Ελένη Βλάχου: Πόλεμος χωρίς όπλα και χωρίς θυσίες δεν υπάρχει

Κατά τα χρόνια της δικτατορίας υπήρξαν πολλοί πυρήνες αντιστασιακής δραστηριότητας στο εξωτερικό. Πυρήνες «ανθελλήνων» που ανέπτυξαν πολύ χρήσιμη δράση για την ελληνική υπόθεση. Μια τέτοια ομάδα, του Λονδίνου, χαρακτηρίζεται από την παρουσία της Αθηναίας εκδότριας Ελένης Βλάχου, που υπήρξε ένας από τους πιο ακούραστους και αποδοτικούς για τον αντιδικτατορικό αγώνα «ανθέλληνες» της επταετίας.

Αν και η ίδια λέει ότι όλη αυτή η περιπέτειά της και ακόμη και η δουλειά της στο εξωτερικό ήταν αποτέλεσμα μιας σειράς συμπτώσεων, όσοι εργαζόντουσαν αντίστοιχα είτε στο εσωτερικό είτε σε άλλες πόλεις του εξωτερικού ήξεραν ότι στο Λονδίνο βρισκόταν και εργαζόταν η Ελένη Βλάχου, και αυτό ήταν για όλους αρκετό.

Η ίδια λέει ότι, όταν βρισκόταν στην Αθήνα σε κατ’ οίκον κράτηση, πίστευε πως η απόδραση και η αντιδικτατορική δράση είναι δραστηριότητες που ανήκουν στη νέα γενιά, στους φοιτητές, ωστόσο και απέδρασε και ανέπτυξε μια έντονη αντιδικτατορική δραστηριότητα στο εξωτερικό.

«ΤΑ ΝΕΑ», 30.12.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Όταν βρέθηκε στην Αγγλία χωρίς διαβατήριο, εδήλωσε ότι το έχασε και ότι σκοπός του ταξιδιού της ήταν ο τουρισμός. Αρνήθηκε να ζητήση πολιτικό άσυλο, αν και της το πρότειναν. Και η Ελένη Βλάχου επιμένει πως, φθάνοντας στο Λονδίνο, το μόνο που ήξερε ήταν πως έφυγε από την Ελλάδα γιατί εκεί δεν θα μπορούσε να κάνη τίποτα. Δεν ήξερε όμως ακόμη τι ακριβώς ήθελε να κάνη έξω, και βέβαια ούτε και τι την περίμενε.

— Όταν βρέθηκα έξω, λέει, το ένστικτό μου ήταν να κάνω αυτό ακριβώς που έκανα και στην Ελλάδα, έστω και χωρίς εφημερίδα.

Γεννημένη σε μιαν εφημερίδα (σ.σ. την «Καθημερινή»), δεν σταμάτησε ποτέ να έχη το αίσθημα ότι η επικοινωνία είναι μέρος της ζωής της, και ότι η δουλειά της είναι η επικοινωνία. Με την επικράτηση της δικτατορίας και την κατάργηση του κράτους στην Ελλάδα, είδε ότι αυτό που θεωρούσε δουλειά της, ή ζωή της, πήρε άλλες διαστάσεις, αφού καθημερινά είχαμε να αντιμετωπίσουμε το ψέμα, τη συκοφαντία, την υπερβολή και αυτό που η ίδια χαρακτηρίζει «υποβαλκάνια κατάσταση».

— Στο Λονδίνο δεν αισθάνθηκα ποτέ πρόσφυγας, λέει η Ελένη Βλάχου, και ήξερα πολύ καλά πόσο θα με θέλανε να γυρίσω πίσω. Επειδή είχα δηλώσει πως είχα χάσει το διαβατήριό μου, οι Άγγλοι μού πρότειναν να γράψω στην ελληνική πρεσβεία και να ζητήσω ένα νέο, σαν κανονικός τουρίστας. Πολύ επίσημα, έγραψα αμέσως σ’ ένα χαρτί «αξιότιμε κ. Πρόξενε, παρακαλώ να μου χορηγήσετε νέο διαβατήριο διότι έχασα το παλαιό, κ.λπ.» και το έστειλα στο προξενείο. Η απάντηση που πήρα ήταν ανάλογη με όλες τις γνωστές απαντήσεις της χούντας. Με το ίδιο επίσημο ύφος μού έγραψαν ότι «ευχαρίστως σας χορηγούμε διαβατήριον εφόσον το εχάσατε. Θα σας δώσωμεν ένα χαρτί με το οποίον θα επιστρέψετε εις την Ελλάδα, όπου θα σας παραδοθή το νέον σας διαβατήριον». Την ίδια εποχή είχαν συλλάβει τον άντρα μου. Όταν πήγα στο αγγλικό υπουργείο αυτήν την απάντηση, οι Άγγλοι με ρώτησαν αν είχα 7,5 σελίνια επάνω μου για τα αγγλικά μου χαρτιά. Τίποτ’ άλλο.

