφών επί του καταστρώματος…

Την επομένη μιας νίκης του ανθρώπου που υψώθηκε στους αιθέρας για να εξευτελίση τις αποστάσεις της γης, ένα λάκτισμα —«τεκτονικό» το θέλει ο καθηγητής της σεισμολογίας κ. Κρητικός— μας ξυπνά από τη μέθη του θριάμβου για να μας πη πόσο κωμικά αδύνατοι είμαστε ακόμη στην πάλη με τα στοιχεία του ουρανού και της γης.

Η επιστήμη διαπιστώνει τον όγκο της αμαθείας και της ανικανότητός μας. Διαλύει τους πέπλους που περιβάλλουν το μυστήριο. Δεν πιστεύει στον Εγκέλαδο, δεν πιστεύει ότι κάποιος επιβλέπει επί την γην και ποιεί αυτήν τρέμειν. Το φως των προβολέων της διαλύει τους μύθους και την πίστι και μας δείχνει γυμνούς σκελετούς. Τόσο το χειρότερο. Οι σεισμογράφοι της εσημείωσαν το επίκεντρο, την έντασι και τη μορφή της δονήσεως. Αλλά δεν την προείπαν, δεν την πρόλαβαν, ούτε ξέρουν αν μπορούμε να κοιμηθούμε απόψε ήσυχοι. Η επιστήμη καταγράφει τα φαινόμενα. Δεν έγινε ούτε δημιουργός ούτε καταλυτής των.

Σε κάτι τέτοιες στιγμές, που είνε έκδηλη η αδυναμία της, βλέπουμε τη μηδαμινότητά μας και, ναυαγοί στο πέλαγος της αλαζονείας, αναζητούμε την προστασία δυνάμεων που είνε πέραν από τον κύκλο των γνώσεών μας. Την ώρα του πανικού ο βασιλεύς της κτίσεως ελάχιστα διέφερε από τα ζώα που ύψωναν τα κεφάλια και ούρλιαζαν εμπρός στο προμήνυμα του κακού. Όταν χθες τη νύχτα είδε την οροφή με το πολύφωτο να κινούνται πάνω από το κεφάλι του, ο άνθρωπος με τη σοφία και τις επιστήμες κατέθεσε τα όπλα και γεμάτος δέος και ερωτηματικά έστρεψε τα βλέμματα στον ουρανό και παραδόθηκε στο έλεος του Κυρίου του.

*Άρθρο του Παύλου Παλαιολόγου, που έφερε τον τίτλο «Όταν σείωνται τα θεμέλια» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» την Πέμπτη 21 Ιουλίου 1938. Την προτεραία, 20 Ιουλίου 1938, στις 2:25 τα ξημερώματα, μια ισχυρή σεισμική δόνηση είχε συγκλονίσει ολόκληρη την Αθήνα και είχε προκαλέσει γενική ανησυχία. Επίκεντρο του σεισμού, που είχε διάρκεια είκοσι περίπου δευτερολέπτων, ήταν η Σκάλα Ωρωπού. Η δόνηση, που είχε γίνει ιδιαίτερα αισθητή μέχρι την Πάτρα, τη Λαμία και την Εύβοια, είχε επιφέρει ανθρώπινες απώλειες και εκτεταμένες καταστροφές στο πέραν της Πάρνηθας λεκανοπέδιο της Αττικής και σε πολλά χωριά επί της ακτογραμμής του Ευβοϊκού.