Πανεπιστήμια – Ένας νέος Νόμος Πλαίσιο και πόσες άλλες προτάσεις;

Η συζήτηση για τον τρόπο διοίκησης των πανεπιστημίων μας έγινε κεντρικά το 2011, οδήγησε στα συμπεράσματα της, στις καινοτομίες ή τα λάθη της και τελείωσε. Για να οδηγηθούμε στην περίφημη συναίνεση μεταξύ ΠαΣοΚ και ΝΔ και τον Νόμο Πλαίσιο 4009/11 που ψηφίστηκε την περίοδο εκείνη, τα δυο κόμματα είχαν συμφωνήσει στο εξής: οι πρυτάνεις των ΑΕΙ πρέπει να εκλέγονται και στην συνέχεια μαζί με τα Συμβούλια διοίκησης των Ιδρυμάτων, με διαφορετικά αρμοδιότητες ο κάθε πόλος εξουσίας, να διοικούν τα πανεπιστήμια. Όπως και έγινε μέχρι να τα καταργήσει ο ΣΥΡΙΖΑ.

Όλα αυτά βέβαια στα όρια της συνταγματικής αποδοχής, κάτι που επετεύχθη τελικά μετά από αγορεύσεις, πολύωρες συζητήσεις, νομικές σημειώσεις, γνωμοδοτήσεις, έγγραφα, αμφισβητήσεις (μεταξύ των πολλών που έγραψαν εκείνη την περίοδο ήταν οι γνωμοδοτήσεις των συνταγματολόγων Γ. Γεραπετρίτη,  Σπ. Βλαχόπουλου, Κ. Γιαννακόπουλου, Κ. Χρυσόγονου, Χαρ. Ανθόπουλου κ.α).

Παραμένει ιδιαίτερο χαρακτηριστικό πολιτικών και ακαδημαϊκών στη χώρα μας να επανέρχονται σε θέματα που έχουν λυθεί, να «ανακατεύουν» τη δημόσια συζήτηση από την αρχή, επιδιώκοντας πιθανά διαφορετικό αποτέλεσμα, από τους ίδιους ανθρώπους όμως και -συνήθως- με τους ίδιους όρους.

Δέκα χρόνια μετά επανερχόμαστε στην ίδια κουβέντα, με προτάσεις περί διορισμού πρυτανικών αρχών και κοσμητόρων στις σχολές των ΑΕΙ.

Συμβούλια διοίκησης λοιπόν που θα διορίζουν πρυτάνεις και κοσμήτορες. Αλλά θα το κάνουν μέσω ειδικών επιτροπών, τις οποίες θα έχουν ορίσει τα ίδια Συμβούλια. Αυτά θα αποτελούνται απο 5-6 μέλη εκλεγμένα από τους καθηγητές κάθε ΑΕΙ, τα οποία και θα επιλέγουν στην συνέχεια άλλα 4-5 μέλη εξωτερικά. Και αυτοί θα ελέγχουν τα πάντα. Μια «ποσοτική αυτοδιοίκηση», έναντι μιας «ποιοτικής»…

Προς τι η αμφισβήτηση;

Εδώ αντιγράφουμε το αγγλοσαξωνικό μοντέλο. Στο εξωτερικό όμως και ειδικά τις ΗΠΑ Συμβούλια διοίκησης, διοικούν πανεπιστήμια που χρηματοδοτούνται από μεγάλα funds, δωρεές, κληροδοτήματα και σε ένα μικρό βαθμό από το κράτος. Στις χώρες αυτές ισχύει ένα εταιρικό μοντέλο διακυβέρνησης, που στην Ελλάδα δεν μπορεί να εφαρμοστεί λόγω των περιορισμών του άρθρου 16 και του αυτοδιοίκητου του πανεπιστημίου, αλλά και επειδή είναι αντίθετο στο παραδοσιακό ελληνικό μοντέλο διακυβέρνησης.