«ΤΑ ΝΕΑ», 30.12.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μετά από αυτό άρχισε η δραστηριότητα της Ελένης Βλάχου στην Αγγλία και στο εξωτερικό γενικά. Η πρώτη της δήλωση στις αρμόδιες αγγλικές υπηρεσίες και στον αγγλικό Τύπο ήταν: «Όσο θα βρίσκωμαι εδώ, θα προσπαθήσω να σας λέω τι ακριβώς συμβαίνει στην Ελλάδα».

Σχεδόν όλο τον πρώτο χρόνο τον πέρασε ετοιμάζοντας μιαν υποδομή για τη δουλειά της, προσπαθώντας να είναι πάντα πληροφορημένη, και παράλληλα προτιμώντας να είναι «υποτονική» στις πληροφορίες που έδινε για να μην πέφτη σε παγίδες και να μην κάνη λάθη. Για εκείνη την πρώτη περίοδο η ίδια λέει:

— Ύστερα από έναν περίπου χρόνο δημιουργήθηκε στο Λονδίνο τέτοια εμπιστοσύνη στην ομάδα μας, ώστε δεν υπήρχε πια πρόβλημα. Μόλις γινόταν κάτι ελληνικό, ή μόλις τους έστελνε κάποια δήλωση η πρεσβεία, έπαιρναν αμέσως εμάς για να τους πούμε αν είναι αλήθεια ή ψέματα. Δεν υπήρχε πια θέμα για το ποια ήταν η επίσημη πρεσβεία στο Λονδίνο και ποια η ανεπίσημη που όμως είχε αποκτήσει ισχύ. Κατά κάποιον τρόπο είχαμε πάρει τα πιστοποιητικά μας, έστω και αθέατα. Και είχαμε φθάσει να παίρνουμε τις πληροφορίες μας με εκπληκτική ταχύτητα.

Η Ελένη Βλάχου υποστηρίζει, και είναι και από τις πιο ευχάριστες αναμνήσεις της εκείνης της εποχής στο Λονδίνο, ότι η αντίσταση εκεί εκάλυπτε ένα ευρύτατο φάσμα ανθρώπων όλων των πολιτικών αποχρώσεων, από την άκρα Δεξιά ως την άκρα Αριστερά. Αυτό το είχαν διαπιστώσει και οι Άγγλοι, οι οποίοι τους καλούσαν όλους μαζί. Όπως άλλωστε και όλοι μαζί, χωρίς καμμιά διαφοροποίηση, ταξίδευαν στις διάφορες αποστολές στο Στρασβούργο ή όπου αλλού τους καλούσε η δουλειά τους.

— Αν και όλη η δουλειά στο εξωτερικό ήταν μια σειρά από γεγονότα μέσα στα οποία ξεχώριζε κανείς πολλές μικρές νίκες, το Στρασβούργο και η απόφαση του Συμβουλίου της Ευρώπης (σ.σ. κατά του δικτατορικού καθεστώτος των συνταγματαρχών) ήταν ένα ορόσημο. Κι’ αυτό όμως δεν ήρθε μόνο του, αλλά μετά από τρεις μεγάλες επιτυχίες στον διεθνή Τύπο. Τις τρεις Κυριακές πριν από τη συνεδρίαση του Συμβουλίου της Ευρώπης επιτύχαμε —και επιμένω ότι ήταν συλλογική η εργασία μας— να δημοσιευθούν στις αγγλικές εφημερίδες τρία πολύ σημαντικά για την Ελλάδα ντοκουμέντα.

Πρώτη επιτυχία ήταν ότι κατορθώσαμε να πάρουμε στα χέρια μας, μια βδομάδα πριν κυκλοφορήση, το Affaire Grecque που εξέδιδε η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Όλη η έκδοση, 1.400 σελίδων, «εκλάπη» από κάποια ξένη κυβέρνηση, φωτοτυπήθηκε μέσα σε μια νύκτα σελίδα προς σελίδα και δόθηκε και δημοσιεύθηκε στους Sunday Times. Το περιεχόμενο της εκθέσεως αυτής, όπως ξέρουμε, ήταν ότι τα 17 κράτη-μέλη κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι γινόντουσαν βασανιστήρια στην Ελλάδα και ότι δεν είχε υπάρξει κομμουνιστικός κίνδυνος για να δικαιολογηθή το πραξικόπημα.

Αμέσως την επόμενη Κυριακή ήρθε ένα δεύτερο δημοσίευμα, στον Observer αυτήν τη φορά, που αφορούσε τις φασιστικές δραστηριότητες της χούντας και του Παπαδόπουλου στην Ιταλία.

