Γιώργος Χουρμουζιάδης: Η προσωπική συμμετοχή στην καθημερινή προδοσία

Τον Οκτώβριο του 1993 η εφημερίδα «Τα Νέα», σε τρία διαδοχικά φύλλα της (11-13 του μηνός), είχε δημοσιεύσει τις απαντήσεις που είχαν δώσει έξι έλληνες διανοούμενοι (από διαφορετικούς πολιτικούς χώρους και από διαφορετικές επιστημονικές κοινότητες) σε τρία ερωτήματα πολιτικο-ιδεολογικής φύσεως που τους είχαν τεθεί, στο πλαίσιο μιας έρευνας υπό τον τίτλο «Πολιτική Σκέψη ’93» (η επιμέλεια της έρευνας ανήκε στη δημοσιογράφο – βιβλιοκριτικό Μικέλα Χαρτουλάρη).

«ΤΑ ΝΕΑ», 13.10.1993, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Πιο συγκεκριμένα, σε μια εποχή που χαρακτηριζόταν κυρίως από την πτώση του περίφημου Τείχους και των ιδεολογιών, οι έλληνες στοχαστές (με αλφαβητική σειρά, Γιώργος Βέλτσος, Χρήστος Γιανναράς, Γιώργος Γραμματικάκης, Νίκος Μουζέλης, Κωνσταντίνος Τσουκαλάς και Γιώργος Χουρμουζιάδης) είχαν κληθεί να απαντήσουν στα ακόλουθα ερωτήματα: 1. Έχει νόημα να δηλώνει κανείς αριστερός σήμερα; 2. Πιστεύετε ότι οι διανοούμενοι κάνουν στροφή προς τα δεξιά; 3. Υπάρχουν οι σπόροι για την ανακατάταξη των πολιτικών ιδεών σήμερα;

Στο φύλλο της 13ης Οκτωβρίου 1993 είχαν συμπεριληφθεί οι απαντήσεις που είχε δώσει στα ανωτέρω ερωτήματα ο Γιώργος Χουρμουζιάδης, τότε καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ.

Προβαίνουμε στην αναδημοσίευσή τους θέλοντας να τιμήσουμε τη μνήμη του διαπρεπούς αρχαιολόγου και πανεπιστημιακού, του ανασκαφέα του Δισπηλιού Καστοριάς (γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 26 Νοεμβρίου 1932 και απεβίωσε στη γενέτειρά του στις 16 Οκτωβρίου 2013):

1. Δεν θέλω να συνδέσω την απάντησή μου με τη θεωρητική σημασία του «νοήματος», αλλά με την αξιολογική. Τη σημασία εκείνη δηλαδή που προκύπτει από την ηθική μου σχέση με τον κόσμο, την αισθητική και την οικονομικοκοινωνική. Θέλω να πω, με άλλα λόγια, πως το νόημα της απάντησής μου αν είμαι ή όχι αριστερός, δεν το συσχετίζω με τις θεωρητικές φλυαρίες των ειδικών, προδομένων ή όχι, κουρασμένων ή ετοιμοπόλεμων, πρώην ή νυν. Δεν χρειάζομαι αυτή τη στιγμή τη θεωρία. Μου φτάνει η καταδίκη μου να μαθαίνω τις αλήθειες του κόσμου, όπως τις κατασκευάζουν οι εικόνες του CNN. Σκέφτομαι λοιπόν πως όσο οι γειτονιές του κόσμου αιμορραγούν και τα τανκς αναλαμβάνουν να αποκαταστήσουν τη «δημοκρατία», όσο τα λευκόσαρκα ροδάκινα της Βέροιας συνομιλούν μέσα στις χωρατερές με τα σκουλήκια της μακεδονικής γης, ενώ την ίδια στιγμή οι κοιλιές στη Σομαλία μεγαλώνουν από την ασιτία, όσο οι προθήκες των σούπερ μάρκετ υποκαθιστούν την αισθητική της ζωής μας, όσο τέλος πάντων τα πουλιά και οι διανοούμενοι πεθαίνουν πάνω στα προσωπικά τους καλώδια, προσπαθώντας να αποκρυπτογραφήσουν τα μηνύματα του καιρού μας, θα υπάρχει νόημα να δηλώνω αριστερός. Να δηλώνω, σηκώνοντας έστω και τη δεξιά μου γροθιά, πως θέλω ν’ αλλάξω τον κόσμο, τώρα που τον κατάλαβα. Βρίσκω πως έχει νόημα να αντιλαμβάνομαι το σοσιαλισμό όχι ως όραμα και ούτε μόνο ως δυνατότητα της κοινωνίας, αυτής ή εκείνης, αλλά ως δυνατότητα που συνδέεται με τη δική μου συνείδηση, που συνδέεται με τη δική μου φύση. Γιατί στο κάτω-κάτω ποιος θα δώσει νόημα στη δήλωσή μου πως είμαι αριστερός; Οι πρώην σοβιετολόγοι, άνεργοι και θλιμμένοι στην ουρά των γραφείων ευρέσεως εργασίας της Εσπερίας, ή οι πρώην αριστεροί; Όχι!

