Ο «Δρομέας» στα Σκόπια, ο «έφιππος πολεμιστής» στην Αθήνα – Μια αστεία πρόταση, ένα ακόμη «Βατερλώ»

«Οι γείτονές μας ήδη έχουν αλλάξει το όνομα του αεροδρομίου τους, του αυτοκινητοδρόμου τους και του σταδίου τους. Θα υπάρξει είτε ανταλλαγή αγαλμάτων με τον Δήμο της Θεσσαλονίκης ή σε περίπτωση που η ανταλλαγή δεν γίνει, η συμφωνία προβλέπει πως η γειτονική χώρα θα τοποθετήσει πλακέτες σε αγάλματα και μνημεία ώστε να καθίσταται σαφές ότι αποτελούν σύμβολα του ελληνικού πολιτισμού (π.χ ο Ιππέας στην πλατεία των Σκοπίων θα έχει επιγραφή πως αναφέρεται στην ελληνιστική περίοδο και θα σημειώνεται ότι συμβολίζει τη φιλία Ελλάδας – πΓΔΜ)».

Αυτό είναι μέρος του non paper που διένειμε η ελληνική κυβέρνηση στις 12 Ιουνίου με την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων με τη σκοπιανή κυβέρνηση.

Ηταν ένα non paper που συνέταξε το Μέγαρο Μαξίμου προκειμένου να εξηγήσει όσα είχαν συμφωνηθεί και κυρίως να ηρεμήσει τα πνεύματα που τότε ήταν τεντωμένα. Ηθελε να εξηγήσει ότι δεν αλλάζει και τίποτε προς το χειρότερο για την ελληνική πλευρά, αντιθέτως όλα λύνονται προς όφελος της Ελλάδας και της ιστορίας της.

Ένα από τα σημεία που προφανώς συζήτησαν οι κ.κ. Κοτζιάς και Ντιμιτρόφ ήταν και αυτό των αγαλμάτων. Τι θα γινόταν με όλα αυτά τα «μνημεία» που ανεγέρθηκαν την εποχή του εθνικιστικού παροξυσμού του Νίκολα Γκρουέφσκι ο οποίος ήθελε να «κτίσει» μια ιστορία για τη χώρα του η οποία θα συνδεόταν με τον Φίλιππο της Μακεδονίας και φυσικά τον Μέγα Αλέξανδρο.

Για το λόγο αυτό όποιος επισκεφτεί τα Σκόπια θα διαπιστώσει πως παντού υπήρχαν μικρά ή μεγάλα αγάλματα που παρέπεμπαν στους δύο Μακεδόνες ηγέτες αλλά και γενικότερα αναφορές στην ανύπαρκτη «μακεδονική ιστορία» των Σκοπίων.

Η συμφωνία των Πρεσπών, σύμφωνα με την ελληνική κυβέρνηση, θα μπορούσε να άρει όλες αυτές τις προκλητικές και ανιστόρητες αναφορές της σκοπιανής πλευράς και να σβήσει το δήθεν «μακεδονικό παρελθόν» της χώρας, ακόμη κι αν αυτή ονομαζόταν «Βόρεια Μακεδονία».

Όμως, το αγκάθι ήταν τα τόσα «πολιτικά» αγάλματα που είχαν φτιαχτεί, και ιδιαίτερα ο υπερμεγέθης «Ιππέας» που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης των Σκοπίων.

Παλιά πρόταση

Γι’ αυτό και μπήκε στη συμφωνία των Πρεσπών, και βεβαίως στο non paper της κυβέρνησης η ιδέα της… ανταλλαγής αγαλμάτων με την Ελλάδα, με τον δήμο Θεσσαλονίκης εν προκειμένω. Και μπορεί ο εκπρόσωπος της σκοπιανής κυβέρνησης να διαψεύδει ότι υπάρχει σκέψη για ανταλλαγή, αλλά είχαν αποδεχθεί τον περασμένο Ιούνιο ένα τέτοιο ενδεχόμενο, έστω κι αν τώρα δεν… το θυμούνται.

Στην παράγραφο 2 της συμφωνίας αναφέρεται ότι πρέπει στα επίμαχα αγάλματα που βρίσκονται στο κέντρο των Σκοπίων να προστεθούν επιγραφές στις οποίες θα αναφέρεται ότι αυτά παραπέμπουν στην αρχαία ελληνική ιστορία και όχι στη δική τους χώρα και τον πολιτισμό τους.