Την τρίτη Κυριακή δημοσιεύσαμε το κείμενο ενός λόγου του Πιπινέλη (σ.σ. τότε υπουργού Εξωτερικών της χουντικής κυβέρνησης) προς Έλληνες διπλωμάτες. Είχε καλέσει εκείνον τον καιρό όλους τους Έλληνες πρεσβευτές στην Ευρώπη σε κάποια πόλη της Γερμανίας, όπου τους έκανε κατήχηση και προπαγάνδα της χούντας. Συγκεκριμένα, τους είχε πει ότι όλη η Ευρώπη λέει ψέματα, ότι τα ευρωπαϊκά κράτη δεν έχουν πραγματική δημοκρατία και ότι και εμείς αυτήν την ευρωπαϊκή τάση ακολουθούμε. Τα λόγια αυτά πάγωσαν ορισμένους από τους διπλωμάτες μας, γιατί μέχρι τότε ο Πιπινέλης είχε κάποια ακτινοβολία. Τελικά, το κείμενο του λόγου αυτού έφθασε στα χέρια μας και στη δημοσιότητα.

[…]

Η Ελένη Βλάχου πιστεύει ότι η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετώπισε η ομάδα των «ανθελλήνων» του Λονδίνου, και ίσως και άλλων μεγάλων πόλεων, ήταν η καταπολέμηση της εντυπώσεως ότι στην Ελλάδα υπάρχει ομαλότης και δημοκρατία. Στη δημιουργία τέτοιων εντυπώσεων βοηθούσαν τότε και οι σύμμαχοί μας οι Αμερικάνοι, και οι τουρίστες που γύριζαν από την Ελλάδα λέγοντας ότι είναι παράδεισος. Αλλά όλοι οι τουρίστες, μετά τις διακοπές τους σ’ ένα νησί ή σε μια αμμουδιά, βρίσκουν παράδεισο το μέρος όπου ήταν, όποιο κι’ αν ήταν αυτό.

— Όταν μου το έλεγαν αυτό, λέει η Ελένη Βλάχου, εγώ τους απαντούσα πως μ’ αυτήν τη λογική κι’ εγώ θα μπορούσα να πω πως δεν έχει πεθάνει κανένας στο Λονδίνο, γιατί εγώ δεν έχω δη κανέναν νεκρό στον δρόμο. Ούτε καν άρρωστο. Δεν βλέπω τι γίνεται στα αγγλικά νοσοκομεία, όπως και οι τουρίστες δεν βλέπουν τους δικούς μας στις φυλακές και στα νοσοκομεία.

Για τη δυναμική αντίσταση στην Ελλάδα και τις αντιδράσεις που προξενούσε στο εξωτερικό, η ίδια υποστηρίζει ότι είναι πολύ δύσκολο να κρίνη.

— Οι βόμβες είχαν πάντοτε δύο αντιδράσεις, λέει. Υπήρχαν ορισμένοι που έλεγαν «καλά τις βάζουνε, μπράβο», και υπήρχαν άλλοι που υποστήριζαν ότι μ’ αυτές βοηθάνε τη χούντα, γιατί ο κόσμος λέει ότι πρόκειται για τρομοκρατικές και κομμουνιστικές ενέργειες. Προσωπικά εγώ είμαι υπέρ του πολέμου όταν ο εχθρός προσπαθή να με εξοντώση. Και πόλεμος χωρίς όπλα και χωρίς θυσίες δεν υπάρχει. Συνεπώς, τόσο θαυμασμό είχα για τους ανθρώπους εκείνους που διακινδύνευαν στην Ελλάδα τα πάντα για να κάνουν να ακουστή και κει αλλά και στο εξωτερικό μια «κραυγή». Υπάρχει βέβαια πάντα η δυσκολία να ξεχωρίσης πότε ο τρομοκράτης είναι τρομοκράτης και πότε είναι πατριώτης.

Όσο για τα λάθη που έγιναν και στο εξωτερικό τα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας, η Ελένη Βλάχου με τον πνευματώδη της τρόπο λέει:

— Ύστερα από τόσα χρόνια, τα λάθη αυτά τα βλέπουμε όπως τα λάθη της αντιπολιτεύσεως, που ποτέ δεν είναι τόσο μεγάλα όσο τα λάθη της κυβερνήσεως.

*Δημοσίευμα του φύλλου των «Νέων» που είχε κυκλοφορήσει την Τρίτη 30 Δεκεμβρίου 1975. Η Ελένη Βλάχου είχε παραχωρήσει την ανωτέρω συνέντευξη ως μία εκ των «ανθελλήνων» του εξωτερικού, που ανέπτυξαν αντιστασιακή δράση κατά του χουντικού καθεστώτος με πολλούς τρόπους και σε πολλά επίπεδα.

Η Ελένη Βλάχου γεννήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1911 και απεβίωσε στις 14 Οκτωβρίου 1995.

Η αείμνηστη αθηναία εκδότρια, δημοσιογράφος και χρονογράφος είχε αποδράσει από τη χουντοκρατούμενη Ελλάδα το Δεκέμβριο του 1967.