Την αριστεροσύνη μου και το νόημα της δημόσιας δήλωσής μου το προσδιορίζει το βλέμμα των νυν και αεί πονεμένων ανθρώπων, οι απορίες των άνεργων φοιτητών μου. Αυτούς λογαριάζω και μ’ αυτούς μετράω το μέλλον των σκέψεων και των πόνων μου ως αριστερός.

2. Όχι, δεν νομίζω ότι οι διανοούμενοι στρέφονται προς τα «δεξιά». Οι πιο πολλοί από αυτούς απλώς επιστρέφουν στις παλιές τους θέσεις και σωπαίνουν. Γυρίζουν πλευρό για να συνεχίσουν τον ύπνο τους, που τους τον είχε ταράξει «…το φάντασμα που πλανιόταν πάνω από την Ευρώπη. Το φάντασμα του κομμουνισμού». Υπάρχουν και οι άλλοι όμως που αναζητούν τις νέες ερμηνείες και κρατώντας το μεγάλο κόκκινο μολύβι σβήνουν κάθε μέρα ολόκληρες αράδες από τις σελίδες του Μαρξ. Προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν το περιεχόμενο όρων και ορισμών, αξιωμάτων και υποθέσεων. Κανένας δεν στρέφεται προς τα δεξιά με την έννοια του θεωρητικού αναπροσανατολισμού, απλώς αναζητάει μέσα στη βολική σιωπή του τον καινούργιο του λόγο, παγιδευμένος, σκόπιμα ή όχι, μέσα στα τέλματα της σκέψης του μεταβιομηχανικού μύθου. Είναι αλήθεια βέβαια πως για να απαντήσεις σε ένα τέτοιο ερώτημα χρειάζεσαι βαθιά ανάλυση και προσεχτικές επεξεργασίες. Ομολογώ πως δεν μπορώ να απαντήσω γιατί μου λείπουν οι στατιστικές. Μου λείπει το υλικό. Έχω ωστόσο κάποιες πονηρές σκέψεις μέσα στο μυαλό μου που με προτρέπουν να το πω, όπως το λέω μέσα στους τρυφερούς κύκλους της συντροφιάς μου. Να πω, δηλαδή, πως τα νέα «ρήματα» μιας προχειροφτιαγμένης αριστερής νεογραμματικής δεν σημαίνουν δεξιές στροφές και αναζητήσεις. Δεν είναι λέξεις και όροι-απόηχοι των θρήνων τους για την πτώση, τη διάψευση, τη συντριβή των ελπίδων και των γλυκών οραμάτων. Δεν αποκαλύπτουν τις νέες επεξεργασίες των νέων θεμάτων. Εκείνο που χαρακτηρίζει τους Έλληνες διανοούμενους αυτή τη στιγμή είναι η φριχτή σιωπή του μετανιωμένου. Οι εξαιρέσεις αυτών που εξακολουθούν να σκέφτονται δυνατά, να γράφουν και να διδάσκουν, να αναλύουν και να κρίνουν, όπως και πριν, είναι τρομακτικά λίγες. Οι πιο πολλοί σωπαίνουν και προσέχουν πώς να μην ενοχλεί ούτε αυτή η σιωπή τους ακόμα. Μήπως εκεί τελικά οδηγεί ο συντηρητικός στοχασμός: στη σιωπή;