«Eντός έξι μηνών από τη θέση σε ισχύ της παρούσης συμφωνίας το δεύτερο μέρος θα επανεξετάσει το καθεστώς των μνημείων, δημόσιων κτηρίων και υποδομών στην επικράτειά του, και στο μέτρο που αυτά αναφέρονται καθ’ οποιονδήποτε τρόπο στην αρχαία ελληνική ιστορία και πολιτισμό που συνιστούν αναπόσπαστο συστατικό της ιστορικής ή πολιτιστικής κληρονομιάς του πρώτου μέρους, θα προβεί στις κατάλληλες διορθωτικές ενέργειες για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το ζήτημα και να διασφαλίσει τον σεβασμό στην προαναφερόμενη κληρονομιά», αναφέρεται χαρακτηριστικά στη Συμφωνία.

Προφανώς αυτή η παλιά ιδέα ήρθε στο προσκήνιο από κάποιους που την κληροδότησαν στην υπουργό Πολιτισμού, Μυρσίνη Ζορμπά, η οποία και θέλησε να την υλοποιήσει. Ισως να μη βρήκε άγαλμα στη Θεσσαλονίκη και να ξεκίνησε την υλοποίηση της «σπουδαίας» αυτής ιδέας με τον «Δρομέα» του Βαρώτσου.

Ένα ακόμη δείγμα της προχειρότητας με την οποία αντιμετωπίστηκε μια μείζονος σημασίας συμφωνία των δύο χωρών. Μια ακόμη απόδειξη ότι όλα γράφτηκαν στο «πόδι», με ιδέες σαν κι αυτήν της ανταλλαγής του «Δρομέα» με τον «Ιππέα». Ισως γιατί κάποιοι πίστευαν ότι έτσι θα λυνόταν οι αλυτρωτισμοί της πλευράς των Σκοπίων και θα ζούσαν οι λαοί ειρηνικά.

Κάποιος «εγκέφαλος» σκέφτηκε ότι με τον να δοθεί στην Ελλάδα ο «Ιππέας» ή όποιο άλλο άγαλμα παρέπεμπε στην Μακεδονία με αντάλλαγμα κάποια άλλα αγάλματα που διαθέτει η Ελλάδα, θα λυνόταν ως δια μαγείας το πρόβλημα.

Δηλαδή η χώρα μας, σύμφωνα με την κυρία Μυρσίνη Ζορμπά, με μεγάλη θητεία στο χώρο του Πολιτισμού και δη του βιβλίου, θα μπορούσε να αποδεχθεί να πάρει αυτά τα κακόγουστα, υπερμεγέθη αγάλματα που έφτιαξε η εθνικιστική κυβέρνηση του Γκρουέφσκι και να δώσει στα Σκόπια έργα όπως αυτό του Βαρώτσου.

Αλλά το αστείο είναι ότι υπάρχει λύση και αν δεν γινόταν η ανταλλαγή. Σύμφωνα με το non paper «η γειτονική χώρα θα τοποθετήσει πλακέτες σε αγάλματα και μνημεία ώστε να καθίσταται σαφές ότι αποτελούν σύμβολα του ελληνικού πολιτισμού (π.χ ο Ιππέας στην πλατεία των Σκοπίων θα έχει επιγραφή πως αναφέρεται στην ελληνιστική περίοδο και θα σημειώνεται ότι συμβολίζει τη φιλία Ελλάδας – πΓΔΜ)».

Είναι τέτοια η γελοιότητα δηλαδή της κατάστασης ώστε υπάρχει πρόβλεψη να διατηρηθούν τα αγάλματα (που κόστισαν στον Γκρουέφσκι πάνω από 500 εκατ. δολάρια στο πλαίσιο του προγράμματος «Σκόπια 2014) αλλά να έχουν μια ταμπελίτσα που θα παραπέμπουν στην ιστορία και τον πολιτισμό μιας άλλης χώρας.

Η πιο κιτς πρωτεύουσα

Πριν από μερικά χρόνια το γερμανικό περιοδικό Spiegel είχε χαρακτηρίσει τα Σκόπια ως την πιο «κιτς πρωτεύουσα της Ευρώπης». Ακριβώς λόγω του σχεδίου «Σκόπια 2014» του Γκρουέφσκι που γέμισε την πόλη με άθλια, κιτς αγάλματα που αναδείκνυαν την βιαστική και κακόγουστη προσπάθεια που έκανε η τότε κυβέρνηση να «αποκτήσει μακεδονική ιστορία».