Τι σημαίνουν αυτά; Διορισμός πρύτανη από ένα Συμβούλιο εάν απαρτίζεται κυρίως από εξωτερικά μέλη οδηγεί σε σοβαρά θέματα αντισυνταγματικότητας. Εάν πάλι το Συμβούλιο έχει πλειοψηφία εσωτερικών εκλεγμένων μελών (όπως συζητούμε εδώ), οδηγούμαστε στο εξής αποτέλεσμα: τα εξωτερικά μέλη θα είναι κυρίως «διακοσμητικά».

Άρα πολύ εύκολα μπορεί να οδηγηθούμε σε κίνδυνο Συμβουλίων «δεύτερης» διαλογής.

Που όμως εκ του νόμου θα αποτελέσουν στην συνέχεια «υπερ-όργανα» διοίκησης, τα οποία δεν θα ελέγχονται από κανέναν. Από ποιόν άλλωστε να ελεγχθούν; Τον διορισμένο πρύτανη ή τους διορισμένους κοσμήτορες των ΑΕΙ ή την Σύγκλητο που υποβαθμίζεται, «μικραίνει» και θα διαθέτει μόνο ακαδημαϊκές αρμοδιότητες;

Επιπλέον, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν αυτή η διαδικασία διορισμού του πρύτανη δια αντιπροσώπων θα οδηγήσει σε μια καλύτερη επιλογή για το πανεπιστήμιο σε σχέση με την απευθείας εκλογή του από τους καθηγητές του.

Όμως, τα Συμβούλια αυτά θα διαχειρίζονται τους οικονομικά πανίσχυρους Ειδικούς λογαριασμούς έρευνας, το «ταμείο» δηλαδή στο οποίο υπάρχουν τα σημαντικά έσοδα των ΑΕΙ (κοινοτικά κονδύλια, έσοδα από προγράμματα κλπ)

Μήπως αυτό το μοντέλο είναι πιθανότερο να αυξήσει αντί να μειώσει στο κάθε Ίδρυμα τις πελατειακές σχέσεις και τα φαινόμενα νεποτισμού;

Γιατί όπου υπάρχουν πολλοί διορισμοί, «θολώνει» τελικά η νομιμοποίηση.

Οι αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο διοικούνται τα πανεπιστήμια θα πρέπει να βρίσκουν ευήκοα ώτα μέσα στα ίδια τα πανεπιστήμια και όχι μόνο απέξω. Και εδώ δεν την έχουμε αυτή την προϋπόθεση, γιατί ο «διάλογος» έγινε μόνο μέσα σε υπουργικά γραφεία για να μην διαρρεύσει το σχετικό σχέδιο νόμου της κυβέρνησης.

Χωρίς μακρύ και εξαντλητικό διάλογο και χωρίς συναίνεση, κανένα  μοντέλο διοίκησης των ΑΕΙ δεν μπορεί να πετύχει, ειδικά σε Ιδρύματα όπως τα ελληνικά που έχουν συνηθίσει εδώ και δεκαετίες να πορεύονται με ανώτατο όργανο διοίκησης τη Σύγκλητο.

Να θυμίσουμε ότι ο τρόπος επιλογής της διοίκησης των πανεπιστημίων στο πρόσφατο παρελθόν έχει γεννήσει έντονες αντιδράσεις, έχει οδηγήσει σε καταλήψεις και κινητοποιήσεις μηνών και βεβαίως στην πολιτική εξαφάνιση υπουργών και κυβερνήσεων. Κατά πολλούς, δε, τα πανεπιστήμια ασκούν εξουσία στη χώρα μας περισσότερο από τις ίδιες τις κυβερνήσεις, αφού αποτελούν το φυτώριο των στελεχών τους, τον κρυφό πόθο των μισών πολιτικών και τη βασική οδό κοινωνικής αποδοχής κάθε πολίτη.

Μήπως να δούμε λίγο πιο σοβαρά τον τρόπο διοίκησης τους; Επί δέκα χρόνια κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση, καταργούν και ξαναδιορίζουν Συμβούλια. Είναι αυτό το πιο σοβαρό πρόβλημα της ανώτατης εκπαίδευσης στη χώρα μας;