3. Νομίζω ότι εδώ και 30 χρόνια, αν υπολογίζω καλά, άρχισαν να εκδηλώνονται βασικές ανακατατάξεις στην περιοχή των ιδεών. Όταν μιλάω για ανακατάταξη των ιδεών, έχω στο μυαλό μου τη «διανοητική τεχνολογία» που αναπτύχθηκε στα πλαίσια της μεταβιομηχανικής θεωρίας. Έχω στο μυαλό μου, με άλλα λόγια, την παραγωγή μιας σειράς θεωρητικών ενδιαφερόντων που όσο και αν προσπαθούμε να τα χαρακτηρίσουμε ως προϊόντα ενός μεταπολιτικού αναπροσανατολισμού, δεν είναι τίποτε άλλο από τη θεωρητική κάλυψη των σκέψεων μιας νέας μικροαστικής τάξης στο επίπεδο τής λίγο ως πολύ «σκηνογραφημένης» ιδεολογίας της. Ο κόσμος, και ιδιαίτερα τα ανώνυμα μικρομεσαία πλήθη, όλοι αυτοί όσοι αναδεύονται στα τέλματα του «…μονοπωλιακού καπιταλισμού και των φάσεών του», φορώντας ή όχι τα «άσπρα κολάρα» που απαιτεί η αγωνία για αναγνώριση του κοινωνικού στρώματος όπου δραστηριοποιούνται, δεν έχει τη δυνατότητα, ούτε το χρόνο, να ασχοληθεί σοβαρά και προπαντός συστηματικά με τα μεγάλα μαθήματα της θεωρητικής σκέψης του Μαρξ. Αν προσθέσουμε ακόμα δίπλα σε όλες αυτές τις εφιαλτικές υποκειμενικές αδυναμίες και μια σειρά από διαιρέσεις, ανατροπές, πτώσεις και απογοητεύσεις στο πολιτικό πεδίο, τότε είναι εύκολο να καταλάβουμε τι ακριβώς μπορεί να σημαίνει «ανακατάταξη ή μετατόπιση ιδεών» στον καιρό μας και ιδιαίτερα στη χώρα μας. Σημαίνει την κυκλοφορία πιο εύκολων και φαινομενικά επαναστατικών σχημάτων σκέψης, ερμηνείας και κριτικής, που μπορούν εύκολα να αποστηθίσουν «της γης οι κολασμένοι» για να ξεχάσουν το θεωρητικό παρελθόν τους. Πληροφορική, κοσμο-οικονομία, οικολογία, ανάπτυξη, φεμινισμός, νεοϊστορικισμός και άλλα παρόμοια βοηθούν πιο πολύ να ξεχάσει κανείς το συντριμμένο του όραμα. Την προσωπική του συμμετοχή στην καθημερινή προδοσία. Να ξεχάσει τις δύσκολες λέξεις των ιδεολογικών αναλύσεων του νεανικού ή του ηλικιωμένου Μαρξ. Προσωπικά δεν φοβούμαι αυτές τις «ανακατατάξεις», τις παρακολουθώ μάλιστα, έχουν επιστημολογικό ενδιαφέρον. Εκείνο που με ανησυχεί είναι πως δεν οδηγούν πουθενά, πιο πολύ υπηρετούν τη Λήθη και την ανέξοδη Αυτοκριτική. Υπηρετούν την υπολανθάνουσα θεωρία της Σιωπής!