Σε ταξίδι του γράφοντος το 2013 στα Σκόπια (απ’ όπου και οι φωτογραφίες) ήταν ολοφάνερη η προσπάθεια της κυβέρνησης να μετατρέψει την πρωτεύουσα σε μια πόλη που θα θύμιζε ελληνιστική περίοδο.

Από τα κυβερνητικά κτίρια μέχρι το Εθνικό Θέατρο και το Αρχαιολογικό Μουσείο έβλεπες παντού κίονες, κι ένα σκηνικό βαμμένο με πολύ… χρυσαφένια μπογιά για να γυαλίζει και να αναδεικνύει μια μεγαλοπρέπεια.

Τα αγάλματα ήταν πράγματι τεράστια, με ευτελή κατά κύριο λόγο υλικά με αποτέλεσμα να υπάρξουν καταγγελίες για μεγάλη κομπίνα με τους γλύπτες που ανέλαβαν να τα κατασκευάσουν.

Το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου («έφιππο πολεμιστή» τον αποκαλεί επισήμως η κυβέρνηση) είναι αυτό που κυριαρχούσε σε όλη την πόλη καθώς βρίσκεται στην κεντρική πλατεία κι έχει μέγεθος οκταόροφης πολυκατοικίας. Στη βάση του διακρίνονται πολεμιστές με δόρατα και ασπίδες και λέοντες που βγάζουν νερό από το στόμα. Νεροκουρτίνες και φώτα νέον. «Το άγαλμα του Αλέξανδρου είναι τόσο αυθεντικό όσο η απομίμηση του Μεγάλου Καναλιού της Βενετίας στο Λας Βέγκας» είχε γράψει ο απεσταλμένος του γερμανικού περιοδικού.

Και κάπως έτσι η πόλη γέμισε με τέτοια αγάλματα για τα οποία κάποιοι στην Ελλάδα είχαν ιδέα να τα ανταλλάξουν. Θα μπορούσαν ίσως να… ανταλλάξουν και τα κτίρια ή απλά θα βάλουν μια ταμπέλα που θα λέει ότι είναι της ελληνιστικής περιόδου;

Από την άλλη, μήπως στην κυβέρνηση –εξαιτίας της προχειρότητας την οποία επέδειξαν- ξέχασαν ότι τα αγάλματα δεν ανήκουν στις εκάστοτε κυβερνήσεις αλλά στις πόλεις, στους δήμους; Χωρίς να ρωτήσει δηλαδή η Ζορμπά τον δήμαρχο της Αθήνας, φωνάζει τον καλλιτέχνη και του λέει πως βλέπει μια πρόταση ανταλλαγής;

Σε άλλες χώρες ενδεχομένως αυτό να ήταν και αιτία παραίτησης. Όχι όμως στην Ελλάδα όπου όλα γίνονται στο πόδι, ακόμη κι αν πρόκειται για συμφωνίες εθνικής ή ιστορικής σημασίας.

Όλο το non paper του Ιουνίου του 2018

Με την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων και τη συμφωνία με την ΠΓΔΜ, η Ελλάδα παίρνει πίσω την ιστορία της, την ιστορία της αρχαίας Μακεδονίας, την οποία είχαν καπηλευθεί παλαιότερες κυβερνήσεις της γείτονος.

Η ελληνική κυβέρνηση καταφέρνει να επιλύσει ένα πρόβλημα που ταλάνιζε την ελληνική διπλωματία (αλλά και την ελληνική κοινωνία) για  πάνω από εικοσιπέντε χρόνια. Παράλληλα προωθεί την σταθερότητα και συνεργασία σε μία εξαιρετικά κρίσιμη περίοδο για την περιοχή, αναδεικνύοντας τον ρόλο της ως ευρωπαϊκό πυλώνα ειρήνης, ασφάλειας και ανάπτυξης στα Βαλκάνια. Ενδεχόμενη παραπομπή της λύσης σε μελλοντική συγκυρία:

· θα οδηγούσε σε περαιτέρω αποσταθεροποίηση της χώρας (η οποία πέρυσι πέρασε σφοδρή κρίση) με επιπτώσεις στην ασφάλεια και της χώρας μας,

· θα ενίσχυε τον ρόλο τρίτων δυνάμεων στα βόρεια σύνορά μας,

· θα αποδυνάμωνε τις προοδευτικές δυνάμεις στην εν λόγω χώρα, που επιθυμούν λύση, ανοίγοντας το δρόμο εκ νέου για εθνικιστικές δυνάμεις της γείτονος που καπηλεύονται την ιστορία της Ελλάδας.

