Τα «στρατόπεδα» στα social media, η «μέση οδός» και η επίθεση στον Μπουτάρη

Από τη στιγμή που δημοσιοποιήθηκε η δολοφονική επίθεση στον Γιάννη Μπουτάρη στις 19 Μαϊου, τα social media διάλεξαν στρατόπεδα. Από τη μία οι καταδίκες, από την άλλη οι πολεμικές ιαχές.

Στο ένα… στρατόπεδο οι αντιδράσεις ήταν μάλλον δεδομένες. Πρόκειται φυσικά για χρήστες που είτε πρόσκεινται στην ακροδεξιά ή ακόμα κι αν δεν αποτελούν δηλωμένο κομμάτι της, αναπτύσσουν ακραίες θέσεις. Ο προοδευτικός δήμαρχος της Θεσσαλονίκης δεν είναι ακριβώς αυτό που θα λέγαμε ο… αγαπημένος τους. Ειδικά λόγω της δημόσιας στήριξής του στο Gay Pride, στο ιστορικό δικαίωμα της αποκατάστασης της εβραϊκής κοινότητας στην πόλη και μετά τις ψύχραιμες δηλώσεις του για το μακεδονικό ζήτημα, ο δήμαρχος της Θεσσαλονίκης είχε ανοίξει άθελά του αρκετά μέτωπα. Έστω και διαδικτυακά.

Έτσι, οι πολεμικές ιαχές εναντίον του χωρίζονται σε τρία μοτίβα: Καλά του έκαναν, για τους Εβραίους μιλάει αλλά για τους Πόντιους όχι, είναι ανθέλληνας. Και φυσικά σε όλα αυτά παρεμβαίνει και μία γενική καταγγελία για τον «άθεο, ανθέλληνα, αντιπατριώτη» δήμαρχο, που συν τους άλλοι θέλει να καταστρέψει και την ελληνική οικογένεια, αφού υποστηρίζει τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων. Όλα αυτά τα επιχειρήματα, μπερδεύονται μεταξύ τους για να δικαιολογήσουν μία πράξη καθ’ όλα αδικαιολόγητη κι ακριβώς επειδή καταρρέουν, έρχονται και συνοψίζονται στο: Αυτός προκάλεσε.

Η πρόκληση

Το διαδικτυακό επιχείρημα του «αυτός προκάλεσε» το εξέφρασε και ο Παναγιώτης Ψωμιάδης, ανάμεσα σε άλλους, αλλά πέρα από την περίπτωση Μπουτάρη πρόκειται για το κύριο επιχείρημα τόσο της κοινωνίας όσο και του τρόπου που εκφράζεται στα social media όταν πρόκειται να συζητήσει για την βία. Έτσι και τώρα, ο δήμαρχος που συγκεντρώνει τα βέλη της πιο σκοταδιστικής πλευράς της κοινωνίας, από θύμα μετατράπηκε σε θύτη και μάλιστα σε θύτη τρομερό, αφού -κατά τους διαδικτυακούς και μη αντιπάλους του- προκάλεσε και έθιξε ιερά και όσια του τόπου…

Ωστόσο, η μεγάλη πλειοψηφία πήρε το μέρος του Γιάννη Μπουτάρη και καταδίκασε μαζικά την επίθεση. Ακόμα και πολιτικοί αντίπαλοι του δημάρχου δεν έψαξαν αφορμές να δικαιολογήσουν τον ξυλοδαρμό του. Η απερίφραστη στήριξη ήρθε ακριβώς την στιγμή που φούντωνε η ακροδεξιά ρητορεία, αφήνοντας έκθετους τους υποκινητές ακόμα και της δικαιολογίας, που δεν είναι άλλοι από τους… γνωστούς-αγνώστους του ακροδεξιού μπλοκ.

Βέβαια, την θέση της συζήτησης αυτής πήρε εκείνη που αφορά την φύση της βίας. Μετά και την δήλωση του δημοσιογράφου Παύλου Τσίμα ότι: » Εάν γιαουρτώνουμε τον Πάγκαλο είναι καλό, ενώ εάν μαχαιρώνουμε τον Φύσσα είναι κακό. Δε λέω βέβαια ότι το γιαούρτι με το μαχαίρι είναι το ίδιο, αλλά η βία είναι βία» ξεκίνησε ένας δεύτερος γύρος διαδικτυακών διαπραγματεύσεων.

Η συζήτηση πλέον μετατοπίστηκε στο κατά πόσο η βία κατανέμεται ισομερώς μόνο και μόνο από την ύπαρξή της, αν δηλαδή μία δολοφονική πράξη και μία πράξη τραμπουκισμού έχουν την ίδια βαρύτητα. Το ερώτημα που τίθεται πλέον είναι κατά πόσο ο φορέας που ασκεί την βία καθορίζει και τη σημασία της. Έτσι, ξανά οι μεν της ακροδεξιάς πατάνε πάνω στο επιχείρημα της ενιαίας βίας, επιμένοντας ότι βία για αυτούς είναι και η μαζική είσοδος προσφύγων στην χώρα, στα σχολεία των παιδιών τους και στον δημόσιο βίο, ενώ το προοδευτικό κομμάτι της κοινωνίας αποδίδει την βία όχι σε ενιαία, αλλά σε συγκυριακά αίτια (το κοινωνικό πλαίσιο, αυτόν που την ασκεί, το κίνητρο κλπ).

