Γιώργος Χουρμουζιάδης: Περί των αγνώστων ελληνικών αρχαιοτήτων

Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές αρχαιότητες. Ένα μεγάλο μέρος από αυτές είναι κλεισμένες μέσα στα μουσεία, όπου γίνονται καθημερινά αντικείμενο θαυμασμού των αλλοδαπών κυρίως επισκεπτών, γιατί, όπως είναι γνωστό, οι Έλληνες σπανίως επισκέπτονται τα μουσεία. Οι άλλες οι αρχαιότητες είναι σκορπισμένες σε όμορφες γωνιές της ελληνικής γης, κάτω από πεύκα, πάνω σε δυσπρόσιτες ερημιές, κοντά σε πόλεις σύγχρονες ή ακόμα και μέσα σ’ αυτές.

Οι αρχαιότητες των ελληνικών μουσείων είναι έτσι κι αλλιώς προστατευμένες. Μπορεί να υποφέρουν μέσα σε άκομψες βιτρίνες, ωστόσο επιζούν και δεν κινδυνεύουν παρά μονάχα από τους κακούς τρόπους έκθεσης· πάνω σε κόκκινα ή μπλε βελούδα, μπροστά σε τοίχους όχι πάντα υγρούς, αλλά οπωσδήποτε πάντα βαμμένους με χρώματα που ούτε ομολογούν ούτε σημαίνουν, και δίπλα σε περιγραφές που ό,τι εξηγούν συνήθως το συσκοτίζουν.

Οι άλλες όμως οι αρχαιότητες, αυτές που επίσημα ονομάζονται «αρχαιολογικοί χώροι»: τα θέατρα, οι ναοί, τα νυμφαία, τα βουλευτήρια, οι οχυρώσεις, οι προϊστορικοί οικισμοί και οι χιλιάδες τα μαρμάρινα σπαράγματα, δεν περνούν πάντοτε, έτσι που βρίσκονται σκόρπια και απροστάτευτα, ευχάριστες ώρες. Αν βέβαια είναι διάσημες, όπως συμβαίνει π.χ. με τις αρχαιότητες της Ακρόπολης, των Δελφών, της Ολυμπίας, του Δίου, της Βεργίνας τέλος πάντων, ή της Πέλλας, δεν έχουν πρόβλημα. Είναι διάσημες αυτές. Τις γνωρίζει κόσμος πολύς. Έχουνε γίνει εξώφυλλα σε διάσημα περιοδικά, η τηλεόραση τις τιμάει συχνά και πολλές από αυτές έχουνε μπει ακόμα και στα σχολικά μας βιβλία.

Τι γίνεται όμως με τις άλλες; Τι γίνεται με τις άγνωστες ελληνικές αρχαιότητες;  Με τις αρχαιότητες εκείνες που ο χρόνος τις έχει φυτέψει μυστικά δίπλα σε μονοετή κυκλάμινα, πάνω σε ανώνυμες λοφοσειρές και κάτω από την αφρώδη ερημία άγνωστων χειμερίων κυμάτων; Ποιος φροντίζει τα ταπεινά θραύσματα της προϊστορικής κεραμικής που συντρίβονται από αυθαίρετους οικιστές και κερδοσκόπους λατόμους;

Ποιος μπορεί να διηγηθεί υπεύθυνα τα μεγαλεία αρχαίων πόλεων που πέρασαν και τώρα αγνοούνται ακόμα και από τους πολυταξιδεύοντες εξωραϊστικούς συλλόγους ή τους ποικιλώνυμους φιλαρχαίους, έτσι που διαβρώνονται σιωπηλά κάτω από την ακανθώδη ελληνική χλωρίδα; Ποιος θα μπορούσε, έστω και μια στιγμή, πριν από το μεγάλο και ιδιόμορφο Τέλος της ελληνικής ταυτότητας, πριν από το τέλος του ελληνικού θέρους, να αναζητήσει μέσα στους ποταμούς των άδειων λέξεων το χαμένο ελληνικό Λόγο, για να μιλήσει σωστά για τις ελληνικές αρχαιότητες, χωρίς κομπασμούς, χωρίς χρονολογίες και υμνολογήματα των πτυχών και των χρυσών αντανακλάσεων;

Να μιλήσει δηλαδή, όπως μιλούμε για τα καταστραμμένο ελληνικό τοπίο, με ειλικρίνεια;

*Κείμενο του Γιώργου Χουρμουζιάδη, που έφερε τον τίτλο «Περί των ελληνικών αρχαιοτήτων!» και είχε συμπεριληφθεί στο συλλογικό έργο (ειδική έκδοση) των εκδόσεων «Θυμέλη» Στήνουμε θέατρα και τα χαλνούμε («Ημερολόγιο 1992»).

Ο αείμνηστος καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ Γιώργος Χουρμουζιάδης, ο ανασκαφέας του Δισπηλιού Καστοριάς, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 26 Νοεμβρίου 1932 και απεβίωσε στη γενέτειρά του στις 16 Οκτωβρίου 2013.

Όλες οι φωτογραφίες του παρόντος άρθρου πλην της κεντρικής προέρχονται από την έκδοση «Η αντίπερα όχθη – Κοινωνικός χώρος και ιδεολογία στις προϊστορικές κοινότητες» (εκδόσεις ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη, 2019, επιστημονική επιμέλεια: Κώστας Κωτσάκης).