Η συμφωνία που πέτυχε η κυβέρνηση, ωστόσο, δε λύνει μόνο οριστικά και αμετάκλητα το πρόβλημα της ονομασίας, διασφαλίζοντας διπλωματικό κεφάλαιο για άλλα μείζονα εκκρεμή ζητήματα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, αλλά το λύνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, υπηρετώντας στο έπακρο την εθνική γραμμή και διασφαλίζοντας ρητά και επίσημα πλέον τις θέσεις της χώρας.

Κέρδη από τη συμφωνία

1. Η συμφωνία ανταποκρίνεται απόλυτα στην εθνική γραμμή για σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό για χρήση erga omnes, που διατηρεί η χώρα εδώ και 20 χρόνια.

2. Η αποδοχή της χρήσης erga omnes αποτελεί μεγάλη διπλωματική επιτυχία για την Ελλάδα, δεδομένου ότι στο παρελθόν αυτό δεν είχε γίνει αποδεκτό ούτε ως βάση συζήτησης. Αυτό σημαίνει ότι οι γείτονές μας όχι μόνο θα χρησιμοποιούν το συμφωνηθέν όνομα στις διεθνείς τους σχέσεις, στους διεθνείς οργανισμούς, στα διεθνή fora και στα διεθνή έγγραφα, αλλά και στο εσωτερικό της χώρας.

3. Το όνομα «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας», που θα αναγνωρίζεται στη χώρα μας ως «Severna Makedonja» βάζει τέλος στον αλυτρωτισμό που ενείχε η ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας», το οποίο αποτελούσε τη συνταγματική ονομασία της γείτονος και με το οποίο είχε ήδη αναγνωριστεί από περισσότερα από 140 κράτη σε διμερές επίπεδο, μεταξύ των οποίων τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Κίνα.

4. Η κυβέρνηση ωστόσο πέτυχε όχι μόνο την αποδοχή του erga omnes αλλά και την υποχρέωση της γείτονος να προχωρήσει άμεσα σε συνταγματική αναθεώρηση.

5. Η συνταγματική αναθεώρηση αποτελεί τεράστια νίκη της Ελλάδας, δεδομένου ότι δεν περιλαμβανόταν στην εθνική γραμμή, όπως αυτή διαμορφώθηκε τα τελευταία 20 χρόνια και ακολουθήθηκε από όλες τις μετέπειτα κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, αλλά αποτέλεσε κόκκινη γραμμή της σημερινής κυβέρνησης, αλλά και ότι ουδέποτε στο παρελθόν έχει συμφωνήσει χώρα σε αλλαγή του Συντάγματός της βάσει διεθνούς συμφωνίας.

6. Η συμφωνία προβλέπει πως η Ελλάδα θα προχωρήσει σε κύρωση μόνο αφού ολοκληρωθεί η συνταγματική αναθεώρηση στη γειτονική χώρα. Η μεν πρόσκληση στο ΝΑΤΟ και το άνοιγμα κεφαλαίων της ΕΕ θα πραγματοποιηθούν με την κύρωση από το κοινοβούλιο της πΓΔΜ της σύμβασης, η ένταξή της και στους δυο οργανισμούς θα γίνει όμως μετά τη συνταγματική αναθεώρηση, καθώς στην πρόσκληση θα προβλέπεται ρητά πως είναι άκυρη εάν δεν πληρωθεί ο όρος της αναθεώρησης.

7. Με τη συμφωνία αυτή παίρνουμε πίσω την ιστορία μας, τα σύμβολα και την παράδοσή μας αφού στη συμφωνία η γειτονική χώρα αποδέχεται ρητά το διαχωρισμό μεταξύ των Ελλήνων Μακεδόνων, του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού τους, τη γλώσσα τους και την περιοχή στην οποία διαβιούν από τη μία, και του λαού της εν λόγω χώρας με τη δική του ιστορία, γλωσσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά από την άλλη (βλ. άρθρο 7 παρακάτω).