Δημόσιος διάλογος στα social media

O δημόσιος διάλογος τα τελευταία χρόνια έχει μεταφερθεί στα κοινωνικά δίκτυα, πράγμα λογικό: Είναι προσβάσιμα από όλους, είναι «εύκολα» στο να κάνουν κριτική χωρίς κόπο και χωρίς τρόπο. Δυστυχώς, ουκ ολίγες φορές γίνονται «αρένα» όπου ο καθένας εκτός από την άποψή του, μπορεί και να εκφράζει τα πιο ακραία ένστικτα, να κάνει ρατσιστικές αναφορές, να υβρίζει ή να μη σέβεται θεσμούς, αξίες, πρόσωπα.

Η δολοφονική επίθεση που δέχτηκε ο Γιάννης Μπουτάρης είναι το θέμα των ημερών ασφαλώς και απασχολεί χιλιάδες χρήστες στο facebook, twitter κ.λπ.

Η συζήτηση περί βίας -της φύσης της βίας και των ορίων- έχει φουντώσει, όπως ακριβώς φουντώνει κάθε συζήτηση αλλά εν προκειμένω έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον, ακριβώς επειδή άνοιξε ένα ζήτημα που αφορά τα ίδια τα social media ως μέσο. Αν αντιληφθούμε τα social media ως ένα πεδίο στο οποίο οι χρήστες είναι ο κανονικός εαυτός τους, μόνο σε πιο έντονη μορφή, αφού δεν έχουν φυσική επαφή με τρίτους, τότε έχει ένα νόημα να δούμε τις καταστάσεις που διαμορφώνονται.

Απειλές και διαπόμπευση

Τα τελευταία χρόνια η δικογραφία όλο και εμπλουτίζεται από καταγγελίες που αφορούν σε περιστατικά βίας μέσω των social media. Είτε πρόκειται για αναρτήσεις συκοφαντικού περιεχομένου, είτε πρόκειται για προσωπικές απειλές, η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος δουλεύει σχεδόν ασταμάτητα.

Αλλά πριν καν φτάσουμε στο νομικό του πράγματος, μία απλή ματιά μπορεί να μας πείσει. Ακόμα και η προπαγάνδιση ακραίων θέσεων γίνεται με χαρακτηριστική ευκολία. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο υπερδραστήριος βουλευτής της Χρυσής Αυγής, Ηλίας Παναγιώταρος, που κατά καιρούς έχει χρησιμοποιήσει το Twitter ως μέσω υποκίνησης της ρατσιστικής βίας, ακόμα και έμμεσα, ακόμα και ως προσωπική του άποψη.

Η υπόθεση της διαπόμπευσης είναι και η πιο περίπλοκη. Πιο συχνά βλέπουμε φωτογραφίες -από γυναίκες κατά άτυπο κανόνα- που είναι πολιτικά πρόσωπα να διακινούνται από προφίλ σε προφίλ με υβριστικά σχόλια. Δύο πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η γυμνή φωτογράφηση της Άντζελας Γκερέκου (πολύ πριν εκλεγεί βουλευτής) για την οποία δέχθηκε σεξιστικές επιθέσεις για το ήθος της (!) και οι φωτογραφίες της Τασίας Χριστοδουλοπούλου, που δέχεται επιθέσεις για… την ηλικία της.

Ωστόσο, η πρώτη φορά που ξεκίνησε μαζικά μία συζήτηση για τον τρόπο που τα social media μπορεί να διαπομπεύουν, ήταν πριν μερικά χρόνια όταν έκανε την εμφάνισή της μία σελίδα ονόματι «Κ@..λες του FB». Εκεί δημοσιεύονταν φωτογραφίες πολλών κοριτσιών, εν αγνοία τους κατά πλειοψηφία και ανήλικων, τα οποία δέχθηκαν μαζικά σεξιστικές επιθέσεις, μέχρι που η σελίδα εξαφανίστηκε…

Το παράδειγμα της Combat 18

Η φιλοναζιστική τρομοκρατική οργάνωση Combat 18 που εξαρθρώθηκε πρόσφατα, είχε την εξής ιδιομορφία: Διαμορφώθηκε, βρήκε μέλη και οργάνωσε τις δράσεις της μέσω… των social media. Η πρώτη παρατήρηση ξεκινά από το γεγονός ότι οι επιθέσεις τους, που βιντεοσκοπούνταν, ανέβαιναν στο youtube, απευθυνόμενες ξαφνικά σε πολύ μεγαλύτερο κοινό.

Σε δεύτερο επίπεδο, όμως, αυτό που έδειξε η έρευνα της αντιτρομοκρατικής είναι ότι και η διάρθρωση της ίδιας της οργάνωσης ήταν συνυφασμένη με τα κοινωνικά δίκτυα. Τα μέλη συνδέονταν μεταξύ τους μέσω μηνυμάτων στο facebook, o «αρχηγός» έδινε εντολές επίσης με τον ίδιο τρόπο, ενώ είχε και ο ίδιος ενεργότατη παρουσία ως χρήστης του facebook.

Η λίμνη από την οποία ψάρευαν υποστηρικτές αυτομάτως είχε γίνει πολύ μεγάλη και το εύκολο της υπόθεσης της προπαγάνδισης διευκόλυνε την στρατολόγηση.

Το παράδειγμα της Combat 18 δεν είναι, φυσικά, το μοναδικό, αλλά είναι σίγουρα το πιο πρόσφατο. Ωστόσο, μία απλή «αναζήτηση» στα social media θα το επιβεβαιώσει: Ο τρόπος της διακίνησης των ιδεολογημάτων που τρέφονται από την βία και το μίσος έχει μαζικοποιηθεί, ενώ ταυτόχρονα ο εκφασισμός της κοινωνίας επιταχύνεται.