8. Το όνομα θα εγγραφεί στο σύνταγμα της πΓΔΜ με την απαραίτητη αναθεώρηση. Παράλληλα, οι πάνω από 140 χώρες που αναγνωρίζουν σήμερα την εν λόγω χώρα με τον όρο Μακεδονία, θα την αναγνωρίζουν εφεξής ως Βόρεια Μακεδονία.

9. Το όνομα διαχωρίζει απόλυτα την εν λόγω χώρα από την ελληνική Μακεδονία και τις τρεις περιφέρειές της (Ανατολική, Κεντρική, Δυτική).

10. Το τέλος του αλυτρωτισμού επιβεβαιώνεται με τον πλέον επίσημο τρόπο καθώς παρέχονται εγγυήσεις με τον πλέον ρητό και κατηγορηματικό τρόπο ως προς την εξάλειψη, πρόληψη και καταστολή πάσης φύσεως αλυτρωτικής ρητορικής και ενεργειών είτε προέρχονται από δημόσιους είτε από ιδιωτικούς φορείς.

11. Εξασφαλίσθηκε η απαλοιφή όλων των αλυτρωτικών αναφορών από το σύνταγμα της γείτονος. Για παράδειγμα, α) αντικαθιστούν το άρθρο για τη στήριξη της ομογένειάς τους, με πιστή αντιγραφή του αντίστοιχου κεφαλαίου στο Ελληνικό Σύνταγμα. Στο πλαίσιο αυτό αφαιρούνται οι αναφορές σε προστασία ‘’μακεδονικών μειονοτήτων’’ σε γειτονικές χώρες β) αντικαθίσταται το άρθρο για την προστασία των συνόρων απαλείφοντας οποιεσδήποτε προβληματικές αναφορές, γ) αφαιρούνται οποιεσδήποτε ακόμα και έμμεσες ιστορικές αναφορές σε αλυτρωτικές βλέψεις στο προοίμιο του Συντάγματος.

12. Η συμφωνία προβλέπει πως η ιθαγένεια/υπηκοότητα στην Βόρεια Μακεδονία θα είναι Macedonian/citizen of the Republic of North Macedonia. Ο ανωτέρω ενιαίος όρος αντικαθιστά το σκέτο «Macedonian» που αναγράφεται σήμερα στα ταξιδιωτικά έγγραφα, άρα αποτελεί σαφή βελτίωση.

Η Ελλάδα θα αναγνωρίζει την ιθαγένεια/υπηκοότητα ως «πολίτες της Severna Makedonja».

Σημειώνεται ότι είναι διαφορετικός ο όρος «ιθαγένεια/υπηκοότητα» (nationality) από τον όρο εθνότητα (ethnicity). Συνεπώς, η συμφωνία δεν αναγνωρίζει εθνότητα/έθνος, αλλά το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού των πολιτών της γείτονος. Mε το άρθρο 7 της συμφωνίας κατοχυρώνεται ότι οι πολίτες μας έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν να προσδιορίζουν τους γείτονές μας με όποιο όρο χρησιμοποιούν. (βλ. άρθρο 7 παρακάτω)

13. Οι γείτονές μας ήδη έχουν αλλάξει το όνομα του αεροδρομίου τους, του αυτοκινητοδρόμου τους και του σταδίου τους. Θα υπάρξει είτε ανταλλαγή αγαλμάτων με τον Δήμο της Θεσσαλονίκης ή σε περίπτωση που η ανταλλαγή δεν γίνει, η συμφωνία προβλέπει πως η γειτονική χώρα θα τοποθετήσει πλακέτες σε αγάλματα και μνημεία ώστε να καθίσταται σαφές ότι αποτελούν σύμβολα του ελληνικού πολιτισμού (π.χ ο Ιππέας στην πλατεία των Σκοπίων θα έχει επιγραφή πως αναφέρεται στην ελληνιστική περίοδο και θα σημειώνεται ότι συμβολίζει τη φιλία Ελλάδας – πΓΔΜ).

14. Παρά το γεγονός ότι η γλώσσα «Macedonian language» είχε αναγνωριστεί από την Ελλάδα στο πλαίσιο του ΟΗΕ ήδη από το 1977, η στη συμφωνία εμπεριέχεται η πρόσθετη σαφής διατύπωση ότι ανήκει στην οικογένεια των Νότιων Σλαβικών γλωσσών, καθώς και η ρητή καταγραφή ότι η γλώσσα αυτή διαχωρίζεται από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική-μακεδονική γλωσσική κληρονομιά.

15. Όλοι οι επιθετικοί προσδιορισμοί κρατικών και ευρύτερα δημοσίων, οργάνων καθώς και ομογενειακών/πολιτιστικών οργανώσεων που χρηματοδοτούνται από το κράτος θα καθορίζονται με τον όρο «της Βόρειας Μακεδονίας» με ταυτόχρονη κατάργηση του προσδιορισμού «της Μακεδονίας».

16. Καθιερώνεται Ομάδα εργασίας ειδικών η οποία από το 2019 και μέσα σε 3 χρόνια θα πρέπει να διευθετήσει θέματα εμπορικών σημάτων.

Το διεθνές περιβάλλον

Η κυβέρνηση ξεκίνησε τη διαπραγμάτευση σε ένα διεθνές status quo στο οποίο ο όρος «Μακεδονία» ήδη περιλαμβανόταν στο όνομα της γείτονος όπως αυτό χρησιμοποιούνταν στους διεθνείς οργανισμούς και σε όλα τα διεθνή fora, όπως προέκυπτε εξάλλου και από τη δεσμευτική ενδιάμεση συμφωνία του 1995, σύμφωνα με την οποία η ονομασία της γείτονος ήταν Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας.

Πέραν τούτου πάνω από 140 κράτη (της Κίνας, της Ρωσίας και των Η.Π.Α συμπεριλαμβανομένων) αναγνώριζαν την πΓΔΜ με το συνταγματικό της όνομα, δηλαδή Δημοκρατία της Μακεδονίας, τους δε πολίτες της πΓΔΜ ως Μακεδόνες.

Το Διεθνές Δικαστήριο του Ο.Η.Ε το 2011 είχε εκδώσει μία απόφαση με δυσμενείς πτυχές για την Ελλάδα, ως προς τις ενέργειες που οδήγησαν στην μη αποστολή πρόσκλησης στην πΓΔΜ για ένταξη στο ΝΑΤΟ.

Αυτό το διεθνές περιβάλλον ήταν δυσμενέστερο από αυτό που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν προηγούμενες κυβερνήσεις στις όποιες απόπειρες διαπραγμάτευσης.

Άρθρο 7 της συμφωνίας

1. Τα Μέρη αναγνωρίζουν ότι η εκατέρωθεν αντίληψή τους ως προς τους όρους «Μακεδονία» και «Μακεδονικός/Μακεδόνας» αναφέρεται σε διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο και πολιτιστική κληρονομιά.

2. Αναφορικά με το Πρώτο Μέρος, με αυτούς τους όρους νοούνται όχι μόνο η περιοχή και ο πληθυσμός της βόρειας περιοχής του Πρώτου Μέρους, αλλά και τα χαρακτηριστικά τους, καθώς και ο Ελληνικός πολιτισμός, η ιστορία, η κουλτούρα και η κληρονομιά αυτής της περιοχής από την αρχαιότητα έως σήμερα.

3. Αναφορικά με το Δεύτερο Μέρος, με αυτούς τους όρους νοούνται η επικράτεια, η γλώσσα, ο πληθυσμός και τα χαρακτηριστικά τους, με τη δική τους ιστορία, πολιτισμό και κληρονομιά, διακριτώς διαφορετικά από αυτά που αναφέρονται στο Άρθρο 7(2).

4. Το Δεύτερο Μέρος σημειώνει ότι η επίσημη γλώσσα του, η Μακεδονική γλώσσα, ανήκει στην ομάδα των Νότιων Σλαβικών γλωσσών. Τα Μέρη σημειώνουν ότι η επίσημη γλώσσα και τα άλλα χαρακτηριστικά του Δεύτερου Μέρους δεν έχουν σχέση με τον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό, την ιστορία, την κουλτούρα και την κληρονομιά της βόρειας περιοχής του Πρώτου Μέρους.

5. Τίποτα στην παρούσα Συμφωνία δεν αποσκοπεί στο να υποτιμήσει καθ’ οιονδήποτε τρόπο, ή να τροποποιήσει ή να επηρεάσει τη χρήση από τους πολίτες εκάστου Μέρους.